اتابکان
روستای گوشه شهنشاه
روسـتای گوشه شهنشاه از توابع بخش مرکزی شـهرسـتان خرم آباد، با مـختصات جـغرافیایی ۴۸ درجـه و ۱۷ دقـیقه طـول شرقی و ۳۳ درجــه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی، در ۱۵ کیلومتری شهر خرم آباد قرار دارد. این روستا از سطح دریا ۱۴۰۰ متر ارتفاع دارد و آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان مطبوع و دلپذیر و در فصول پاییز و زمستان سرد و خشک است.در نزدیکی این روستا، دره ای پوشیده از باغ های انبوه انار و انجیر وجود دارد.ﺁﺏ ﺷﺮﺏ ﺍﻫﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﭼﺸﻤﻪ ﻭ ﺁﺏ ﺑﺎﻏﺎﺕ ﺍﺯ ﺳﺮﺍﺏ (ﺳﺮ ﺳﺮﺁﻭ) ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽ شود . به دلیل واقع شدن بقعه شجاع الدین خورشید (ﺳﺮﺳﻠﺴﻠﻪ ﺍﺗﺎﺑﮑﺎﻥ ﻟﺮ) به گوشه شهنشاه مشهور می باشد.در کنار این آرامگاه،گورستان قدیمی با سنگ قبرهای کهن وجود دارد که بر روی آن ها آیاتی از قرآن کریم و کلمات مقدس با نقش های برجسته و خط زیبای کوفی کنده کاری شده است . آرامگاه در زمان شاهوردیخان آخرین اتابک لر ساخته شده است . شجاع الدین خورشید به مدت سی سال از آخر قرن پنجم تا اوایل قرن ششم ه.ق(۵۸۰ – ۶۲۱) بر ایالات لر کوچک فرمانروایی کرده است. این فرمانروا به واسطه عدالت و دادگستری مقبره وی مورد احترام اهالی قرار گرفته است.
پلان مقبره مستطیل شکل و پلان داخلی آن هشت ضلعی و هر ضلع آن ۲,۵ متر است. سبک معماری گنبد آن دو پوسته و مواد و مصالح آن سنگ، آجر ملات، گچ و ماسه آهک است. ارتفاع گنبد از سطح زمین ۱۲ متر است،در وسط آن قبری است که برروی آن صندوق چوبی کنده کاری شده ای قرار دارد. این اثر به شماره ۱۹۲۰ مورخ ۷۶/۶/۱۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ گوشه شهنشاه یکی از آثار به جای مانده از دوره صفویان در کنار مقبره شجاع الدین خورشید قرار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ساختمان این ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ دارای ۱۵ اتاق و صحنی به اندازه ۳۰۰ مترمربع است.کل ساختمان به ﺩﻭ بخش تقسیم شده که بخش پشت ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ محل نگهداری چهار پایان و بخش جلو اتاق های ۹ مترمربعی تشکیل شده که محل استراحت مسافران بوده است.این بنا به شماره ۱۹۲۱ و در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۷۶ درفهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است . ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﺫﮐﺮ ﻫﺴﺖ،ﺩﻭ ﺩﺭﺧﺖ ﺑﻨﻪ،ﯾﮏ ﺩﺭﺧﺖ ﺗﻮﺕ ﻭ ﯾﮏ ﺩﺭﺧﺖ ﺯﺭﺑﯿﻦ ﺍﺯ ﺟﺎﺫﺑﻪ ﻫﺎﯼ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﮔﻮﺷﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ۱۳۸۷/۱۲/۲۷ ﺩﺭ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺭﺳﯿﺪﻧﺪ.
دژ محکم تالش
قلعه لیسار، دژ محکم تالش باستان است. دژی که در ۱۵ کیلومتری شمال شهر تالش و در جنوب شهر لیسار نزدیک به دهکده نومندان واقع شده و با بارویی بسیار مستحکم بر بلندای تپه ای صد متری و در فاصله چهار کیلومتری از دریای خزر قرار دارد. ساختمان این دژ بر روی یک صخره سنگی قرار گرفته و دیوارهای آن با استفاده از سنگ و یا آجر با ملاط یا ساروج استوار شده است. قلعه لیسار را سلسال هم می نامند. سلسال در لغت به معنی آب خنک و خوشگوار است و از آنجایی که در ساخت قلعه ها، آب و آب انبار همیشه به عنوان یک موضوع مهم در نظر گرفته می شد، به نظر می رسد نامگذاری این قلعه به سلسال با نظریه ای درباره حمل آب بسیار خنک و خوشگوار این قلعه از طریق لوله های سفالین (تنبوشه) به آب انبار مرتبط باشد. هرچند که نظریه دیگری هم در خصوص حمل آب باران از سقف و از طریق تنبوشه ها به آب انبار این قلعه وجود دارد. با این حال عده ای دیگر معتقدند که نام اصلی این قلعه با املای صلصال درست است که در لغت به معنای گل خشکیده ورز داده شده و آماده جهت کوزه گری و سفالگری است که با توجه به طبیعت این منطقه و خاکهای رسی قرمز و زرد رنگ حاصل از فرسایش دامنه های کوهستانی تالش درست به نظر می رسد. در گیلان ساخت قلعه تنها بر روی عوارض ارتفاعی معمول بوده و این مربوط به کاربردهای نظامی دژها در مواقع حساس است. شاهد این ادعا، اشیای به دست آمده از کاوش در سال ۱۳۸۲ است که سه شیء با ارزش مثل پیکان فلزی، ظرف مسی نقره کوب و یک سکه مسی مربوط به قرن پنجم و ششم هجری از تبار اتابکان را برای کاوشگران به ارمغان آورد.
