مردم شناسی
مردم شناسی
نمد ، زيرانداز بالا نشين
اگر درخانه تان محصولي نمدي داريد،بدانيد يكي از كهن ترين دست بافته هاي بشر در اختيارتان است كه در تهيه آن هيچ دستگاهي،حتي دستگاهي به سادگي دار قالي هم استفاده نشده.تنها ماده اي كه در تهيه نمد بكار مي رود پشم است و بخاطر قدمت دامداري در ايران تهيه نمد يك صنعت محلي كشور ما محسوب مي شود.اگرچه استفاده از محصولات نمدي مثل زير انداز بسيار كم شده اما هنوز هم عشاير براي مصارفي مثل كفپوش چادر و كلاه تا تزئين ديواره چادرها و لباس چوپان ها از آن استفاده مي كنند. در سال هاي اخير هم به دليل ويژگي هاي درماني كه به آن نسبت داده مي شود ،بازگشت به محصولات نمدي شروع شده. ويژگي هاي فراواني به نمد نسبت داده مي شود؛اينكه رطوبت را عبور نمي دهد،عايق مناسبي براي سرما و گرماست و انعطاف پذيري زيادي دارد.حتي نمدمالان اعتقاد دارند كه در نمد خيس خورده گلوله هم كارگر نيست.با اين حال خود نمد مالان به علت تماس دايمي با نم،رطوبت و پشم معمولا دچار بيماري هاي تنفسي و مفصلي هستند.
چطور مي سازند؟ برخلاف دست بافته هاي ديگر نقش اندازي،اولين مرحله كار نمدمالي است.
*نقش اندازي: نقش اندازي،اولين مرحله كار نمدمالي است. استاد كار نمدمال،كار را با فتيله هاي پشمي رنگي كه قبلا آماده و با دست آنها را مرطوب كرده،شروع مي كند.در ابتدا معمولا با فتيله هاي پشمي يك مستطيل دراز روي زمين درست مي كند. اين طرح را معمولا با دو،سه رنگ نخ پشمي نقش مي كند.بعد از حاشيه به سمت مركز متن حركت مي كند.بعد از طرح هاي اصلي نوبت به كار ترسيم و جزئيات و پر كردن نقش ها مي رسد.استادكار مثل يك نقاش از ذهن و تجربه اش كمك مي گيرد.
*پشم ريزي:هنگامي كه نقش بندي به پايان رسيد،استادكار پشمي را كه قبلا حلاجي شده با وسيله اي بنام پنجه شانه مي كند. بعد مرحله ريختن پشم شروع مي شود.وقتي كه ضخامت پشمي كه بر روي نقش ريخته شده يا همان پشم زمينه به زانوهاي نمدمال رسيد،كار پشم ريزي متوقف مي شود و بعد از آن پشم با پاشيدن آب،خيس و مرطوب مي شود.كار آب پاشي كه تمام شد پشم هايي كه روي نقش ها ريخته شده را همراه با پارچه يا حصيري كه در زير آن قرار دارد،آرام لوله كرده و طنابي را به دور آن مي بندند.
*نمدمالي: حالا كار اصلي نمد مالي شروع مي شود .در قديم اين پشم هاي لوله شده را بيشتر از يك ساعت با پا از يك ديوار به ديوار ديگر مي ماليدند تا پشم هاي ريخته شده،در لابلاي نقش ها بنشيند و در اصطلاح قالب بگيرد. اما حالا اين كار با ماشين برقي نمدمالي انجام مي شود.حالا ديگر به راحتي مي توان نمد را از قالب جدا كرد و استادكاران با دست هايشان آن را مالش مي دهند و كجي هاي آن را برطرف كنند. نمدمال ها در حاليكه پاهايشان را روي لوله نمد و دست ها را روي زانوان گذاشته اند،نمد را با كف پايشان جابجا مي كنند و سپس پاها را بلند مي كنند و همزمان محكم روي آن مي كوبند.بعد نمد را با انگشتان پا به عقب مي چرخانند و دوباره با پاشنه ان را به جلو مي رانند. اين كار با ريتم يكنواختي و اصوات هماهنگي انجام مي شود كه معمولا وقت ضربه زدن به نمد ،با ياعلي گفتن هاي بلند همراه است. پس از حدود يك ساعت نمد باز مي شود.نقش كاملا در پشم جا گرفته و نمد شبيه يك پارچه نقاشي به نظر مي رسد.
