استانشناسی
حمام تاریخی روستای پورناک
روستای پورناک در کیلومتر ۱۶ پلدشت به مرگنلر در اطراف رودخانه دایمی زنگمار واقع شده است وحمام پورناک پلدشت به واسطه ارزش معماری در اوایل دهه ۸۰ مورد شناسایی میراث فرهنگی قرار گرفته و پس از آواربرداری و مرمت بخش‌های باقیمانده با شماره ۶۲۲۴ به تاریخ ۸۱.۰۷۰۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.با پیگیری‌های انجام شده از سال ۱۳۹۵ مرمت مجدد اثر شروع و در این مرحله آواربرداری و خواناسازی بخش غربی حمام یعنی هشتی ورودی و سربینه انجام شد و مرمت سربینه اصلی و تاق و گنبدهای هشتی در سال ۱۳۹۷ به پایان رسید. سنگهای آتشفشانی آذرین متخلخل عمده مصالح ساختمانی اثر می‌باشد که باملات آهک کار شده و گنبدهای سه‌گانه مخروطی که با نورگیرهایی روشنایی حمام را تامین می‌کرده تون حمام در ضلع جنوب شرقی بنا و آب انبار نیز در ضلع شمالی بنا قرار گرفته است.روستای پورناک براساس داده‌های تاریخی موجود در دوره‌های قبل به عنوان مرکزیت ارتباطی منطقه دارای ارزش تجاری و بازرگانی و فرهنگی بوده که حمام و مسجدجامع روستا گواه این امر است.
ایل پورناک، پورناکیان به زبان ترکی و محلی پوُرنه یا پورنک اِیلی یکی از قبایل تشکیل دهنده قزلباش‌ها در دوره صفوی بودند که از شاه اسماعیل صفوی در رسیدن به قدرت حمایت کردند.حمام پورناک به جهت اهمیت تاریخی و فرهنگی، علاقه‌مندی اهالی به استفاده از آن در ایام نوروز و تابستان مورد توجه خاص میراث فرهنگی قرار گرفته است و جهت احیا و بهره‌برداری آن پیشنهاد می‌شود موزه محلی مردم‌شناسی در این حمام راه اندازی‌شود و دهیاری و شورای اسلامی می‌توانند به عنوان بهره‌برداران مجموعه ورود کنند. حمام پورناک مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان پلدشت، بخش مركزی، روستای پورناک واقع شده و اين اثر در تاريخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۲۲۴ به‌عنوان يكي از آثار ملی ايران به ثبت رسيده است.
قلعه کاظم داشی اورمیه
اثر باستانی قالا داشی یا قلعه‌ی کاظم داشی در روستای گورچین قلعه در ۷۰ کیلومتری ارومیه واقع شده است که در زمان‌های مختلف از جمله جنگ جهانی اول، پناهگاه اهالی هفت روستای اطراف بوده است و نام آن به یاد «کاظم خان»، فرمانده افراد محافظ روستا که خود اهل قوشچی بوده، نامگذاری شده است. نام کاظم داشی در اصل، قالا داشی می‌باشد و در قدیم به قیرخلار (۴۰ نفر) نیز معروف بوده است. بخش قلعه بر فراز کوه مخروطی شکل ناقصی استوار است که در ۲ کیلومتری سمت جنوب غربی و نزدیک ساحل دریاچه‌ی ارومیه، مشرف به جلگه‌ای خرم و سبز، واقع شده است. کاظم داشی، صخره‌ای طبیعی است که به علت موقعیت خاص جغرافیایی، مسیر صعب‌العبور، پرتگاه‌های مخوف و برتری ژئوپلیتیک در طول تاریخ، خصوصا در زمان جنگ و ناآرامی، همواره مورد استفادهی مردمان منطقه قرار گرفته است. از این‌رو بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، قدمت آثار تاریخی به دست آمده در این صخره به هزاره‌ی اول پیش از میلاد باز می‌گردد. به روایت کهن سالان منطقه، گویا در سال‌های دور، چهل نفر از اهالی از دست حاکمان ظالم گریخته و در صخره پناه می‌گیرند. از آن پس و تا پیش از حضور کاظم خان، این صخره با عنوان قیرخلار قالاسی (قلعه‌ی چهل نفر) و قالا داشی (قلعه‌ی سنگی) شناخته می‌شد. از اوایل قرن بیستم، کاظم خان با پناه بردن به صخره، به مقاومت و مبارزه با اشغال‌گران روس و دفاع از مردم منطقه می‌پردازد. مبارزات کاظم خان تا سال‌ها پس از خروج روس‌ها در ناآرامی‌های داخلی و غائله جیلوها ادامه داشته است. این صخره‌ی طبیعی به شکل یک کلاه نظامی است. از شگفتی‌های طبیعت این است که صخره‌ی دیگری با شباهت حیرت‌انگیز و در اندازه‌ای کوچکتر، در جوار کاظم داشی وجود دارد، به طوری‌که از آن به عنوان قل دیگر کاظم داشی یاد می‌شود. سنگ نگاره خان تختی، متعلق به دوران ساسانیان از جمله آثار مهم تاریخی منطقه است که در فاصله‌ی کمی از کاظم داشی قرار دارد.
