منطقه مرگور معروف به آلپ ایران مجموعه ای از تپه ها و کوه های پر برف تا ارتفاع ۳۵۰۰ متری است.این منطقه با دره ها، رودها و آبشار های پر آب و خروشان، دریاچه ها و تالاب های گوناگون مکانی پر از آرامش را برای مسافران مهیا می کند. کوه دالامپر با ارتفاع حدود ۳۵۰۰ متر در۴۵ کیلومتری جنوب غربی اورمیه و ۳۵ کیلومتری اشنویه قرار دارد. این کوه در نقطه مرزی ایران، ترکیه و عراق واقع است و از فراز آن خاک هر سه کشور قابل مشاهده‌است. این کوه دارای یخچال های چند هزار ساله است. از ویژگی‌ های منحصر به فرد این کوه وجود دریاچه‌ های طبیعی در ارتفاعات است . همچنین از برفاب های این کوه رودی پر آب سرچشمه می ‌گیرد که در دامنه این کوه به صورت آبشاری بزرگ به نام سوله دوکل(در کردی به معنای آبشار مه آلود) به پایین می ‌ریزد. آبشار سوله دوکل گل سرسبد زیبایی های بهشت اورمیه است. جایی که گل و بوته و درخت و چشمه و کوه و صخره و بلبل و نسیم و سرسبزی و هوای پاک همه یکجا هست. آبشاری که همه دوازده ماه سال را خروشان است و از بالای کوه ها و صخره های با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر سرازیر می شود. دالان های برفی یکی از مشخصه های شگفت انگیز دامنه های دالامپر است. حفره هایی که به واسطه جریان مستمر آب میان برف ها به این شکل درآمده اند.

یکی دیگر از زیبایی های این منطقه دریاچه شگفت انگیز آن است که محلی ها«مام الشیخ» می نامندش. ظاهرا مام الشیخ ارباب روستای دالامپر بوده، ولی همه، اسم دالامپر را برای دریاچه برگزیده اند.  این در یاچه هرساله به ویژه در فصل های بهار وتابستان در دامنه کوه دالامپر ایجاد می شود ومنظره بسیار دیدنی را ایجاد می کند .یکی دیگر ازمناطق زیبای این منطقه روستای  پلکانی کچله است که در دامنه های کوه سر به فلک کشیده دالامپر واقع شده و راه مواصلاتی پر پیچ وخم وزیبایی دارد .منطقه دالامپر در محل مرگور ارومیه دارای ۶۲۰ گونه گیاهی است که گفته می شود ۴ گونه آن هیچ شناسنامه ای ندارند و در هیچ کتابی درباره اش نوشته نشده واین به معنی بکر بودن منطقه است. علاوه بر این گونه های گیاهی و وضعیت آن، گرگ و روباه پستانداران وحشی این مناطقه اند. کرکس، عقاب طلایی، جغد شاخدار، بالابان، شاهین و قرقی هم نگهبانان آسمان دالامپرند.

مسیر دسترسی

در امتداد جاده ارومیه به اشنویه در سه‌راهی روستای آغبلاغ از جاده آسفالته دست راست  به سمت غرب  در طول جاده “مرگور” از ۲ گردنه باید عبور کرد تا به  روستای دزج (دزه ) که در دشتی بسیار سرسبز و زیبا  در حصار کوههای بلند و پربرف دالان‌یر و بوز سینا قرار دارد رسیده  . از این روستا در جهت غرب پس از عبور از  روستای کیسیان به روستای سوله دوکل خواهید رسید جاده تا آبادی  کیسیان آسفالت می باشد و از آنجا به بعد خاکی می باشد و این مسیر را با هرنوع وسیله نقلیه می توان رفت .

قلعه دِم دِم :

این قلعه در سال ۱۰۱۸ هجری قمری برفراز کوهی به همین نام در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی ارومیه ساخته شده است. این قلعه به علت ارتفاع زیاد از سمت شمال و جنوب و اتصال آن به صخره سمت غربی که نزدیک به زمین است، دارای حصاری محکم و دروازه­ای در سمت جنوبی است.

قلعه از پنج قسمت تشکیل می­شود که عبارت است از: قسمت پایین، قسمت سولوق، قسمت بوزلوق و بیرون دروازه شرقی.

در قسمت شرقی قلعه و منتهی­الیه صخره، برجی عظیم بنا شده که خود در حکم قلعه بوده است. آب مصرفی قلعه از حوضی تأمین می­گردید که با آب باران پر می­شد. در قسمت شمالی قلعه چشمه­ای است که آب باران پر می­شد.

