ایرانشناسی
گنبد نمکی جاشک
گنبدهای نمکی از جلوههای زیبا و شگفتانگیز ایران هستند. در استانهای جنوبی ایران نمونههایی از این گنبدهای دیده میشود. گنبد نمکی جاشک از این موارد است. گنبد نمکی جاشک یا کوه نمک جاشک (گنبد نمکی دشتی) ناحیه وسیع و مرتفع شمالی کوه جاشک منتهیالیه جنوبی رشته کوه زاگرس، حدفاصل شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر، یکی از بزرگترین و فعالترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه و از جاذبههای طبیعی است. مهمترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصربهفرد، آبشارها، بلورها و… میتوان اشاره کرد. گنبد نمکی جاشک (دشتی) در بخش کاکی و بخش بردخون و حدفاصل دو شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر قرار دارد. این گنبد شرق روستای گنخک در شهرستان دشتی و شمال روستای جاشک در شهرستان دیر قرار دارد. این گنبد نمکی در دل کوه جاشک چیزی مانده به انتهای شمالی آن، جا خوش کرده و مرتفعترین قسمت کوه را تشکیل میدهد. طول آن شمال شرقی به جنوب غربی است. غرب آن روستای گنخک، شرق آن روستای کردلان و شمالشرقی آن روستای درویشی (شهرستان دشتی) و جنوب آن روستای جاشک قرار دارد. این گنبد یا کوه نمکی در دل کوه جاشک ۱۲ کیلومتر درازا و ۴ و نیم کیلومتر پهنا دارد. وسعت گنبد حدود ۳۶۶۶ هکتار بوده و ارتفاع قله آن ۱۳۵۰ متر از سطح دریا است.
موقعیت خاص گنبد نمکی جاشک (دشتی) که باعث شوری آب رودخانه مند شده است، شاید تنها عامل زیانرسان به منطقه باشد، زیرا رودخانه تا قبل از روستای باغان شیرین و قابل شرب و استفاده کشاورزی است. اما پس از عبور از کنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زیادی شوری همراه میشود که نشان از فعالیت زیاد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند است و در فصل پربارش آب رودخانه سطح دشتهای چغاپور و دشتی را فراگرفته و به علت تبخیر زیاد نمک بر روی سطح خاک باقیمانده و باعث شوری زمینهای منطقه میشود. راه دسترسی به گنبد از سمت شرقی از فاصله ۳ کیلومتری بعد از روستای گنخک، از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک است که در منطقه فعالیت میکرد و از سمت شرقی گنبد اگر بعد از پل روستای کردلان جاده خاکی را به سمت گنبد پیش بگیرید، به پای کوهپایههای گنبد میرسید. این منطقه کوهستانی بوده و به علت شرایط خاص توپوگرافی و اقلیمی فاقد هر گونه چشمههای آب شیرین، آبشخور و چاه است و تنها غارهای نمکی و چشمههای نمکی به تعداد فراوان وجود دارد. کوه نمک جاشک در محدوده درویشی رودخانه مند قرار گرفته است. بخشهایی از گنبد نمکی کاکی که نمک دارد، فاقد هر گونه پوشش گیاهی است اما بیشتر لایههای سازنده آن آهکی است که از میان کوه نمک سربرآورده و از پوشش گیاهی بسیار خوبی برخوردار است و در دامنههای کوه نیز گیاهان مقاوم به شوری مشاهده میشود. در کل پوشش گیاهی منطقه شامل گون، گیشدار و قیچ است که در فصل زمستان و بهار انواع گیاهان یکساله سطح زمین را میپوشاند و زیبایی خاصی به آن میبخشد. همچنین در درههایی که از نمکزارهای نمکی در امان ماندهاند، درختچههای کنار و اشک به وفور دیده میشود.
