استان شناسی
استان شناسی
حمام شیخ سلماس
حمام های قدیمی جزء بناهای با ارزش تاریخی هستند که درطول زمان ساخته و استفاده می شده اند و یکی از بناهای مهم مجموعه فضاهای شهری به حساب می آمدند . اما رفته رفته با تغییر الگوی زندگی مردمان این حمام ها به بناهایی تبدیل شدند که دیگر کاربری قبلی خود را نداشتند . حمام های تاریخی در حال حاظر به میراثی تبدیل شده اند که دارای ارزش تاریخی ، هنری ، معماری و … می باشند. حمام تاریخی شیخ سلماس یکی از این بناهای با ارزش و منحصر به فردی است که در شمال استان آذربایجان غربی قرار دارد .حمام شیخ در مرکز شهر و درون بافت سنتی شهر سلماس قرار گرفته و از سمت جنوب به خیابان سوره ای و از سمت غرب به خیابان امام خمینی و در جوار آن بازار شهر و مساجد و منازل مسکونی قراردارد.
اين حمام پس از زلزله سال ۱۳۰۹ در زمان حكومت رضاخان در بخش جديد شهر با معماري سنتي ايراني ساخته شده و باني آن مرحوم محمد تسوجي است. اين حمام تاريخي در سال ۱۳۱۲ مورد بهره برداري قرار گرفته است. اين حمام اولين و قديمي ترين حمام سلماس پس از زلزله سال ۱۳۰۹ اين شهر بوده و ابتدا حمام تسوجي نام داشته و سپس توسط شخصي به نام حاج مجتبي انتظاري معروف به شيخ اداره مي شد كه بعدها به حمام شيخ شهرت يافت. مساحت اين بناي تاريخي ۸۶۰ مترمربع است . پلان حمام مستطيل شكل بوده كه ۳۵۰ سانتيمتر از سطح خياباني كه در مركز آن واقع شده پائين تر است و داراي دو درب چوبي ورودي از ضلع جنوبي و يك درب از ضلع غربي جهت سر كشي به موتورخانه مي باشد. پي حمام از سنگ هاي معدني با ملات ماسه و آهك استفاده شده و ديوارهاي آن با تلفيق سنگ و آجر به سبك تفليسي كار شده و در مجموع مصالح به كار رفته در بنا سنگ، آجر، گچ، آهك و ماسه است.اين حمام صرفنظر از قدمت آن به لحاظ معماري ارزشمند بوده و تنها اثر باقي مانده از معماري حمام هاي سنتي در سلماس است.حمام شيخ سلماس در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۴۷۵ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.. حمام شیخ سلماس در حال حاظر به مجموعه فرهنگي و هنري تغییر کاربری داده و نمايشگاه آثار مردم شناسي شده است .
آبشار سولوک ارومیه
روستای سولک که در دره های عمیق و تپه های سرسبز نوار مرزی ایران و ترکیه قرار گرفته بواسطه کوههایی که تا اواسط تابستان معمولا پوشیده از برف هستند و نیز چشمه سارهای طبیعی که از دل کوهها سرچشمه می گیرند از سرچشمه های اصلی رود روضه چای هستند که بعد از طی مسافتی نسبتا طولانی به دریاچه ارومیه می ریزد. روستای سولک یکی از مناطق دیدنی شهرستان ارومیه است که البته سابقه کشف و تبدیل شدن به منطقه گردشگری شاید به ۱۰ سال هم نرسد. معروفیت این روستا بواسطه وجود آبشاری نسبتا بلند در انتهای آن است که در فصول پربارش از کیلومترها دورتر هم می شود تماشایش کرد.
روستای سولک که در میان اهالی به سلوک و سولوک هم شناخته می شود طبیعت دیدنی و مردمانی با زندگی ساده و صمیمی و بی تکلف دارد. همه جای چراگاههای این روستا می توان اسبهایی که بدون زین و حفاظ برای خود در گوشه ای آزادانه در حال چرا هستند را دید. در سالهای اخیر که برای تماشای آبشار معروف این روستا جایگاه و پارکینگ و دیگر امکانات نسبی ایجاد شده تکانی هم به اقتصاد مردم این روستا داده شده هرچند همچنان گوشه چشم جوانها و مردان به آن سوی مرز است.
