تپه ای روی آب
شمارش معکوس برای مرگ یکی از منابع مطالعاتی دوران ماده ها شروع شده است! تنها ۸ متر تا غرق شدن تپه باستانی گونسپان باقیمانده و تپه ای که یکی از معدود عرصه های بررسی تاریخ ایران بود، این روزها در عمق آب سد کلان دست و پا می زند. باستان شناسان معتقدند که تعداد محوطههای سالم دوره ماد در کشور به تعداد انگشتهای یک دست هم نیست که البته گونسپان یکی از این محوطههای باستانی بوده است. تپه ای که یادگار معماری با خشت های منظم و ظریف را در خود دارد و یادگارهای چندین دوره تاریخی را در خود حفظ کرده است. با تمام این ها، تپه باستاتی گونسپان، قربانی ذخیره آب پشت سد کلان می شود و هنوز خبری از ادامه کاوشهای باستانشناسی نیست. روند غرق شدن این تپه از زمانی آغاز شد که پروژه احداث سد مخزنی کلان آغاز شد. پیش از این و در طول ۵ فصل کاوش باستانشناسی، آثار مهمی از دوره قاجار تا اشکانی و عصر آهن ۳ در این محوطه باستانی کشف شده بود تپه گونسپان (پاتپه)، یکی از بلندترین تپههای باستانی کشور است که حدود ۲۸ متر ارتفاع دارد و در ۳۲ کیلومتری شهرستان ملایر در استان همدان واقع شده است. تپه ای که با یادگارهای از عصر آهن تا دوران قاجاریه در معرض نابودی کامل قرار گرفته است. این محوطه باستانی پیش از این و طی عملیات نجاتبخشی کاوش شد اما هنوز اطلاعات مهمی از دوره ماد در این تپه وجود دارد که هنوز به طور کامل شناسایی نشده است.
روند غرق شدن این تپه از زمانی آغاز شد که پروژه احداث سد مخزنی “کلان” ملایر به طول ۹۰۷ متر و ارتفاع ۴۶ متر با حوزه آبگیری ۳۱۰ هکتار در حدود ۲۰ محوطه آغاز شد. پیش از این و در طول ۵ فصل کاوش باستانشناسی، آثار مهمی از دوره قاجار تا اشکانی و عصر آهن ۳ در این محوطه باستانی کشف شده بود. این درحالی است که کاوشهای در لایههای مربوط به دوره مادها (عصر آهن ۳) ناتمام مانده ولی این محوطه باستانی در حال غرق شدن است. تپه باستانی گونسپان لایههای متعددی از جمله دوران مفرغ، بنایی از دوره ماد با معماری خشتی، بنایی متعلق به دوره اشکانی با معماری سنگی و چینهای، دوران تاریخی، قلعهای متعلق به دوره زندیه و همچنین بنایی متعلق به دوره قاجار از خشت و چینه دارد. آخرین فصل از کاوشهای باستانشناسی در این تپه باستانی باعث شد تا اولین رج از خشتهای یک بنای دوره ماد بیرون بیاید. باستانشناسان در زیر لایههای اشکانی موفق به شناسایی بافت معماری منسجم خشتی شدند که در تمام تپه گسترده است و به عصر آهن (دوره ماد و شاید اوایل هخامنشیان) تعلق دارد. پس از آن بود که با احداث دو کارگاه لایه نگاری در دو بر شمالی و جنوبی تپه همچنین ایجاد کارگاه پیشرو، ویژگیهای بیشتری از معماری عصر آهن نمایان شد و باستان شناسان احتمال دادند که مجموعه معماری گسترده ای در این تپه مدفون باشد.