در قسمت شمالی قلعه چشمه­ای است که آب کمی دارد. در کنار چشمه­ حوضی قرار گرفته  که با گنبدی پوشانیده شده است و برای حفاظت از آن نیز برجی احداث شده که به قسمت اصلی متصل است و آن را سولوق(جای آب)می­نامند. در قسمت جنوبی داخل قلعه گودالی احداث شده بود که زمستان­ها با یخ و برف پر می­شد و زیر آن حوضی ساخته شده بود که در ایام کم­آبی از آن استفاده
می­شد. برای محافظت این قسمت نیز قلعه مانندی بنا شده بود که آن را بوزلوق(جای یخ)با قارلیق(جای برف)می­گفتند و راه آن نیز مانند سولوق مخفی بوده است.

قلعه اسماعیل آقا :

قلعه اسماعیل آقا برفراز کوهی در ۱۸ کیلومتری غرب ارومیه و حاشیه رودخانه نازلوچای قرار گرفته است. این قلعه در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی ساخته شده و بخشی از دیوارها و محل دیده­بانی آن هنوز هم پابرجاست. کاوش­های انجام یافته نشان می­دهد که در جنب قلعه اسماعیل آقا، بقایای بناها و قلعه سنگی دیگری که به دوران اورارتویی مربوط است وجود دارد.

در قسمت شمال غربی این کوه دو دخمه به فاصله چند متری از هم در صخره­ای کنده شده­اند. در ورودی این دخمه­ها به شکل چهار گوش است.

دیواره­های جانبی و سقف و کف داخل دخمه­ها کاملاً صاف و صیقلی است. به نظر می­رسد این دو دخمه مقبره­های هستند، که به دوران اورارتویی تعلق دارند. در پایین کوه و در قسمت غربی آن سه مقبره دیگر نیز دیده می­شود. این مقبره­­ها با سقفی هرمی شکل از سنگ­های رسوبی و لاشه­ای ساخته شده­اند. در داخل یکی از آنها سنگ قبری به این مضمون وجود دارد: «فی شهر ربیع الثانی سنه ۱۱۱۰ در ایام شاه سلطان حسین عباسقلی خان زیاد اقلی بر مناقشه شیخ سلیمان.»

در زیر زمین داخل مقبره­ها، مقبره دیگری قرار دارد که به وسیله دریچه­ای از سقف می­توان به آن دست یافت. هر چهار مقبره فوق مربوط به دوره صفوی می­باشند. آثار موجود این کوه مشتمل است بر سه بخش متمایز:

یکم- دخمه سنگی اورارتویی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد با حجاری منظم ایوان ورودی، سر در قاب­بندی شده سنگی و اتاقی که طاق­های محراب مانندی دارد و در انتهای آن دخمه­ای است از سنگ یکپارچه تراشیده شده.

دوم-بقایای دیواره­ها و مقبره­های دوران صفویه.

سوم-آثار قلعه اسماعیل آقا که به دوره قاجاریه مربوطه است. قسمت اعظم دیوارهای آن هنوز پابرجاست، ولی اتاق نگهبانی و سایر واحدهای مسکونی این قلعه خراب شده و آسیب بسیار دیده است. مصالح این قلعه از خشت خام با دیوارهای گلی-چینه می­باشد.

سنگ کاظم خان:

سنگ کاظم خان یا قیرخلار(محل سکونت چهل نفر)، واقع در شمال شرقی شهر ارومیه و شمال غربی دریاچه ارومیه، صخره­ایست که ارتفاع آن بیش از ۳۵۰ متر است.

دورتا دور این سنگ را با بریدن بدنه آن به شکل راهی در آورده­اند که عرض آن ۶۰ متر و طولش در حدود ۵۰۰ متر است. تنها راه دستیابی به بالای  سنگ همین راه است. عرض این معبر به سمت فوقانی آن کاسته می­شود، به طوری که در بالای سنگ به ۶ متر کاهش می­یابد.

شکل این سنگ صاف و یکپارچه و قلعه درداری بر بالای آن واقع است. آثار عمارت و ساختمان­های متعددی از سنگ­های بزرگ و تراشیده در پی و بنای این قلعه تعدادی سنگ قبر مرمرین سفید و درخشان وجود داشته که روی آنها عباراتی به خط نسخ زیبایی حکاکی شده بود. این سنگ­های مرمر مفقود شده­اند. در بالای قلعه مزبور چاهی وجود دارد که طول و عرض آن ۵/۲ و عمق آن ۸ متر است و به گونه­ای طراحی شده بوده که در مواقع بارانی آب شیرین لازم را جمع­آوری کند.

بر روی این صخره به دستور کاظم­خان قراول ­خانه مستحکمی با دری از سنگ مرمر احداث شده و روی یکی از پایه­های مرمری عبارت«ابونصر حسن بهادرخان حکمران…»و روی پایه دیگر نیز عبارت«الطرفر علی الله السطان الاعظم الحسین…» را با خط زیبایی حکاکی کرده­اند که متأسفانه به علت شکسته شدن پایه­ها، بقیه عبارات از بین رفته است.