باغچه جوق ماکو
موقعيت طبيعی:
از ماكو كه بسمت بازرگان مي رويد از سمت چپ جاده آسفالته بين اين دو شهر جاده خاكی منشعب مي شود كه پس از طی چند كيلومتر به دهكده سبز و خرمی كه در دامنه كوهی قرار گرفته می رسيم .این روستا از غرب و جنوب به دامنه کوه چرکین و چشمه ای به نام کلیسه منتهی می شود . در سمت جنوب شرقي آبادی ساختمان نسبتاً مجلل و تاريخی ديده می شود كه صاحب اوليه آن تیمور تیموری معروف به اقبال السلطنه ماكوئی بوده است . اسم اين اثر تاریخی به تبعت از نام دهكده باغچه جوق ( در زبان ارمنی یعنی ده ) قصر باغچه جوق ناميده می شود.
موقعيت فعلی:
با توجه باينكه قصر باغچه جوق در مجاورت ده قرار گرفته و از دو طرف بوسيله ارتفاعات كوههای مجاور محصور گرديده ، لذا مقداري از زمينهای پيرامون آن ( خارج از حياط محصور كننده ) تبديل به باغات ميوه شده است و هيچگونه تعیيراتی در وضعيت كلی اثر بوجود نيامده است.
تاريخچه:
اين بنای تاريخی در زمان سلطنت مظفرالدين شاه قاجار ( ۲۴ – ۱۳۲۳ ) ه.ق توسط اقبال السلطنه ماكوئي كه يكي از سرداران با نفوذ آن زمان بوده در اين محل كه نزديك بمرز شوروي و تركيه مي باشد احداث گردیده و در واقع ساختمان ، قصر حكمران بوده و در فاصله ۳ يا ۴ كيلومتری آن ساختمان ديگری بنام قلعه جوق كه محل استقرار قواي نظامي سردار ماكو بوده است ساخته شده ، بعد از سردار ماكو قصر بدست ورثه افتاده و بعداٌ دولت آنرا خريداري و در رديف بناهاي تاريخي در دست تعمير قرار مي گيرد.
مشخصات بنا:
ساختمان قصر باغچه جوق كه مقر سكونت يكي از حكمرانان مقتدر دوره قاجاريه بود در دامنه دلپذير كوهستان و در داخل باغ بسيار با صفائي قرار گرفته است و بعلت روابط نزديك سردار با هنرمندان روسي و مجاورت با مرز تاثير معماري روسي در ساختمان باغچه جوق بخوبي مشهود است اين بناي قديمي را مي توان به چهار بخش متمايز تقسيم نمود:
۱- ورودي حياط كه داراي هشتي نسبتاً كوچكي با سقف نقاشي شده مي باشد و راه ارتباطي بداخل حياط ساختمان است. در داخل حياط علاوه بر درختان ميوه سه عدد حوض کوچك و بزرگ و سكوهائي جهت استراحت ساخته شده است ، ضمناً فرم حياط به تبعيت از فرم طبيعی دامنه كوه دارای پستی و بلندی می باشد.
۲- ساختمان اصلي قصر كه در وسط باغ احداث گرديده است شامل ساختمان دو طبقهای با سقف شیروانی و اطاقها و سالنهای متعدد با نقاشی و گچبری و آينه كاری مي باشد مخصوصاً تالار بلند آينه كاري حوضخانه آن بسيار نفيس و جالب است ضمناً علاوه بر مجسمه‌های گچی و نرده‌های چوبی راه پله‌ها ، وسايل زندگی زمان مربوط نيز با ساختمان خريداری شده كه بسيار جالب توجه می باشد ، نمای ساختمان با مجسمه‌های گچی نزئين و از گيرائی خاصي دارا می باشد.
۳- ساختمان سنگي يا آشپزخانه قصر كه با سنگ سفيد صيقلی و فرمهای حجاری شده ساخته شده است.
۴- قسمت متفرقه و كم اهميت شامل ساختمانهاي انباري و توالت و غيره می باشد.