کوه نمک با دارا بودن چشماندازهای زیبای زمینشناسی، انواع سنگهای مختلف، غارهای طبیعی و طبیعت بکر درون آنها، آبشارکوهها و آویزههای نمکی نه تنها چشم هر بینندهای را برای تفریح و کوهنوردی به طرف خود جلب کرده، بلکه بهترین محل مطالعه برای محققان علاقهمند به علم زمینشناسی است. برخی ویژگیهای گردشگری زمینشناسی گنبد نمکی جاشک به شرح ذیل است: رنگ سفید نمکهای طعام گنبد به منطقه جلوهای زیبا بخشیده است به نحوی که از جاده خورموج دیر به صورت یک کوه برفی زیبا در بخش شرقی دشت برهنه ظاهر شده است. یخچالهای نمکی از جمله پدیدههای زیبای گنبد نمکی دشتی به شمار میرود و در ناحیه شمال غربی گنبد به وضوح دیده میشود. این یخچالها که حاصل حرکت ثقلی تودههای نمکی در جهت شیب زمین است در حاشیه کناره گنبد تشکیل میشود و به دلیل مشابهت آن با یخچالهای یخی به این نام شهرت یافته است. آبشارهای زیبای نمکی از دیگر ویژگیهای گردشگری گنبد نمکی دشتی است که چهرهای بس زیبا و دلنشین را به آن بخشیده است. این آبشارها که در واقع مسیر طبیعی جریان آب گنبد بوده در فصول کمآبی به واسطه تبخیر کامل آب، بلورهای زیبای نمکی ضخیمی در جهت جریان و به ویژه در مسیر آبشارها ایجاد شده است و منظره تماشایی آبشار نمکی را ایجاد کرده است. این پدیده نادر در اواسط بهار تا تابستان و پائیز دیده میشود.
غارهای نمکی دیگر از جلوههای تماشایی گنبد نمکی دشتی است. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی ایجاد میشوند در جایجای گنبد دیده میشود. در بخشهای داخلی این غارها بلورهای زیبای نمک به صورت استلاگمیت و استلاکتیت جلوهای دیدنی به غارها بخشیده است. تخت دیو یکی از زیباترین پدیدههای زیبای فرسایشی گنبد دشتی است که به دلیل اختلاف در میزان فرسایشپذیری سنگها به صورت ستونهایی در میان نمکهای گنبد ظاهر شدهاند. بلورهای زیبای نمک و بسیاری کانیهای غیر سیلیکاته نظیر پیریت و فلورین با تنوع رنگ و جلای فلزی و غیرفلزی آنان خیرهکننده چشمان هر بینندهای است. گنبد نمکی دشتی میزبان کانیها و بلورهای زیبای فراوانی است که در پهنه گنبد گستردهاند. تنوع رنگ نمکهای صنعتی گنبد پدیدهای متحیر و شگفتانگیز است که در هیچ جای استان مشابه آن را نمیتوان یافت. رنگهای متنوع قرمز، قهوهای، سفید، زرد، سیاه و نارنجی نمکها یکی از ویژگی گنبد دشتی است که نقش مهمی در جذب گردشگران به استان میتواند ایفا کند. پلایا از پدیدههای زیبای فرسایش حاصل از گنبدهای نمکی است که در دشتهای دامنهای پایین دست گنبدها به دلیل شور بودن آبهای فصلی حاصل از این گنبدها و سیلان آن روی دشت و تمرکز در نواحی خطالقعر آبرفتها به صورت پهنههای نمکی ایجاد میشود. این جاذبههای طبیعی در منطقه کوه نمک و ظرفیت فراوان آن برای گردشگری به همراه یک مدیریت صحیح زیستمحیطی میتواند بهترین منطقه گردشگری در آن ناحیه با ترویج فرهنگ زیستمحیطی جهت حفاظت از منابع طبیعی با رواج نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری طبیعی باشد، چرا که پیشگامان طبیعتگردی در جهان براین باورند که برای حفظ واقعی محیطهای طبیعی باید گردشگران را در این محیطها پذیرا باشند. کوه نمکی جاشک به عنوان تنها اثر طبیعی ملی استان بوشهر در سال ۱۳۸۸ به ثبت رسیده و اکنون در اختیار محیط زیست قرار گرفته است.