در این قلعه به دستور کاظم­خان ساختمان دو طبقه­ای نیز بنا شده که زمانی مورد استفاده خود و خانواده­اش بوده است. کاظم­خان در این قلعه، آهنگری، ریخته­گری و قایق­سازی دایر کرده بود و در ضمن به ساختن توپ سرپر و باروت و فشنگ و غیره نیز می­پرداخت. این قلعه فقط یک در دارد که به جاده سنگی باز می­شود.

در قرن ۷ هجری به دستور هلاکوخان قلعه قیرخلار را که به صورت مخروبه بوده، تجدید بنا می­کنند. گویا به دستور هلاکوخان کلیه خزاین آن را که از عراق و سایر کشورها به غارت جمع­آوری کرده بوده، به قلعه شاهی انتقال دادند و در جای امنی پنهان کردند. شایع است که مدفن او نیز در اینجاست و از این رو آن را گور قلعه نیز می­گویند.

قلعه بردوک :

روستای بردوک – از توابع محال صومای برادوست- در ابتدای دره سلطانی، در دامنه مشرف به رودخانه کم آبی قرار دارد . در دژ از سه بخش حصار تدافعی ، دیوار میانی و ابنیه مرکزی تشکیل شده است .

حصارتدافعی: در ساختمان حصار تدافعی از سنگ های لاشه با ملاط  احتمالاً ماسه و آهک استفاده شده و ستون های نیم دایره و توپر بسیار محکمی در فواصلی از دیوار تعبیه شده است. کتیبه ای در دو سنگ مرمر کوچک در کنار هم در بالای ورودی و زیر قوس دروازده دیده می شود. متن آن چنین است: ” … هذه العمارف صاحب السلطنت تقی سلطان بن نظربیک بن غازی بیک فی سنه ۱۰۷۸″

دیوار میانی: ورودی دروازه به شکل چهار گوش و به صورت عمیق در جبهه های میانی دروازه، در شرق دژ تعبیه شده است و به واسطه یک فضای کوچک مستطیلی شکل، معبر ورودی به بخش میانی را با دروازه اصلی بنا ارتباط می دهد.

ابنیه مرکزی: در بخش مرکزی قلعه بقایای چند بنای دیگر – با واحد سالم – وجود دارد. این بنا چهارگوش و مصالح آن سنگ های چهارگوش و ملاط آن شن و آهک است. بر نوک قله نیز بقایای یک برج دیدبانی مربع شکل از سنگ لاشه و ملاط  شن و آهک دیده می شود. بالای ورودی سنگی آن با قوس های کوچک – از سنگ آهک سفید و سیاه – تزیین شده و طرفین رئوس خارجی اضلاع آن با استفاده از سنگ های تراشیده شده آتشفشانی مزین شده است. شکل قوس های نگه دارنده گنبدها رومی و سنگ های سیاه رنگ تراشیده شده دارد.