عوامل تزئین و آرايش ساختمان به دو نوع تقسيم می شود:
الف : نماي خارجی كه با سنگهاي صاف و تقسيم بندی آنها و نصب مجسمه‌های گچی و فرم سردر‌ها و نرده های گچی اطراف لبه بام كاخ که بجای دست‌انداز به كار رفته شده اند.
ب: نمای داخلی ساختمان كه با گچبريها و آينه كاری و نقاشيهای متنوع برروی سقف و ديوارها و انواع كاغذ ديواريهای آن زمان تزئين شدهاند.
قلعه های ارومیه
قلعه دِم دِم :
این قلعه در سال ۱۰۱۸ هجری قمری برفراز کوهی به همین نام در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی ارومیه ساخته شده است. این قلعه به علت ارتفاع زیاد از سمت شمال و جنوب و اتصال آن به صخره سمت غربی که نزدیک به زمین است، دارای حصاری محکم و دروازهای در سمت جنوبی است.
قلعه از پنج قسمت تشکیل میشود که عبارت است از: قسمت پایین، قسمت سولوق، قسمت بوزلوق و بیرون دروازه شرقی.
در قسمت شرقی قلعه و منتهیالیه صخره، برجی عظیم بنا شده که خود در حکم قلعه بوده است. آب مصرفی قلعه از حوضی تأمین میگردید که با آب باران پر میشد. در قسمت شمالی قلعه چشمهای است که آب باران پر میشد.
در قسمت شمالی قلعه چشمهای است که آب کمی دارد. در کنار چشمه حوضی قرار گرفته که با گنبدی پوشانیده شده است و برای حفاظت از آن نیز برجی احداث شده که به قسمت اصلی متصل است و آن را سولوق(جای آب)مینامند. در قسمت جنوبی داخل قلعه گودالی احداث شده بود که زمستانها با یخ و برف پر میشد و زیر آن حوضی ساخته شده بود که در ایام کمآبی از آن استفاده
میشد. برای محافظت این قسمت نیز قلعه مانندی بنا شده بود که آن را بوزلوق(جای یخ)با قارلیق(جای برف)میگفتند و راه آن نیز مانند سولوق مخفی بوده است.
قلعه اسماعیل آقا :
قلعه اسماعیل آقا برفراز کوهی در ۱۸ کیلومتری غرب ارومیه و حاشیه رودخانه نازلوچای قرار گرفته است. این قلعه در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی ساخته شده و بخشی از دیوارها و محل دیدهبانی آن هنوز هم پابرجاست. کاوشهای انجام یافته نشان میدهد که در جنب قلعه اسماعیل آقا، بقایای بناها و قلعه سنگی دیگری که به دوران اورارتویی مربوط است وجود دارد.
در قسمت شمال غربی این کوه دو دخمه به فاصله چند متری از هم در صخرهای کنده شدهاند. در ورودی این دخمهها به شکل چهار گوش است.
دیوارههای جانبی و سقف و کف داخل دخمهها کاملاً صاف و صیقلی است. به نظر میرسد این دو دخمه مقبرههای هستند، که به دوران اورارتویی تعلق دارند. در پایین کوه و در قسمت غربی آن سه مقبره دیگر نیز دیده میشود. این مقبرهها با سقفی هرمی شکل از سنگهای رسوبی و لاشهای ساخته شدهاند. در داخل یکی از آنها سنگ قبری به این مضمون وجود دارد: «فی شهر ربیع الثانی سنه ۱۱۱۰ در ایام شاه سلطان حسین عباسقلی خان زیاد اقلی بر مناقشه شیخ سلیمان.»
در زیر زمین داخل مقبرهها، مقبره دیگری قرار دارد که به وسیله دریچهای از سقف میتوان به آن دست یافت. هر چهار مقبره فوق مربوط به دوره صفوی میباشند. آثار موجود این کوه مشتمل است بر سه بخش متمایز:
یکم- دخمه سنگی اورارتویی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد با حجاری منظم ایوان ورودی، سر در قاببندی شده سنگی و اتاقی که طاقهای محراب مانندی دارد و در انتهای آن دخمهای است از سنگ یکپارچه تراشیده شده.
دوم-بقایای دیوارهها و مقبرههای دوران صفویه.