بنای تو در تو : قلعه لیسار از دو قسمت تشکیل شده است، اولین قسمت آن، بخش خارجی است که محوطه نسبتاً وسیعی را در بر می گیرد و توسط دیوار پهنی از زمینه ای اطراف جدا می شود. از این دیوار خارجی که از سنگ رودخانه ای قرمز و تقریبا یک دست ساخته شده، این روزها چیزی به جا نمانده و تنها بقایای سنگ های به کار رفته در حصار خارجی در گوشه و کنار آن به صورت توده های انبوه مشاهده می شود. اما بخش داخلی قلعه که بر روی صخره سنگی قرار دارد دومین قسمت آن را تشکیل می دهد و اگر گذارتان به این قلعه بیفتد می توانید بقایای آن بر جای مانده ان را از نزدیک ببینید. ساختمان قلعه طوری ساخته شده که در تمام جهات اصلی و فرعی به اطراف اشراف داشته و ساکنان قلعه از بالای آن می توانستند کلیه تحرکات را در شعاع خارج قلعه زیر نظر داشته باشند. ارگ قلعه هم در بالای تپه قرار دارد و امروز فقط دیوارهای آن به یادگار مانده است. شواهدنشان می دهند که پیش از این ارگ در طبقات مختلفی بنا شده بود که طبقات زیرین آن به دنبال ریزش طبقات بالا پر شده اند. مردم محلی عقیده دارند که قلعه سلسال در زمان اسماعیلیان از قلعه های مهم حکومت بوده است و شباهت ساختمانی قلعه لیسار با قلعه الموت و یا قلعه هایی دیگر اسماعیلیه از یک طرف و ارتباط نزدیک پیروان این فرقه با افرادی در تالش از طرف دیگر، احتمال چنین تعلقی را بیشتر می کند. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که در گیلان ساخت قلعه تنها بر روی عوارض ارتفاعی معمول بوده و این مساله بیشتر مربوط به کاربردهای نظامی این دژها در مواقع حساس است. شاهد این ادعا، اشیای به دست آمده از کاوش در سال ۱۳۸۲ است که سه شیء با ارزش از قبیل پیکان فلزی، ظرف مسی نقره کوب و یک سکه مسی مربوط به قرن پنجم و ششم هجری از تبار اتابکان را برای کاوشگران به ارمغان آورد. پیکان آهنی بیانگر این است که این قلعه بر اثر هجوم و یک واقعه نظامی با توجه به آثار فراوان آتش سوزی در کف بنا سوخته و تخریب شده است.
اما بر روی قلمدان مسی نقره کوب که از اشیای منحصر به فرد به دست آمده در این قلعه است خطوطی نوشته شده که این خطوط احتمالا جزو خطوط ریحان است. سومین شیء به دست آمده یک سکه یا فلوس مسی مربوط به دوره اتابکان آذربایجان و قرن ششم هجری است زیرا اتابکان آذربایجان جزء نائب السلطنه های سلجوقی محسوب می شدند و سلسله سلجوقی از قرن ۴ تا ۶ هجری حکومت می کردند. سکه به دست آمده مربوط به دومین اتابک آذربایجان معروف به جهان پهلوان محمد است که بر روی یک طرف آن نوشته شده المستضی با الله السلطان الاعظم طغرل و در روی دیگر آن نوشته شده الملک المعظمه اتابک اعظم محمد که المستضی باالله در واقع همان سی و سومین خلیفه عباسی و احتمالا سی و هفتمین خلیفه عباسی هم آخرین خلیفه عباسی بوده است. این موضوع نشان می دهد که این منطقه جزو حوضه حکمرانی اتابکان بوده و یا مراوداتی با آنها داشته اند و به احتمال زیاد قلعه لیسار چون قلعه ای هم تدافعی و هم مرزبانی بوده جزو آخرین نقاط مرزی حوضه اتابکان آذربایجان بوده چون دارای موقعیت سوق الجیشی است و بر روی تپه ای منفرد و به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده است و به دلیل نزدیکی آن به ساحل دریا و جاده قدیمی ساحلی می توانسته هم بر دریا و هم بر کل منطقه نظارت و کنترل داشته باشد. با توجه به حفاریهای صورت گرفته و اطلاعات به دست آمده از روی سکه ها و سفالها می توان گفت که قلعه سلسال مربوط به دوره سلجوقی است و قدمتی هزار ساله دارد. گزاره ای که مهم ترین نتیجه آن لقا گرفتن دژ سلسال به عنوان قدیمی ترین بنای استان گیلان است.