زندگی آدمی از همان دوران آفرینش به سمت تامین نیازهای مادی خود پیش می‌رود؛ رفته رفته با پیشرفت علوم اقتصادی و گذر از دوره اقتصادی کالا به کالا، جامعه شکل و شمایلی پیچیده به خود می گیرد و انسان را به کام خود فرو می‌برد؛ آدمی برای تامین مایه احتیاج زندگی خود خواستار ساختاری منسجم تر می‌شود و رفته رفته بازارهایی متناسب با جمعیت منطقه‌ها شکل می گیرد. به گزارش ایسنا، منطقه آذربایجان غربی، بازار تاریخی ارومیه نیز یکی از این مراکزی است که بر حسب نیازهای اجتماعی در مقطعی از تاریخ شکل گرفت، بازاری که سبک معماری به کار گرفته در آن نیز نشانگر فرهنگ و ذوق اصلی آذری- ایرانی است، وقتی وارد این بازار می شوی گویا دریچه‌ای از زمان آدمی را به چند صد سال پیشتر برده و با فرهنگ و هنر ایران قدیم آشنا می سازد. بازار قدیمی شهر ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر قرار دارد؛ قدیمی ترین بخش‌های این بازار مربوط به دوره صفویه و بعد آن تعلق دارد؛ در گوشه کنار این بازار تاریخی حمام‌هایی نیز وجود دارد که تاریخ شناسان آنها را متعلق به دوره زندیه و قاجار می دانند. با دخل و تصرفاتی که بر اثر انقلاب صنعتی و زندگی مدرن در کالبد شهر ارومیه بوجود آمده، قسمت‌های زیادی از بافت قدیمی مخصوصاً بخش تجاری شهر منهدم و یا اتصال آنها از هم گسیخته شده، به طوری که در حال حاضر قسمت کوچکی از بافت قدیمی بازار با حد فاصل دو خیابان و میدان نوساز در شمال شرقی شهر قرار گرفته و یکی از حمام های قدیمی در قسمت دیگر شهر، در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قدیمی ارومیه در بین خیابان های عسگرآبادی، امام، مهاباد و اقبال محصور می باشد. مجموعه بازار قدیمی ارومیه در حال حاضر در مرکز شهر قرار گرفته و پلان کلی آن به شکل مستطیل ناقص، محصور در بین خیابان های امام، عسگرآبادی، اقبال و مهاباد می‌باشد. این بازار حدوداً دارای ۶۰ هزار مترمربع مساحت بوده تنها در قسمت بافت قدیمی آن که در حال حاضر تحت مراقبت و بهسازی می باشد حدود ۱۰۰۰ باب مغازه با عملکردهای متفاوت و تعداد ۷ تیمچه و سرای نسبتاً بزرگ، پنج حمام قدیمی و یک باب مسجد با پنج هزار مترمربع مساحت(مساحت مسجد جامع شهر) و دیگر واحدهای مربوطه به مشاغل گوناگون واقع شده‌اند که در نتیجه این مجموعه را به صورت یکی از آثار ارزشمند کشور و بازارهای قدیم قابل توجه درآورده است. با توجه به اهمیت و ارزش معماری و تاریخی مجموعه مذکور، بعد از انجام مطالعات لازم در سالهای ۵۸ و ۵۹ اقداماتی برای ثبت بازار قدیمی ارومیه در ردیف آثار ملی کشور معمول و در سال ۶۱ با ثبت مجموعه، امکان حفاظت قانونی از آن فراهم و در حال حاضر مطابق ضوابط و برنامه‌های مصوب، فعالیت های عمرانی و حفاظتی این بافت تاریخی انجام می شود. نکته قابل ذکر اینکه مانند دیگر بازارهای قدیمی با گذشت زمان و براثر دخل و تصرفات غیراصولی، مقدار قابل توجهی از فضای معماری اعم از راسته بازارها، دکاکین، سراها، تیمچه‌ها و برف اندازهای آن به صورت ناهماهنگ با بافت قدیمی و به شکلی مغایر با معماری اولیه و به صورت غیر اصولی نوسازی گردیده‌اند. به همین جهت تیپ معماری چندین راسته و سرا و تیمچه دستخوش تغییرات واقع و حالت ناهماهنگی با بخش های اصلی پیدا نموده‌اند. همچنین برف اندازها و سراهای آن از میان رفته اما بلافاصله باید یادآوری نمود که خوشبختانه به علت حجم و گستردگی زیاد آثار مجموعه و با عنایت به اینکه قسمت اعظم راسته بازارها و دیگر واحدهای معماری شکل اصلی و بافت اولیه خود را حفظ نموده‌اند به همین جهت هنوز این بازار در ردیف اماکن تاریخی و معماری بسیار خوب کشور محسوب می‌شود. مجموعه بازار قدیمی ارومیه به طوریکه در ذکر تاریخچه و موقعیت آن گفته شد شامل واحدهای مختلفی با عملکردهای متفاوت می باشد، از خصوصیات بارز این مجموعه سادگی معماری آن است، با وجود تفاوت‌هایی که از نظر فرم در طاق ها و چشمه و گنبدهای بازار مشاهده می‌شود، هیچ نوع تنوعی از حیث تکنیک هنری مانند کاشی کاری، گچبری، سنگ کاری و دربهای قدیمی پرکار چوبی در بازار دیده نمی‌شود، مصالح تمام راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب و اکثراً حتی فاقد اندود ساده گچ نیز می باشند. تنها تنوع مجموعه، ذوق و سلیقه معماران دوره‌های مختلف است که هرکدام با انتخاب فرمی خاص از نظر شکل قوسها اثری از خود به یادگار گذاشته اند. بازار از طریق هشت یا نه راسته به خیابان های اطراف راه دارد. این بازار همچنان هسته مرکزی خرید و فروش اهالی این منطقه است. مصالح تمام راسته بازار و چهارسوها از آجر و اغلب بدون اندود ساده گچ است. بازار تاریخی ارومیه از قسمت های مختلف و سراهای متعدد تشکیل شده است و در هر سرا صنف خاصی فعالیت دارد. قسمتی از بازار دو طبقه است. درون بازار مسجد و حمام‌های مختلفی تعبیه شده بود. یکی از ویژگی‌های منحصر بفرد این بازار تاریخی، مجاورت آن با مسجد اعظم ارومیه است، سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از طرف مسجد اعظم، یکی از زیباترین جلوه‌های قدیمی معماری ایران است. سبک به کار رفته در احداث این بازار، منحصرا سبک ایرانی – اسلامی است که با فرهنگ مردم آن دوران همرنگی دارد. علیرغم زیبایی و کم نظیر بودن بازار تاریخی ارومیه، باید اذعان کرد که این منطقه تاریخی با بی مهری رو به روست، به طوریکه کمتر اقدامی در جهت شناساندن ابعاد تاریخی آن صورت گرفته است چراکه سبک معماری به کار گرفته شده در این بازار، نشانگر فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی است. بازار تاریخی ارومیه سالیان درازی است که میزبان مسافران و گردشگران خارجی و داخلی است که برای آشنایی با سبک معماری ایرانی از این مکان تاریخی بازدید به عمل می رسانند. به گزارش ایسنا این بازار در تاریخ ۱۳۶۲٫۰۳٫۲۲ به شماره ۱۶۳۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