سوم-آثار قلعه اسماعیل آقا که به دوره قاجاریه مربوطه است. قسمت اعظم دیوارهای آن هنوز پابرجاست، ولی اتاق نگهبانی و سایر واحدهای مسکونی این قلعه خراب شده و آسیب بسیار دیده است. مصالح این قلعه از خشت خام با دیوارهای گلی-چینه میباشد.
سنگ کاظم خان:
سنگ کاظم خان یا قیرخلار(محل سکونت چهل نفر)، واقع در شمال شرقی شهر ارومیه و شمال غربی دریاچه ارومیه، صخرهایست که ارتفاع آن بیش از ۳۵۰ متر است.
دورتا دور این سنگ را با بریدن بدنه آن به شکل راهی در آوردهاند که عرض آن ۶۰ متر و طولش در حدود ۵۰۰ متر است. تنها راه دستیابی به بالای سنگ همین راه است. عرض این معبر به سمت فوقانی آن کاسته میشود، به طوری که در بالای سنگ به ۶ متر کاهش مییابد.
شکل این سنگ صاف و یکپارچه و قلعه درداری بر بالای آن واقع است. آثار عمارت و ساختمانهای متعددی از سنگهای بزرگ و تراشیده در پی و بنای این قلعه تعدادی سنگ قبر مرمرین سفید و درخشان وجود داشته که روی آنها عباراتی به خط نسخ زیبایی حکاکی شده بود. این سنگهای مرمر مفقود شدهاند. در بالای قلعه مزبور چاهی وجود دارد که طول و عرض آن ۵/۲ و عمق آن ۸ متر است و به گونهای طراحی شده بوده که در مواقع بارانی آب شیرین لازم را جمعآوری کند.
بر روی این صخره به دستور کاظمخان قراول خانه مستحکمی با دری از سنگ مرمر احداث شده و روی یکی از پایههای مرمری عبارت«ابونصر حسن بهادرخان حکمران…»و روی پایه دیگر نیز عبارت«الطرفر علی الله السطان الاعظم الحسین…» را با خط زیبایی حکاکی کردهاند که متأسفانه به علت شکسته شدن پایهها، بقیه عبارات از بین رفته است.
در این قلعه به دستور کاظمخان ساختمان دو طبقهای نیز بنا شده که زمانی مورد استفاده خود و خانوادهاش بوده است. کاظمخان در این قلعه، آهنگری، ریختهگری و قایقسازی دایر کرده بود و در ضمن به ساختن توپ سرپر و باروت و فشنگ و غیره نیز میپرداخت. این قلعه فقط یک در دارد که به جاده سنگی باز میشود.
در قرن ۷ هجری به دستور هلاکوخان قلعه قیرخلار را که به صورت مخروبه بوده، تجدید بنا میکنند. گویا به دستور هلاکوخان کلیه خزاین آن را که از عراق و سایر کشورها به غارت جمعآوری کرده بوده، به قلعه شاهی انتقال دادند و در جای امنی پنهان کردند. شایع است که مدفن او نیز در اینجاست و از این رو آن را گور قلعه نیز میگویند.
قلعه بردوک :
روستای بردوک – از توابع محال صومای برادوست- در ابتدای دره سلطانی، در دامنه مشرف به رودخانه کم آبی قرار دارد . در دژ از سه بخش حصار تدافعی ، دیوار میانی و ابنیه مرکزی تشکیل شده است .
حصارتدافعی: در ساختمان حصار تدافعی از سنگ های لاشه با ملاط احتمالاً ماسه و آهک استفاده شده و ستون های نیم دایره و توپر بسیار محکمی در فواصلی از دیوار تعبیه شده است. کتیبه ای در دو سنگ مرمر کوچک در کنار هم در بالای ورودی و زیر قوس دروازده دیده می شود. متن آن چنین است: ” … هذه العمارف صاحب السلطنت تقی سلطان بن نظربیک بن غازی بیک فی سنه ۱۰۷۸″
دیوار میانی: ورودی دروازه به شکل چهار گوش و به صورت عمیق در جبهه های میانی دروازه، در شرق دژ تعبیه شده است و به واسطه یک فضای کوچک مستطیلی شکل، معبر ورودی به بخش میانی را با دروازه اصلی بنا ارتباط می دهد.