*كش دادن: مرحله بعد باز هم زور بازوي زيادي مي طلبد.استادكاران دو سوي نمد را گرفته و مي كشند كه هيچ ناصافي در آن نماند و نمد نازك شود كه اين كار به كش دادن معروف است. سپس مخلوط صابون و آب و آب خالص را روي تمامي سطح نمد مي پاشند و نمد را مي پيچند و اين بار به مالش ان با دست مي پردازند.بعد سخت ترين مرحله كار فرا مي رسد. دو نفر در حاليكه دستهايشان را به شكل ضربدر نگه داشته اند،همزمان و هماهنگ نمد را بلند كرده، برمي گردانند خم مي شوند و با دست هايشان آن را به زمين مي كوبند.سپس در حالي كه روي انگشتان پايشان بلند مي شوند با تمام قوت به آن فشار مي آورند و همزمان با بردن اسم علي (ع) و خواندن برخي اشعار نفسي تازه مي كنند و كار را از سر مي گيرند. امروزه اين مرحله با دستگاه نمد مالي انجام مي شود.دستگاه همان ضربه هايي را به نمد مي زند كه استادكار با دست روي نمد وارد مي كند.
*لب گيري:در آخرين مرحله كار صاف و يكنواخت كردن لبه هاي نمد انجام مي شود كه به لب گيري معروف است. اول لبه هاي آن را با مقداري صابون محلول خيس مي كنند و و لبه ناقص نمد را كه ناموزون است با دست يكنواخت مي كنند. بعد دوباره نمد را لوله مي كنند تا براي مالش مجدد آماده شود. هنگامي كه نمد به شكل نهايي آماده شد،آن را مدت ۳ تا ۴ روز بر حسب موقع سال بيرون مي گذارند تا خشك شود و پس از آن نمد را مي شويند و مي گذارند تا خشك شود.
* نقش ها: بيشتر توليدات نمدي شامل زيراندازهايي مي شوند كه در ابعاد ۱٫۵ در ۳ متر بافته مي شوند. كردك كه نوعي لباس براي چوپانان است و زيرزيني كه در زين اسب قرار ميگيرد و كلاه نمدي از محصولات نمدي معروف هستند.
ارسالی از خانم مردان زاده
آداب و رسوم ماه رمضان در کرمان
۱۰ روز مانده به آغاز ماه مبارک رمضان، مردم استان کرمان خود را کم کم برای انجام این ماه آماده میکنند. آنها هم مثل خیلی از مردم کشور، پیش از فرا رسیدن ماه رمضان با گرفتن روزه به استقبال این ماه میروند و ماه شعبان را پیش درآمدی می دانند برای پیوستن به برکات ماه رمضان.
کلیدزنی : در کرمان اگرچه خیلی از رسم های قدیمی از یاد رفته اند، اما مراسم کلیدزنی هنوز هم در شب های ماه رمضان برگزار می شود. در این مراسم زنی داخل یک سینی آینه، سرمهدان و یک جلد کلامالله مجید قرار می دهد و به منازل اهل محل میرود. آن هم در حالی که صورت خود را با چادر پوشانده و با کلید به سینی میزند. صاحب خانه بعد از باز کردن در، آینه داخل سینی را برمیدارد و چهره خود را نگاه می کند، سپس مقداری شیرینی، قند یا پول داخل سینی قرار میدهد. کلیدزن این عمل را با نیت از پیش تعیین شده انجام میدهد و صاحب خانه به او میگوید هر مراد و نیتی داشته باشی خداوند آن رابرآورده سازد. در پایان هم خوراکیها یا پول جمعآوری شده به مستمندان داده می شود. مردم کرمان بر این باورند که در ماه رمضان نباید اسراف کرد. بنابراین، اگر غذایی از افطار مانده باشد در سحر آن را مصرف میکنند. آبگوشت، عدس پلو و یا برنج و خورشت معمولا پای ثابت سفره های افطار و سحری کرمانی هاست .