موقعیت فعلی :
در حال حاضر این بنا با نام شهرداری ارومیه واقع در استان آذربایجان غربی،شهرستان ارومیه و به نشانی میدان انقلاب مربوط به دوره پهلوی اول با مالکیت دولتی در تاریخ ۲۲/۰۴/۱۳۷۹ و با شماره ثبتی ۲۷۶۲ و کد ۳ و در زمان ریاست سید محمد بهشتی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در اختیار شهرداری ارومیه قرار دارد.

تاریخچه بنا :
این بنا در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به طرح متخصصین آلمانی و توسط ملا¬اوستا که چیره دست ترین معمار زمان خود در شهر بوده و با نام بلدیه اجرا شده که در زمان جنگ جهانگير اول (۱۸-۱۹۱۴ ميلادي) رياست بلديه شهر اروميه با حسين خان جهانگيري معروف به بيگلربیگي يكي از محترمين و اعيان شهر بود، وي با وجود فقدان وسائل نسبت به امور شهرتوجه فراوان داشت.
در زمان حكومت اعتمادالدوله تمام كوچه هاي بزرگ و كوچك و خيابانهاي شهر با سنگ هاي كوچك و گرد به رنگ كبود كه از رودخانه شهرچاي مي آوردند و پياده روها با سنگ هاي بزرگ مسطح كه از معادن سنگ نزديك شهر به دست مي آمد سنگفرش گرديده، روشنايي محلات و كوچه ها سر و صورتي پيدا كرد .در آن زمان (جنگ جهاني اول و قبل از انقلاب رضائيه) اين شهر بسيار آباد و معمور و زيبا بوده است.
اعتمادالدوله در دوره حكمراني اش در اروميه، در آبادی و نظافت شهر قدمهاي مؤثري برداشت، اداره اي به نام بلديه(شهرداري)كه سابقه نداشت به وجود آورد و در حدود ۸۰۰ چراغ نفتي جهت تأمين روشنايي شهر تهيه كرد و آنها را به ديوارها در كوچه و محلات نصب مي كردند و مردم از زحمت تردد در ظلمت شبها آسوده شدند. همچنين به سنگفرش كوچه ها پرداخت و دو نفر از محترمين و معتمدين و صالح ترين شهر را به نظارت دقيق و اجراي سريع امر سنگ فرش تعيين نموده بود و اين دو نفر عبارت از حاج تمجيد و ديگري غلامخان بوده كه هنوز هم راسته غلامخان به نام وي باقيمانده است .ناودانهاي عمارات كه به سمت كوچه ها بودند، به فرمان اعتمادالدوله تغيير جهت داده شدند. اعتمادالدوله در امر درختكاري هم اقدام مي كرد، از جمله خياباني كه از نوگچر شروع و به شهرچاي متصل مي شود، كنار خندق قرار گرفته بود به دستور اعتمادالدوله درختكاري شد و از طرف بلديه (شهرداري) هم، در كنار آن محجر شش گوشه و رنگ آميزي شده نصب گرديد تا عيب خندق مستور و پوشيده شود و زينتي به آن خيابان ببخشد و بعدها در اين محل ها ساختمان هاي مدرن به وجود آمدند.
احداث دروازه نوگچر (محل فعلي ساختمان هاي شهرداري،شهرباني و ستاد لشكر) از يادگارهاي اعتمادالدوله مي باشد. اعتمادالدوله اگرچه از اوامر و احكام سنپطرزبورغ (لنينگراد فعلي) اطاعت مي كرد، ولي طوري با فرماندهان روس مماشات و رفتار مي نمود كه به نفع شهرو اهالي شهرتمام مي شد و يا با استفاده از نفوذ خود جلوي بسياري از خودسريها را گرفته، اشرار و ياغيان را به جاي خود نشانده و از طرفي نيز به آبادي شهرو تهيه روشنايي و آب و نظافت محلات مي پرداخت .در آن ايام كسي از ترس اعتمادالدوله قادر نبود آب شهررا آلوده سازد زيرا مردم بيشتر از آب جويها كه در كوچه ها و خيابانها بودند استفاده مي كردند. قصاب و ميوه فروش و بقال و غيره روي مواد غذايي را مي پوشاندند تا از گرد و غبار محفوظ بمانند و يا مگس و پشه و زنبور و غيره روي آنها ننشيند بدين وسيله رعايت بهداشت مي شد. از طرفي كسبه قادر به گرانفروشي و يا كم فروشي و يا عمل قاچاق و تقلبات نبودند زيرا مرتكب بلافاصله، شديداً تنبيه مي شد. قصيده خواني دراويش در كوچه و بازار موقوف شده بود و از مارگير و معركه طلب نيز شديداً جلوگيري مي شد رضاشاه كبير از اوائل سلطنت خود توجه خاصي به عمران و آبادي شهرها داشتند. در اين موقع بر توسعه تأسيسات بلديه در شهرها كه بعدها نام آن به كلمه زيباي شهرداري تبديل شد، فرماندهان واحدهاي نظامي و پادگانها طبق دستور رضاشاه در عمران شهرها نظارت داشتند و شهرداريها را تقويت مي نمودند در اين زمان ابتدا به حمايت ارتش كارهاي عمراني كه در رأس آنها خيابان كشي بود شروع گرديد. در همان سالهاي اوليه سلطنت رضاشاه كبير نقشه ايجاد خيابان پهلوي در رضائيه از طرف اداره بلديه تهيه گرديد. اين خيابان از مركز بازار بزرگ ميوه و تره بار فروشي كه به ميدان قاپان موسوم است شروع مي شود و تا باغ دلگشا كه در آن موقع نظاميه رضائيه شده بود امتداد مي يافت .اين خيابان از شمال به جنوب رضائيه كشيده شده و شهر را به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم مي كند. در انتهاي خيابان پهلوي ميدان بزرگي به نام ميدان شهرداري يا استانداري ايجاد شده است و در اطراف آن ميدان ساختمان هاي شهرداري ( استانداري)، ستاد لشگر، شهرباني و بالاخره دادگستري بنا گرديده و وسط ميدان با مجسمه اعليحضرت محمدرضاشاه آريامهر تزئين يافته است شهرداري رضائيه ابتدا ساختمان مناسبي نداشت، در زمان سلطنت رضا شاه قطعه زمين واقع در ضلع جنوب غربي ميدان بزرگ شهر، انتهاي خيابان پهلوي جنب ستاد لشكر جهت شهرداري تخصيص داده شد و در آن دو دستگاه ساختمان بزرگ بنا گرديد كه از ساختمان مشرف به ميدان، ادارات استانداري و شهرداري استفاده مي كردند و ساختمان داخل باغ محل سكونت استانداران آذربايجان غربي بوده و كليه اجتماعات بزرگ شهردر سالن وسيع شهرداري رضائيه برگزار ميشده است.