ابنیه مرکزی: در بخش مرکزی قلعه بقایای چند بنای دیگر – با واحد سالم – وجود دارد. این بنا چهارگوش و مصالح آن سنگ های چهارگوش و ملاط آن شن و آهک است. بر نوک قله نیز بقایای یک برج دیدبانی مربع شکل از سنگ لاشه و ملاط شن و آهک دیده می شود. بالای ورودی سنگی آن با قوس های کوچک – از سنگ آهک سفید و سیاه – تزیین شده و طرفین رئوس خارجی اضلاع آن با استفاده از سنگ های تراشیده شده آتشفشانی مزین شده است. شکل قوس های نگه دارنده گنبدها رومی و سنگ های سیاه رنگ تراشیده شده دارد.
چشمه های استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی از لحاظ چشمه و آب‌های معدنی، بسیار غنی میباشد. برخی از آنها به دریاچه ارومیه می‌ریزند و برخی نیز از خود دریاچه فوران میکنند. مهم‌ترین چشمه‌های استان آذربایجان غربی به شرح زیر میباشند:
چشمه قی‌نجه: این چشمه در ۲۷ کیلومتری ارومیه و در ۵۰ متری جاده ارومیه- سلماس واقع گردیده است. آب از دو نقطه خارج می‌گردد و در اطراف خود رسوبات آهکی به جای می‌گذارد.
چشمه زنبیل: این چشمه در ۳۶ کیلومتری شمال شرقی ارومیه در دامنه شرقی کوه زنبیل قرار دارد. آب آن از دو نقطه خارج شده و رسوبات آهن در اطراف آن دیده میشود.
چشمه زندان سلیمان: این چشمه بین احمدآباد علیا و کوه زندان واقع شده است. این چشمه دارای دو مظهر (محل خروج) در جنوب زندان سلیمان میباشد که از آب آنها در استخر طبیعی استفاده میکنند. آب این چشمه در درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، روماتیسم‌ها و بیماری‌های پوستی مفید است.
چشه رازی: روستای رازی در ۶ کیلومتری بخش قطور در شهرستان خوی قرار دارد. مظهر چشمه در یک کیلومتری جاده در این ناحیه واقع شده است. آب همراه با گاز از زمین خارج میشود و در دامنه تپه‌ای جریان یافته و رسوب اُخرایی رنگ (قرمز مایل به قهوه‌ای) اکسید آهن از خود بر جای می‌گذارد.
چشمه کلوانس: این چشمه در شمال غربی خوی در ۹ کیلومتری چشمه دسته دره واقع گردیده است. اطراف چشمه را رسوبات اخرایی رنگ اکسید آهن پوشانده است.
چشمه دسته دره: این چشمه در ۲۹ کیلومتری شمال غربی خوی واقع است. آشامیدن آب این چشمه در بیماری‌های گوارش، کبد، مجاری صفراوی، بیماری‌های معدی و روده‌ای و تغذیه مفید است. گاز کربنیک آن به هضم غذا کمک می‌کند. وجود آهن در این آب‌ها سبب ازدیاد تعداد گلبول‌های قرمز و مقدار هموگلوبین خون میشود و برای کم‌خونی مفید است.
چشمه قارنجه: این چشمه در ۵ کیلومتری شمال غربی روستای قارنجه از زمین خارج میشود. مظهر آن در مجاورت رودخانه آق‌چای واقع گردیده است. خواص درمانی آب این چشمه نیز مانند چشمه دسته دره برای تغذیه مفید است.
چشمه خان: این چشمه در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی خوی قرار دارد. این چشمه در مجاورت بستر رود قطور به‌صورت آب و گاز با فشار از زمین خارج می‌گردد و به رودخانه می‌ریزد.
چشمه ویشلق: این چشمه در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی خوی در کنار جاده واقع است. آب این چشمه مُدر (افزایش‌دهنده ادرار)، دفع‌کننده فضولات و باعث ازدیاد ترشحات معده می‌گردد.