الله رمضونی : کرمانی ها در این ماه از شب سوم تا پایان ماه مراسمی با عنوان «الله رمضونی» برگزار می کنند که در آن گروهی از جوانان به منازل محله رفته و سرودهای را میخوانند. بعد از خواندن هر بیت، همراهان جمله صلی علی محمد صلوات بر محمد را تکرار میکنند و پس از اتمام این سروده صاحبخانه مبلغی پول به سرپرست گروه میدهد.
سحری و افطاری : مردم کرمان بر این باورند که در ماه رمضان نباید اسراف کرد. بنابراین، اگر غذایی از افطار مانده باشد در سحر آن را مصرف میکنند. آبگوشت، عدس پلو و یا برنج و خورشت معمولا پای ثابت سفره های افطار و سحری کرمانی هاست. البته به همراه آش های محلی و نان های تازه ای که زنان روستایی می پزند. کرمانیها پس از صرف غذا در هنگام سحر، دعا و قرآن میخوانند و بر این باورند که در این ماه غذاها باید ساده و مختصر باشد تا راه و شیوه پیامبر(ص) را در پیش گرفته باشند. آنها قبل از غذا با خرما یا نمک افطار میکنند چرا که معتقدند امام علی(ع) اینگونه افطار میکردند. آبگوشت از اصلی ترین غذاها برای افطار است و اگر کسی نذری داشته باشد مقداری آبگوشت درست کرده به مسجد میبرد آن را میان نمازگزاران توزیع می کند. شیرینی افطاری هم در کرمان زولبیا و بامیه است اما اگر کسی بخواهد غذایی نذر کند، این نذر او بی شک شلهزرد و آبگوشت خواهد بود.
رمضان در میان اقوام کرمانی : مردم شهر بردسیر با نان و سرکه افطار میکنند. بلوچهای بم معتقدند در ماه رمضان گوش دادن به موسیقی حرام است. زرندیها هم بر این باورند که همه نخلها متعلق به حضرت علی(ع) است، بنابر این وظیفه مسلمانان است که با خرما افطار کنند.
شب های قدر : مردم استان کرمان در شبهای نوزدهم، بیستم و بیست و یکم ماه رمضان پس از نماز مغرب و عشا در مساجد و تکیهها سینه و زنجیر میزنند. آنان در شبهای قدر شب زندهداری میکنند و تا سحر قرآن و دعا میخوانند و معتقدند دعا و مناجات در این شبها باعث برآورده شدن حاجات میشود. همچنین بر این باورند که هر مسلمانی در این شبها یک رکعت نماز بخواند به اندازه ۱۰۰ رکعت ثواب دارد.
ورنی مغان
ورنی یک از بافته های داری منحصر به فرد ایران است که در بین عشایر ائل سوون استان اردبیل رایج می باشد. این بافته که معمولا از جنس ابریشم یا پشم و یا تلفیقی از آن دو می باشد بر روی دار عمودی بافته می شود و دارای طرح و نقش بدیع و زیبا از نقوش حیوانی و گیاهی با اشکال هندسی و انتزاعی که بصورت ذهنی و بدون نقشه توسط زنان و دختران و برخی از روستاهای دشت مغان بافته و به بازار عرضه می شود نقوش حیوانی مانند گرگ ، خرس، خروس، اسب، شتر، کلاغ، روباه، سک و… با استفاده از ۳ الی ۸ ترنج مزین کننده متن و زمینه ورنی هستند. معروفترین طرح ورنی طرح قاب یا خشتی است که نقشه خروس متداول ترین آن در منطقه است. ورنی علاوه بر دشت مغان در مناطق شهری و روستایی و عشایری شهرستان مشکین شهر، گرمی، بیله سوار نیز تولید و عرضه می شود.