مشخصات بنا :
این ساختمان از دو طبقه همکف ، اول و یک زیر زمین تشکیل شده است. در حال حاضر از زیرزمین آن که در بخش جنوبی واقع شده بعنوان موتورخانه و کلیه بخشهای آن حتی از بخشهایی از راهروهای آن استفاده اداری می شود.
طبقه همکف شامل سرسرا و فضاهای اداری و طبقه اول شامل سالن اجتماعات و فضاهای اداری بوده ارتباط دو طبقه توسط پله دو طرفه عريضي ميسر شده كه دقيقاً در آكس ورودي طراحي شده و با انحنايي كه در قسمت پايين بخود مي‌گيرد، از پله بعنوان عامل دكوراتيو استفاده شده است. این بنا دارای یک ورودی اصلی از جبهه شمال شرق و سه ورودی فرعی از جبهه جنوب شرق است. نمای شمال شرق با ورودی اصلی با چهار ستون طراحی شده، بالکن پیش آمده طبقه اول، پنجره های مرتفع و سقف مرتفع سالن اجتماعات خود را به عنوان نمای اصلی ساختمان مطرح می¬کند. از بدو تأسيس ساختمان بالكن مذكور رابط اصلي مقامات كشوري و لشكري با مردم بوده است. در اوايل انقلاب نيز اغلب راهپيماييها به اين ميدان ختم مي‌شد و عمدة سخنرانيها و قطعنامه‌ها از اين بالكن قرائت مي‌شد. از آنجا که طرح بنای شهرداری توسط متخصصین آلمانی تهیه شده، فرم پلان بصورت عقابی با بالهای گشوده طراحی شده که در پیروی از این اصل طراح مجبور به رعایت تقارن نسبت به محور عرض شده و نیز قسمتهایی از پلان را با زاویه ۴۵ درجه طراحی نموده است.

