موقعيت طبيعی:

مدرسه قديمي هدايت در بافت متراكم و مسكوني و تقريباً نزديك به بازار قديمي و مركز شهر اروميه (ميدان انقلاب) واقع شده است و هر چند در بين واحدهاي معماري محصور شده ولي طوري قرار گرفته كه مي توان آنرا از بيرون ملاحظه كرد.

موقعيت فعلی:

مدرسه فوق در ضلع غربي خيابان امام، كوچه مهر (امیر نظمي یا باغ كودك) ساخته شده است. این بنا در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۷۵ و با شماره ثبتی ۱۸۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاريخچه بنا:

با توجه به نوع مصالح و فرم معماري و تاريخ احداث آن كه به سال ۱۳۰۳ بعد از ۵ سال به اتمام رسيده است قدمت آن به اواخر دوره قاجاريه مي رسد. بناي مذكور توسط شهريار خان احداث شده كه بعداً ايشان به آقاي ديلمقاني مي فروشند تا اينكه در سال ۱۳۴۶ آقاي صحت آنرا از وراث آقاي ديلمقاني و هاشم ديلمقاني خريداري و از سال ۱۳۴۷ تا ۵۶ به عنوان مدرسه هدايت مورد بهره برداري قرار مي دهند، لازم به توضيح است كه در جنگ جهاني اول مدتي فرانسويها از بناي فوق استفاده نموده اند.

مشخصات بنا:

مدرسه فوق داراي ۲ حياط بيروني و اندروني بوده و واحدهاي مسكوني آن در دو ضلع غربي و جنوبي حياط بيروني ساخته شده اند.

مهمترين و با ارزشترين بخش مدرسه را ساختمان ضلع جنوبي صحن تشكيل مي دهد كه رو به شمال و در وسط حياط بيروني و اندروني است. حياط دو جبهه تقريباً به فرم چهار گوش با ديوار كشي آجري و پايه هاي سنگي و آجري ساده (با تزئيناتي به تبعيت از نماي عمومي مدرسه) با پوشش آسفالت و سنگفرش آرايش يافته است.

در دو ضلع جنوبي و غربي حياط ساختمانهایي با زير زمين وجود دارد كه از سطح حياط چند پله پايين تر است. مصالح بكار رفته در زيرزمين تا حدود ارتفاع ۱ متر با سنگهاي خاكستري تراش و در طبقه همكف از آجر استفاده شده است. واحدهاي ساختماني مدرسه شامل ۸ واحد مسكوني كه به ترتيب سه اتاق با پنجره ارسي بالا رو در بخش جنوبي حياط و يك ايوان (با ۲ ستون مدور به عمق تقريبي ۳ متر) در ضلع شمالي حياط اندروني كه در امتداد آن دو اتاق ۲ اتاق ديگر به صورت قرينه در طرفين همراه راهروها فضاسازي شده اند. هسته مركزي اين بافت را شاه نشين نسبتاً بزرگي كه مشرف به حياط اندروني است تشكيل مي دهد.

عوامل تزئين شده و نوع آنها:

سردرهاي ورودي با طاقهاي هلالي شكل در دو جبهه بنا با رعايت اصل قرينه سازي بر دلپذير نمودن مجموعه، جهت ورود به داخل واحدها و حياط اندروني و بيروني است. نماي عمومي مدرسه با طاق نماهاي هلالي و تزئينات آجري يك رنگ فيروزه اي در حواشي سردرها، روشنائيها، ستونها و ديواره ها كه تناسب دلپذيري را به بنا بخشيده و سردرهايي كه به صورت قرينه در دو ضلع شمال شرقي و شمال غربي بنا جهت ورود به داخل و حياط اندروني و بيروني است با بخشي از حياط بيروني ديده مي شوند. در نماي شمالي ساختمان ايوان كم عمق با ستونها و قوسهاي نيم برجسته، مزين به آجرهاي لعابدار فيروزه اي رنگ، چشم انداز زيبایي را با ايوان جنوبي كه با دو ستون مدور با پايه ستون سنگي مشاهده مي شود به بنا بخشيده است. پيشاني ايوان با كاشيهاي هفت رنگ تزئين شده كه متأسفانه اكثراً از بين رفته و اندكي از آنها با مطالبي از آيات قرآني باقي مانده است. غير از تزئينات فوق نقوش و طرحهاي هندسي ديگري با آجرهاي يك رنگ (آبي و قرمز) در طرفين و زير ايوان دو جناح همراه با ارسيها و شيشه هاي رنگي و روشنائيهاي بزرگ قابل ملاحظه مي باشد. نماي عمومي جبهه جنوبي مدرسه با ايوان ستون دار و اتاقها و سردرهاي ورودي بفرم طاق هلالي كه در طرفين ايوان بصورت قرينه مي باشد مشاهده می شود. پايه ستون ايوان جنوبي از سنگ آهك چهارگوش و تزئينات ساده حجاري و نوارشياري شالي آن، خود ستون با آجرهاي لعابدار فيروزه اي آذين يافته است.

نوع بهره برداري و مالكيت بنا:

بناي مسكوني فوق مدتي مدرسه بوده كه توسط آقاي صحت اداره مي شده و در نزد مردم به مدرسه هدايت اشتهار داشته است. به علت اينكه مالك بيشتر تمايل به تجديد و يا فروش ملك خود نشان مي داد تا حفاظت وضع موجود، در نتيجه این ملک توسط وزارت آموزش عالی خریداری و توسط اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی مرمت گردید و مدتی بعنوان دانشکده هنر از آن بهره برداری می گردید. در حال حاضر این بنا در مالکیت وزارت مسکن و شهرسازی قرار دارد و بعنوان شرکت عمران مسکن سازان بهره برداری می گردد.