منطقه مرگور معروف به آلپ ایران مجموعه ای از تپه ها و کوه های پر برف تا ارتفاع ۳۵۰۰ متری است.این منطقه با دره ها، رودها و آبشار های پر آب و خروشان، دریاچه ها و تالاب های گوناگون مکانی پر از آرامش را برای مسافران مهیا می کند. کوه دالامپر با ارتفاع حدود ۳۵۰۰ متر در۴۵ کیلومتری جنوب غربی اورمیه و ۳۵ کیلومتری اشنویه قرار دارد. این کوه در نقطه مرزی ایران، ترکیه و عراق واقع است و از فراز آن خاک هر سه کشور قابل مشاهده‌است. این کوه دارای یخچال های چند هزار ساله است. از ویژگی‌ های منحصر به فرد این کوه وجود دریاچه‌ های طبیعی در ارتفاعات است . همچنین از برفاب های این کوه رودی پر آب سرچشمه می ‌گیرد که در دامنه این کوه به صورت آبشاری بزرگ به نام سوله دوکل(در کردی به معنای آبشار مه آلود) به پایین می ‌ریزد. آبشار سوله دوکل گل سرسبد زیبایی های بهشت اورمیه است. جایی که گل و بوته و درخت و چشمه و کوه و صخره و بلبل و نسیم و سرسبزی و هوای پاک همه یکجا هست. آبشاری که همه دوازده ماه سال را خروشان است و از بالای کوه ها و صخره های با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر سرازیر می شود. دالان های برفی یکی از مشخصه های شگفت انگیز دامنه های دالامپر است. حفره هایی که به واسطه جریان مستمر آب میان برف ها به این شکل درآمده اند.

یکی دیگر از زیبایی های این منطقه دریاچه شگفت انگیز آن است که محلی ها«مام الشیخ» می نامندش. ظاهرا مام الشیخ ارباب روستای دالامپر بوده، ولی همه، اسم دالامپر را برای دریاچه برگزیده اند.  این در یاچه هرساله به ویژه در فصل های بهار وتابستان در دامنه کوه دالامپر ایجاد می شود ومنظره بسیار دیدنی را ایجاد می کند .یکی دیگر ازمناطق زیبای این منطقه روستای  پلکانی کچله است که در دامنه های کوه سر به فلک کشیده دالامپر واقع شده و راه مواصلاتی پر پیچ وخم وزیبایی دارد .منطقه دالامپر در محل مرگور ارومیه دارای ۶۲۰ گونه گیاهی است که گفته می شود ۴ گونه آن هیچ شناسنامه ای ندارند و در هیچ کتابی درباره اش نوشته نشده واین به معنی بکر بودن منطقه است. علاوه بر این گونه های گیاهی و وضعیت آن، گرگ و روباه پستانداران وحشی این مناطقه اند. کرکس، عقاب طلایی، جغد شاخدار، بالابان، شاهین و قرقی هم نگهبانان آسمان دالامپرند.

مسیر دسترسی

در امتداد جاده ارومیه به اشنویه در سه‌راهی روستای آغبلاغ از جاده آسفالته دست راست  به سمت غرب  در طول جاده “مرگور” از ۲ گردنه باید عبور کرد تا به  روستای دزج (دزه ) که در دشتی بسیار سرسبز و زیبا  در حصار کوههای بلند و پربرف دالان‌یر و بوز سینا قرار دارد رسیده  . از این روستا در جهت غرب پس از عبور از  روستای کیسیان به روستای سوله دوکل خواهید رسید جاده تا آبادی  کیسیان آسفالت می باشد و از آنجا به بعد خاکی می باشد و این مسیر را با هرنوع وسیله نقلیه می توان رفت .

دهكده توريستی كندوان در فاصله ۲۲ كيلومتری جنوب شرقي اسكو و ۶۲ كيلومتری شهر تبريز در ميان دره ای با صفا و سرسبز واقع شده كه سومين روستای صخره ای جهان است و دوتای ديگر يكاپادوكيای تركيه و ديگری داكوتای آمريكاست . اما اين روستا تنها روستای صخره ای جهان است كه هنوز مردم در آن ساكنند و زندگی در آن جريان دارد. خانه های هرمی شكل اين روستا با پنجره های نمادينش دريچه ای از شكوه را به رويت می گشايد . اينجا نيازی به ورق زدن تاريخ نيست كندوان خود تاريخ است و راوی آن طبق بررسی های انجام گفته اين سزمين پيشينه ای ۸۰۰ ساله دارد.
هوای اين روستا كوهستانی و ييلاقی بوده وچشمه های زيبای آب معدني شفا بخشش برای بيماريهای كليوی بسيار مفيد بوده و خيل مشتاقان را بسوی خود می خواند تا در اوج آرامش و سكوت برگی از تاريخ درخشانش را به تصوير كشد. اين چشمه آب معدنی نيز يكی از جاذبه های اين روستای ۶ هزار ساله محسوب می شود.
واژه كندوان گويای فرم منازل اهالی اين روستاست كه با دستانی تهی از ابزار امروزی همچون زنبور عسل آشيانه خود را در دل سنگ چون كند و حفر نموده و بدين سان نام آن را كندوان نهادند . كندوان روستايی است بنا شده در دل صخره كه تنها سازه اين دهكده راسنگها تشكيل می دهند . از بزرگترين جاذبه های توريستی اين دهكده زيبا هتل بين المللی صخره ای لاله كندوان است . اين هتل سومين هتل صخره ای در جهان مي باشد و باعث شده شرايط حضور گردشگران داخلی و خارجی را در بهترين شكل در كنار رودخانه فراهم نمايد . روستای زيبای كندوان يكي از نادرترين نمونه های خانه های كوهی را در خود جای داده كه قابل توجه هر بيننده خارجی و داخلی می باشد.