دیوارها :
ديوارها از سمت داخل ساختمان تا عمق حداقل ۳۰ سانتيمتر از خشت است و بدنه خارجي ديوارها در طبقه همكف تا عمق ۴۰ سانتيمتر از سنگ مي باشد و بعد از آن ديوار خشتي است. جنس ديوارها در طبقه همكف تا عمق ۵۰ سانتيمتر خشت و ۴۰ سانتيمتر سنگ است، شايان ذكر است در هر رگ چند سنگ تا عمق ۶۰ سانتيمتر هم وجود دارد كه به صورت هشت وگير داخل خشت كار شده است. در ديوار چينيها، در فواصلي كه پنجره ها نزديك به هم قرار گرفته اند، معمار براي اينكه بتواند لغاز كنار پنجره ها را در آورد، بجاي سنگ لاشه از آجر استفاده كرده است. لازم به ذكر است استفاده از سنگ تنها در طبقه همكف و زيرزمين مشاهده مي شود و در طبقه اول بخشهاي بيروني ديوارهاي خارجي، از آجر مي باشد. اندازه دیوارهای باربر ۹۰ سانتیمتر و دیوارهای جداکننده ۳۰ سانتیمتر می باشد و جنس همگی آنها از آجر می باشد. ایستایی ساختمان به طور کلی توسط دیوارهای باربر و تیر چوبی و خرپا برپا شده است.