چشمه نوایی: در ۹ کیلومتری جاده خوی- تبریز نزدیک روستای نوایی واقع است. خواص آب این چشمه مانند خواص چشمه ویشلق میباشد.
چشمه زارعان: در ۴ کیلومتری غرب روستای زارعان که در ۲۶ کیلومتری شمال خوی میباشد، واقع است. آب چشمه با فشار و گاز زیاد از زمین خارج می‌گردد.
چشمه بیلوار: در ۲۱ کیلومتری شمال شرقی خوی در جنوب روستای بیلوار واقع است. از آب این چشمه به‌صورت آشامیدنی استفاده میشود.
چشمه صدقیان: در جنوب شرقی روستای صدیقان که در ۸ کیلومتری سلماس واقع است از زمین خارج میشود.
چشمه میناس: در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی سلماس در جاده سلماس- ارومیه پس از روستای میناس واقع است. آب از زمین همراه گاز خارج شده و در حوضچه بزرگ طبیعی جمع می‌گردد و سپس به اطراف نفوذ می‌کند. آب این چشمه در کار گوارش معده، کبد، پانکراس و روده مؤثر میباشد. گاز کربنیک موجود در آب به هضم غذا کمک می‌کند.
آبگرم باش کندی: در فاصله ۶ کیلومتری جاده ماکو- بازرگان در کیلومتر ۱۳ پس از عبور از کلیسای کندی و باش کندی از زمین خارج میشود. خروج آب در چند نقطه همراه گاز از زمین میباشد. از آب این چشمه به‌صورت استحمام برای تسکین درد استفاده میشود.
چشمه زی سو: در ۶ کیلومتری کلیسای کندی واقع است. آب در حوضچه‌ای طبیعی از زمین خارج میشود و در دامنه تپه‌ای به سوی جریان آبی که از نزدیک چشمه می‌گذرد جاری میشود. اطراف چشمه را رسوبات اخرایی رنگ املاح آهن فرا گرفته است.
چشمه شاه آباد: آب این چشمه در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی ماکو از زمین خارج میشود. آب همراه گاز فراوان در حوضچه‌ای که حاصل رسوب‌گذاری خود آب میباشد دیده میشود. اطراف حوضچه را رسوبات مُتوَرِق (لایه لایه) سفید و زرد رنگ کربناته پوشانده است. از آب آن به‌صورت استحمام برای تسکین دردها استفاده میشود.
سیه چشمه: این چشمه در جنوب غربی ماکو و در ۵۰ کیلومتری کلیسای کندی واقع است. در اطراف نقاط خروج آب، رسوبات اخرایی اکسید آهن دیده میشود. آب این چشمه علاوه بر مؤثر بودن بر دستگاه گوارش، اثرات آرامش‌بخشی نیز دارد.
چشمه گرادو: در غرب مهاباد نزدیک رودی بر روی تپه‌ای آهکی به فاصله حدود ۵۰۰ متری جاده مهاباد- سردشت از دو نقطه خارج می‌گردد. آب در دو حوضچه طبیعی حاصل رسوبات کربنات مورد استفاده اهالی قرار می‌گیرد. خواص درمانی آن به شرح زیر است:
جذب این آب‌ها در دستگاه گوارش زیاد بوده و حرکات دودیِ روده‌ها را کم می‌کند. این آب‌ها باعث تورم آرام بافت‌ها میشود و اثر داخلی آن تعویض آب درون سلولی و در نتیجه دفع مواد سمّی میباشد. استفاده از این آب‌ها باعث ازدیاد انقباض‌های مجاری ادرار و در نتیجه ازدیاد مقدار ادرار میشود. موارد تجویز آن در بیماری‌های سنگهای مجاری ادرار، ازدیاد مواد ازته، نقرس، درد مفاصل، حالات تشنجی، چاقی و تورم کبد میباشد. موارد عدم استفاده آن در بیماری‌های پروستات، اوره بیش از یک گرم در لیتر و به طور کلی در مواردی که میزان جذب و دفع آب متناسب نباشد، ازدیاد فشار خون و اختلالات جریان خون، مواردی که سنگهای بزرگ مجرای صفرا به حرکت درآمده و نیز دردهای ناراحت‌کننده در اثر مصرف آب میباشد.