ایل کرندی
دالاهو و صخره و سنگ، دالاهو و عقاب و پرواز،دالاهو و نوای خوش موسیقی. اینجا سرزمین صخره و سنگ است و زادگاه غرور،زادگاه ایل،زادگاه عشیره و غیرت و تعصب.دالاهو،دامان مهرش را به لایه های دلنواز مادران ایل سپرده و صدای پای سواران شکوهمند،مردان مردی از جنس گلوله و تفنگ،از جنس سنگ و سلاح،از جنس غرور و قبیله. ایل،یعنی همدلی،همراهی،ایل یعنی شکوه بال هایی که سینه آسمان را فرش می کنند.از هیبت گلوله مرد ایلیاتی. ایل،یعنی دوست داشتن آب،خاک،سنگ،طبیعت و آسمان و زمین.و کرند…جایگاه تاریخ و بستر پیشینه ی ایرانی و ایل کرندی، همان طایفه ی گوران است که صفت نسبی محسوب می شود.کرند زادگاه و جایگاه مادهاست و در متون قدیمی با نام کارینا یا کرینا آمده است. راوینسن نوشته است که ظهور ایل گوران کرندی به تناوب باید از اواسط سلطنت فتحعلی شاه تا جلوس ناصرالدین شاه باشد.مردمان ایل گوران(کرندی)شجاع،دلاور و تیز آتش بوده اند و با گلوله هایی آتشین ورشو،در طول سالها از حریم ایل دفاع جانانه کرده اند.
جل بافی؛ هنری در خدمت عشایر ایران
عشایر جهت پوشاندن چهارپایان خصوصاً اسب و الاغ از این بافته استفاده می کنند. بافت جل شبیه به گلیم و بسیار ساده است . جهت بافت این محصول ساده و بدون نقش در گذشته از پشم استفاده می شد، ولی در حال حاضر بیشتر نخ پنبه ای به مصرف می رسد. بندرت دیده شده است که روی جل ها سوزندوزی هندسی انجام شود. این نوع جل از یک طرف دارای نقش و یک رویه است. جل از صنایع دستی جامعه عشایری است. جل بافته ای است از خامه سیاه و سفید که آن را در ابعاد مختلف می بافند و بر روی چهارپایان می اندازند تا هم بتوانند بر روی آنان بار قرار دهند و هم در مواقع بارندگی از خیس شدن چارپایان جلوگیری شود. جل را زنان عشایر با کوبیدن میخ های چوبی بر روی زمین و گذراندن تارهای پشمی از روی چوب ها و عبور دادن عرضی تارهای پشمی دیگر از لابلای تارهای طولی می بافند. این صنعت جنبه خود مصرفی دارد و جهت رفع احتیاجات خانوار به بافت آن اقدام می گردد.
جل ابزاری برای گرم نگه داشتن حیوانات : جل اسب یکی از دست بافته های زیبا و عشایری ایران است. جُـــل اسب هم نقشِ گرم نگاه داشتن و عرق گیر اسب را دارد و هم جنبه تزیینی و تشریفاتی که در مورد شتر، مورد تزیینی دارد. بدنه اصلی جُـــل، یک مستطیل است که دو دستک به آن وصل شده که این دستک ها، پشت اسب را می پوشاند. تفاوت جُــــل اسب با جُـــل شتر درآن است که جُل شتر بزرگتر از جُــل اسب می باشد و توسط دو قطعه پارچه به یکدیگر دوخته شده تا کوهان شتر از آن بیرون بماند. به طور کلی در بیشتر مناطق ایران جُل اسب و شتر با اشکال و تزیینـات گوناگون تولید می شود و به صورت گلیم، قالی، جاجیم، و سوزنی تهیه می گردد. عشایر آذربایجان، دشت مُغان، کُردهای خراسان، ترکمن ها، عشایر فارس، ورامین و ایل افشار هر کدام به گونه ای جُل را بافته و تزیین می کنند. بطور مثال در ترکمن صحرا، جُل از جنس پارچه و تکه دوزی ماهوتی و پنبــــه ای، با سوزندوزی های زیبایی تهیه می گردد. در ایلات کرمان، به صورت گلیم، نقوش سوزنی، شیریکی پیچ با تار و پود پشم و عشایر آذربایجان با تکنیک بافت جاجیم برای تولید جُل، استفاده می کنند.