نما :
– ارتفاعات داخلي
به غير از سالن اجتماعات كه ارتفاع زير سقف آن ۶/۵ متر مي باشد، در بقيه فضاها به طور كلي ارتفاع زير سقف ۱۰/۴ متر مي باشد، كه به نظر مي رسد براي يك فضاي اداري ارتفاع مناسبي مي باشد.كف كليه پنجره ها به جز پنجره هاي پاگرد راه پله از كف زمين ۸۵ سانتیمتر و پنجره هاي راه پله ۳۰ سانتي متر مي باشد. لازم به يادآوري است كه ارتفاع ۸۵ سانتي متر براي يك فضاي اداري مناسب مي باشد. چرا كه شخص در حال نشسته بر روي صندلي به راحتي ناظر فضاي بيرون مي باشد. دليل پائين بودن ارتفاع كف پنجره پاگرد راه پله به خاطر حفظ ريتم در نماي شمالي مي باشد چرا كه در واقع پاگر نيم طبقه از طبقه هم كف بالاتر مي باشد و با انتخاب ارتفاع ۳۰ سانتي متر پنجره راه پله بين دو طبقه قرار مي گيرد و چنان كه در عكس مشاهده مي كنيم در نهايت تناسب چشم نوازي در نماي بيروني به چشم مي خورد. يكي ديگر از خصوصيات درها و پنجره ها همان طوري كه در پلان نيز مشاهده مي شود پخ بودن جرزها در محل پنجره از طرف داخل به طرف خارج مي باشد كه احتمالاً طراح به خاطر سردسير بودن منطقه از اين امر براي هدايت بيشتر نور خورشيد به داخل بنا استفاده كرده است.
– نظم در نما
در همان نگاه اول به نماي اين ساختمان متوجه مي شويم كه رعايت نظم و تكرار پنجره هاي مشابه در نهايت ايجاد يك ريتم مشخص همراه با ساير المانهاي بصري اصول اوليه و اساس نماسازي در ساختمان فوق مي باشد. در نماي خارجي دو عامل اساسي طبقه همكف را با طبقه اول از لحاظ بصري جدا مي كند. يكي قاب بيروني پنجره ها كه در كل ساختمان دو تيپ مي باشد و پنجره ها را محصور كرده اند. در صفحات بعد اين دو تيپ مشاهده مي شود.
دومين عامل كه طراح با استفاده از آن دو طبقه را از لحاظ بصري از هم جدا مي كند خطوط برجسته افقي مي باشد كه با ايجاد سايه روشن هاي چشم نواز اين هدف طراح برآورده مي كند. همچنين مشابه همين خطوط در قسمت بالاي ساختمان وجود دارد كه اشاره¬اي است به جان پناه پشت بام و ارتفاع آن را از بيرون مشخص مي كند. در نماي جنوبي (رو به ميدان) كه در معرض ديد عموم قرار گرفته با استفاده از برجستگيهاي عمدي و اوريب كه در طرفين ورودي قرار دارد عظمت اين بنا را تشديد مي كند و در ضمن از يكنواخت بودن سطح خارجي بنا می كاهد و اين برجستگيها نماي خارجي را خرد كرده و به چند قسمت كوچك تقسيم مي كند. لازم به يادآوري است كه مشابه همين برجستگيهاي عمودي در نماي شمالي نيز ديده مي شود. سه رديف سنگ كار شده ازكف زمين اين ساختمان را در جاي خود محكم نموده و قرنيز بالاي دست انداز نيز انتهاي بنا را مي بندد.
– محورهاي اصلي در نما
اصلي ترين محور نما همانند پلان، محور عرضي مي باشد كه از آكس ورودي عبور مي كند و نماي بيروني بنا نسبت به اين محور متفاوت مي باشد. محور دوم كه از اهميت كمتري نسبت به محوي عرضي برخوردار است، عمود بر محور قبلی می باشد.
– عناصر مشخصه نما
در كل مي توان گفت نما، نماي يكنواختي مي باشد و تنها عناصري كه نسبتاً روي آنها تأكيد شده جلو ورودي و ستونهاي مربوطه مي باشد. همچنين قسمت بالاي ورودي (كتيبه اي كه هم اكنون آرم شهرداري اروميه بر آن نصب شده) از عناصر مشخصه نما مي باشد و بالاخره قاب پنجره ها كه اغلب ۲ يا ۳ پنجره را در بر مي گيرد سومين عامل مشخصه نما مي باشد.
جنس مصالح در نما :
سطح نما به طور كلي سيمان مي باشد. نماي خارجي ديوارها در دو طبقه داراي اندود سيمان سفيد بوده که پوشش سیمان سفید آن در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی برداشته و قسمت آجرکاری زیر این پوشش توسط این سازمان مورد مرمت قرار گرفته که نمای موجود آن آجری می باشد.
مصالح بکار رفته در این بنا :
بناهای پهلوی نشان می¬دهند که ساخت آنها ترکیبی از مواد و مصالح مختلف است این مصالح ساختمانی شامل آجر، سنگ، پنجره ها و درهای چوبی و نیز نرده و محافظهای پنجره ها و سقف ها فلزکاری است. استفاده از مصالح در بنای شهرداری متمایل به شیوه سنتی می باشد. مصالح مورد استفاده در این بنا شامل سنگ، آجر، خشت، چوب و فلز است که دارای جنبه سازه ای و تزئینی می باشد.
ملات :
تنها ملات مورد استفاده در ساخت اين بنا شفته آهك مي باشد و نحوه تهيه اين ملات به اين ترتيب بوده كه ابتدا حوضچه اي احداث كرده و آهك را در آن ريخته و با آب پر مي كردند، بعد از چند ساعت مواد ناخالص و سنگ ريزه هاي آن ته نشين و قسمت رويي آن را برداشته و با مخلوط خاك، ملات خاك آهك به دست مي آمد.
نحوه ساخت :
ابتدا محل پي را كنده و مقداري آهك خشك در داخل كانال ريخته و آن را با مقداري ماسه مخلوط مي كردند سپس روي اين مخلوط را به مقدار كافي آب ريخته و سنگهاي پي را در داخل آن قرار مي دادند. اين كار تا حد لزوم تكرار مي شد بعد از اتمام پي ريزي ديوارها را كه شامل سه رديف سنگ و بقيه آجر مي باشد به وسيله ملات تهيه شده در حوضچه هاي مخصوص مي چيدند.
استراكچر سقف و ايستائي آن :
مصالح بکار رفته در سقف بطور کلی تیر چوبی، آجر و تخته به صورت توفال می باشد. نحوه ایستایی سقف در طبقه همکف بدین ترتیب است که نیروی وزن سقف در طبقه همکف توسط تیرهای چوبی به دیوارهای حمال که بصورت جرزهای ضخیم (۹۰ سانتیمتر) می باشد به پی ها منتقل می شود. در طبقه اول نیز بجز سقف سالن اجتماعات، سقف بقیه فضاها به همین ترتیب ساخته شده است. سقف سالن به خاطر ابعاد بزرگ و قابل توجهي كه دارد، داراي استراكچر خاصي است. ايستائي اين سقف توسط خرپايي كه از تيرهاي چوبي تشكيل شده و اين خرپا از به وجود آمدن مماني كه باعث لنگر دادن تيرهاي اصلي مي شود جلوگيري مي كند.
شيرواني :
پوشش خارجی ساختمان که در تماس مستقیم با محیط بیرون می باشد و بر روی تیرهای خرپا نشسته، شیروانی می باشد. در قسمتهای کناری شیروانی با شیبی ملایم به طرف لبه های خارجی ساختمان ادامه پیدا می¬کند.در این قسمتها تیرهایی به عنوان ستون و به منظور جلوگیری از لنگر شیروانی در زیر آن قرار میگیرد.