قلعه دِم دِم :

این قلعه در سال ۱۰۱۸ هجری قمری برفراز کوهی به همین نام در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی ارومیه ساخته شده است. این قلعه به علت ارتفاع زیاد از سمت شمال و جنوب و اتصال آن به صخره سمت غربی که نزدیک به زمین است، دارای حصاری محکم و دروازه­ای در سمت جنوبی است.

قلعه از پنج قسمت تشکیل می­شود که عبارت است از: قسمت پایین، قسمت سولوق، قسمت بوزلوق و بیرون دروازه شرقی.

در قسمت شرقی قلعه و منتهی­الیه صخره، برجی عظیم بنا شده که خود در حکم قلعه بوده است. آب مصرفی قلعه از حوضی تأمین می­گردید که با آب باران پر می­شد. در قسمت شمالی قلعه چشمه­ای است که آب باران پر می­شد.

در قسمت شمالی قلعه چشمه­ای است که آب کمی دارد. در کنار چشمه­ حوضی قرار گرفته  که با گنبدی پوشانیده شده است و برای حفاظت از آن نیز برجی احداث شده که به قسمت اصلی متصل است و آن را سولوق(جای آب)می­نامند. در قسمت جنوبی داخل قلعه گودالی احداث شده بود که زمستان­ها با یخ و برف پر می­شد و زیر آن حوضی ساخته شده بود که در ایام کم­آبی از آن استفاده
می­شد. برای محافظت این قسمت نیز قلعه مانندی بنا شده بود که آن را بوزلوق(جای یخ)با قارلیق(جای برف)می­گفتند و راه آن نیز مانند سولوق مخفی بوده است.

قلعه اسماعیل آقا :

قلعه اسماعیل آقا برفراز کوهی در ۱۸ کیلومتری غرب ارومیه و حاشیه رودخانه نازلوچای قرار گرفته است. این قلعه در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی ساخته شده و بخشی از دیوارها و محل دیده­بانی آن هنوز هم پابرجاست. کاوش­های انجام یافته نشان می­دهد که در جنب قلعه اسماعیل آقا، بقایای بناها و قلعه سنگی دیگری که به دوران اورارتویی مربوط است وجود دارد.

در قسمت شمال غربی این کوه دو دخمه به فاصله چند متری از هم در صخره­ای کنده شده­اند. در ورودی این دخمه­ها به شکل چهار گوش است.

دیواره­های جانبی و سقف و کف داخل دخمه­ها کاملاً صاف و صیقلی است. به نظر می­رسد این دو دخمه مقبره­های هستند، که به دوران اورارتویی تعلق دارند. در پایین کوه و در قسمت غربی آن سه مقبره دیگر نیز دیده می­شود. این مقبره­­ها با سقفی هرمی شکل از سنگ­های رسوبی و لاشه­ای ساخته شده­اند. در داخل یکی از آنها سنگ قبری به این مضمون وجود دارد: «فی شهر ربیع الثانی سنه ۱۱۱۰ در ایام شاه سلطان حسین عباسقلی خان زیاد اقلی بر مناقشه شیخ سلیمان.»

در زیر زمین داخل مقبره­ها، مقبره دیگری قرار دارد که به وسیله دریچه­ای از سقف می­توان به آن دست یافت. هر چهار مقبره فوق مربوط به دوره صفوی می­باشند. آثار موجود این کوه مشتمل است بر سه بخش متمایز:

یکم- دخمه سنگی اورارتویی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد با حجاری منظم ایوان ورودی، سر در قاب­بندی شده سنگی و اتاقی که طاق­های محراب مانندی دارد و در انتهای آن دخمه­ای است از سنگ یکپارچه تراشیده شده.

دوم-بقایای دیواره­ها و مقبره­های دوران صفویه.

سوم-آثار قلعه اسماعیل آقا که به دوره قاجاریه مربوطه است. قسمت اعظم دیوارهای آن هنوز پابرجاست، ولی اتاق نگهبانی و سایر واحدهای مسکونی این قلعه خراب شده و آسیب بسیار دیده است. مصالح این قلعه از خشت خام با دیوارهای گلی-چینه می­باشد.