آبشار شملکان
آبشار شملکان ارومیه در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار در جوار روستای شملکان در نزدیکی ارومیه واقع شده است. در بسیاری از کتب و نشریات نام این آبشار را به اشتباه شلمکان عنوان کرده اند که صحیح نیست. نحوه دسترسی به این روستا عمدتاً از طریق روستای بند است ولی از دامنه های روستای سیر نیز می توان به آن رسید که البته در این مسیر می توان از قلعه ای تخریب شده که فقط چند ستون از آن باقیمانده را نیز مشاهده کرد. دامنه های این آبشار نیز از سرسبزی خوبی برخوردار بوده و در فصل مناسب می توان از نوعی سبزی کوهی بنام شنگ (یملیه) نیز بهرمند شد.
پل قلعه جوق
این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۴۷۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل در جنوب شهرستان ماکو ، در مجاورت روستای قلعه جوق بر روی رودخانه زنگمار احداث شده است . این پل در موقعیت ْ۹۰۶ و َ۱۶ و ً۳۶ شمالی و ْ۳۹۱ و َ۲۸ و ً۴۴ عرض شمالی و در ارتفاع ۱۳۴۷ متر از سطح دریا در جنوب شهرستان ماکو واقع شده است . قدمت این اثر تاریخی به دوران صفویه می رسد . پل قلعه جوق به علت اینکه بر روی بستر دره ای ساخته شده است یک دهانه کوچک فرعی دارد . پل مزبور به علت صخره ای بودن بستر پی سازی نشده و پایه های پل بر روی صخره های طبیعی رودخانه استوار گردیده است . این پل یک پایه به اندازه ۵/۴ * ۲ متر دارد که بر روی صخره بستر رودخانه سوار است . مصالح این پایه با سنگهای سیاه تراشیده و قلوه سنگ با ملات آهک است . پل دارای دو دهانه که یکی کوچک و دیگری بزرگ است، می باشد دهانه بزرگ بصورت جناغی با خیز تند و با مصالح سنگ های تراشیده و ملات گچ ساخته شده است . بدنه پل با سنگهای لاشه سفید و سیاه رنگ و ملات آهک تا سطح گذرگاه پل بالا آمده است و سطح گذرگاه پل با ملات آهک و خاک و لاشه سنگهای سیاه سنگفرش شده است و این اثر کهن به علت کاربرد خاص فاقد تزئینات خاص معماری می باشد . این پل در گذشته ارتباط ساکنین قلعه جوق را با ماکو فراهم می ساخته است . با اینکه پل جدید بتنی در نزدیکی این پل ساخته شده است و رفت و آمد از روی آن انجام می گیرد . اما باز هم پل قدیمی قلعه جوق به عنوان یک عامل ا ذخیره رتباطی مورد استفاده اهالی قرار می گیرد . بنای اصلی پل نسبتاً از بین رفته است ولی قسمتهایی از آن هنوز باقیمانده است.
مدرسه ۲۲ بهمن اورمیه
موقعيت طبیعی و فعلي اثر : اين اثر در شهرستان اروميه – بخش مركزي – شهر اروميه – تقاطع خيابان امام و خيام شمالي قرار دارد. این بنا مربوط به دوره پهلوی اول با مالکیت دولتی و با شماره ثبتی ۱۷۷۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در اختیار آموزش و پرورش ارومیه قرار دارد.
مشخصات اثر : پلان اين بنا بفرم مربع مستطيل شكل در سه طبقه احداث شده است زيرزمين بنا داراي ۱۰ فضاي متفاوت مي باشد كه در حال حاضر از تعدادي از آنها به عنوان آزمايشگاه و اتاق سمعي بصري استفاده مي شود. طبقه همكف شامل ۶ كلاس و دو فضاي بسيار بزرگ مي باشد. طبقه اول داراي ۶ كلاس و يك سالن بزرگ مي باشد كه از آن به عنوان سالن اجتماعات استفاده مي شود. ورودي اصلي بنا در جنوب شرقي بوده كه هم اكنون فقط براي دسترسي به حياط آن جبهه از آن استفاده مي شود دو ورودي ديگر در جبهه شمال غرب مي باشد، عبور و مرور اصلي از اين دو ورودي صورت مي گيرد. عمده مصالح بكار رفته در بنا خشت و آجر و در بخشهايي از ديوارها كاهگل با پي سنگي مي باشد و سقف بنا با تيرهاي چوبي پوشيده شده است و توسط شيرواني نيز پوشش داده شده است جرزهاي اصلي در تمامي طبقات باربر مي باشند كه ضخامت آنها در پي حدود ۱۱۰ سانتيمتر و در طبقه اول به ۶۰ سانتيمترمي رسد. پنجره هاي زيرزمين قبلاً چوبي بوده است كه در بعدها در تعميرات پنجره هاي آهني جايگزين شده است.
ويژگيهای اثر : مدارسي كه ميسيونرهاي آمريكایي قبل از جنگ جهاني اول ساخته بودند در جنگ جهاني اول منحل شد كه ساختمان ۲۲ بهمن نيز از آن جمله بود. در سال ۱۳۰۳ در محل اين مدرسه دبيرستان ۳كلاسه تاسيس گرديد و تا سال ۱۳۱۲ دایر بود در همين سال رضا شاه كليه اين مدارس را خريداري نمود و اين مدرسه هم جزء آن تعداد بود كه دبيرستان رضا شاه كبير ناميده شد بعد از انقلاب بنام سليم اميني تغيير يافته و در حال حاضر این بنا در حاله مرمت و آماده سازی می باشد تا به عنوان موزه معلم موورد استفاده قرار گیرد .