سنگ کاظم خان:

سنگ کاظم خان یا قیرخلار(محل سکونت چهل نفر)، واقع در شمال شرقی شهر ارومیه و شمال غربی دریاچه ارومیه، صخره­ایست که ارتفاع آن بیش از ۳۵۰ متر است.

دورتا دور این سنگ را با بریدن بدنه آن به شکل راهی در آورده­اند که عرض آن ۶۰ متر و طولش در حدود ۵۰۰ متر است. تنها راه دستیابی به بالای  سنگ همین راه است. عرض این معبر به سمت فوقانی آن کاسته می­شود، به طوری که در بالای سنگ به ۶ متر کاهش می­یابد.

شکل این سنگ صاف و یکپارچه و قلعه درداری بر بالای آن واقع است. آثار عمارت و ساختمان­های متعددی از سنگ­های بزرگ و تراشیده در پی و بنای این قلعه تعدادی سنگ قبر مرمرین سفید و درخشان وجود داشته که روی آنها عباراتی به خط نسخ زیبایی حکاکی شده بود. این سنگ­های مرمر مفقود شده­اند. در بالای قلعه مزبور چاهی وجود دارد که طول و عرض آن ۵/۲ و عمق آن ۸ متر است و به گونه­ای طراحی شده بوده که در مواقع بارانی آب شیرین لازم را جمع­آوری کند.

بر روی این صخره به دستور کاظم­خان قراول ­خانه مستحکمی با دری از سنگ مرمر احداث شده و روی یکی از پایه­های مرمری عبارت«ابونصر حسن بهادرخان حکمران…»و روی پایه دیگر نیز عبارت«الطرفر علی الله السطان الاعظم الحسین…» را با خط زیبایی حکاکی کرده­اند که متأسفانه به علت شکسته شدن پایه­ها، بقیه عبارات از بین رفته است.

در این قلعه به دستور کاظم­خان ساختمان دو طبقه­ای نیز بنا شده که زمانی مورد استفاده خود و خانواده­اش بوده است. کاظم­خان در این قلعه، آهنگری، ریخته­گری و قایق­سازی دایر کرده بود و در ضمن به ساختن توپ سرپر و باروت و فشنگ و غیره نیز می­پرداخت. این قلعه فقط یک در دارد که به جاده سنگی باز می­شود.

در قرن ۷ هجری به دستور هلاکوخان قلعه قیرخلار را که به صورت مخروبه بوده، تجدید بنا می­کنند. گویا به دستور هلاکوخان کلیه خزاین آن را که از عراق و سایر کشورها به غارت جمع­آوری کرده بوده، به قلعه شاهی انتقال دادند و در جای امنی پنهان کردند. شایع است که مدفن او نیز در اینجاست و از این رو آن را گور قلعه نیز می­گویند.

قلعه بردوک :

روستای بردوک – از توابع محال صومای برادوست- در ابتدای دره سلطانی، در دامنه مشرف به رودخانه کم آبی قرار دارد . در دژ از سه بخش حصار تدافعی ، دیوار میانی و ابنیه مرکزی تشکیل شده است .

حصارتدافعی: در ساختمان حصار تدافعی از سنگ های لاشه با ملاط  احتمالاً ماسه و آهک استفاده شده و ستون های نیم دایره و توپر بسیار محکمی در فواصلی از دیوار تعبیه شده است. کتیبه ای در دو سنگ مرمر کوچک در کنار هم در بالای ورودی و زیر قوس دروازده دیده می شود. متن آن چنین است: ” … هذه العمارف صاحب السلطنت تقی سلطان بن نظربیک بن غازی بیک فی سنه ۱۰۷۸″

دیوار میانی: ورودی دروازه به شکل چهار گوش و به صورت عمیق در جبهه های میانی دروازه، در شرق دژ تعبیه شده است و به واسطه یک فضای کوچک مستطیلی شکل، معبر ورودی به بخش میانی را با دروازه اصلی بنا ارتباط می دهد.

ابنیه مرکزی: در بخش مرکزی قلعه بقایای چند بنای دیگر – با واحد سالم – وجود دارد. این بنا چهارگوش و مصالح آن سنگ های چهارگوش و ملاط آن شن و آهک است. بر نوک قله نیز بقایای یک برج دیدبانی مربع شکل از سنگ لاشه و ملاط  شن و آهک دیده می شود. بالای ورودی سنگی آن با قوس های کوچک – از سنگ آهک سفید و سیاه – تزیین شده و طرفین رئوس خارجی اضلاع آن با استفاده از سنگ های تراشیده شده آتشفشانی مزین شده است. شکل قوس های نگه دارنده گنبدها رومی و سنگ های سیاه رنگ تراشیده شده دارد.