مسجد خسروآباد گروس
مسجد خسرو آباد بیجار که به مسجد گروس و یا مسجد امیر علاءالدین نیز شهرت دارد، یکی از آن مساجد است که همهروزه افراد زیادی برای راز و نیاز با پروردگار خود و یا بازدید کردن به آنجا میروند. در ساخت این مسجد قدیمی از مسجد جامع سنندج الهام گرفته شده و اکنون با حال و هوای قدیمی خود شما را به گذشته میبرد. مسجد خسروآباد گروس در زمان قاجار توسط شخصی به نام امیر علاءالدین گروسی (از خوانین خسروآباد) بنا شده و تاکنون محکم و استوار پا برجاست. بعد از وارد شدن به صحن مسجد خود را در میان حجرههایی مییابید که محل استراحت طلاب و خادمین مسجد شناخته میشود و میتوانید مصلای تابستان و ایوان جنوبی را نیز در آنجا ببینید. مسجد جامع خسرو آباد بیجار را با تزئینات چشمگیر همچون آجرکاری و طرحهای گوناگون زینت بخشیدهاند و اکنون هوش از سر هر بازدیدکنندهای میبرد و دل کندن از آن را سخت میکند. در بازدید خود از این مسجد فراموش نکنید تا سری به شبستان آن بزنید، چرا که ستونهای بزرگ آجری آن فضایی جالب خلق کردهاند و بسیار مناسب عکاسی کردن است. بر روی شبستان مسجد تاریخی خسرو آباد ۱۵ گنبد ساخته شده که ابهتی خاص به مسجد بخشیده و بسیار تماشاییاند. با گشت و گذار در دل این اثر تاریخی آرام و دنج به مسیر گذر آب در آب نمای حیاط مسجد برخورد میکنید که از چشمه جوشان نزدیک مسجد خسرو آباد گروس کردستان تأمین میشد و به مرور زمان جریان شدید خود را از داده است. امروزه با گشت و گذار در مسجد آجری گروس میتوانید در گوشهای از آن نشسته و به تماشای ستونها، سقف و معماری باشکوه این بنای مذهبی بپردازید. مسجد امیر علاءالدین در اسفند سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و اکنون به عنوان یکی از محبوبترین دیدنی های بیجار میتوان از آن بازدید کرد. طی چند ماه اخیر مسجد خسرو آباد زیر نظر سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت قرار گرفت و حوض، سنگفرش حیاط، نورگیرها و بخشهایی از دیوارها بازسازی شدند و دور تا دور مسجد لوله جهت هدایت و جذب آب به کار رفته است. بعد از اینکه با این مسجد بزرگ آشنا شدید، سری به دیگر جاذبه های گردشگری بیجار همچون پل صلوات آباد، منطقه حفاظت شده بیجار، تپه چغا و تپه قبا سرخ بزنید و خاطرهای خوش را از بودن در این شهر زیبا برای خود به ارمغان آورید.
خانه موزه مقدم
خانه موزه مقدم یکی از بناهای تاریخی بهجامانده از زمان قاجار است و به یکی از بنیانگذاران دانشگاه هنر تهران و همسر فرانسویاش تعلق داشته است. این اثر از نظر تاریخچه، معماری و اشیایی که در آن نگهداری میشوند، ارزش بسیار بالایی دارد. این خانه محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب الملک از صاحبمنصبان مشهور دربار قاجار بوده است. سپس این خانه در اختیار دکتر محسن مقدم، استاد باستانشناسی دانشگاه تهران و همسر فرانسویاش سلما، قرار میگیرد. خانه موزه مقدم در محدوده میدان امام قرار دارد. وقتی در این محل قدم میزنید، اگر از قبل از محل این موزه آگاه نباشید، اصلا فکر نمیکنید چنین بنایی آنجا وجود دارد. همه ساختمانهای اطراف آن از معماری معمولی و نسبتا جدیدی برخوردار هستند؛ اما به درب ورودی موزه که میرسید همه چیز عوض میشود. با ورود به خانه، اولین چیزی که توجه شما را در این خانه جلب خواهد کرد حوض و شمعدانیها و استفاده بسیار زیاد، مناسب و زیبا از رنگهای شاد مانند فیروزهای، آبی آسمانی و بنفش است. این خانه لقب زیباترین و باارزشترین خانه جهان را از دید بسیاری از نویسندگان و بازدیدکنندگان گرفته است. در طراحی و ساخت این خانه به اصول معماری ایرانی مانند حوض ایرانی، شیشه رنگی ایرانی و اصول فضاسازی باغ ایرانی توجه شده است.
تاریخچه خانه موزه مقدم : خانه موزه مقدم از جمله خانههای مجلل دوران قاجار به شمار میآید و متعلق به یکی از درباریان آن دوران به نام محمد تقی خان احتساب الملک، بوده است. احتساب الملک دارای دو پسر به نامهای حسن و محسن بود که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیتهای ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» بهجامانده است. برادر کوچکتر، محسن، پس از اتمام تحصیلات خود در رشتههای نقاشی، تاریخ هنر و باستانشناسی در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت و بههمراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری -محل کنونی موزه مقدم- ساکن شد و در کنار فعالیتهای علمی به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی پرداخت. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمعآوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده و… را با الهام از فضاهای سنتی تاریخی بهنحو چشمگیری در جایجای این عمارت قدیمی نصب کرد. برخی دیگر را مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگه داشت.
معماری خانه موزه مقدم : معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه بهخوبی به چشم میآید و گلکاری و فضاسازی انجام شده با گیاهان حالوهوای بسیار خوشی برای گردشگران فراهم میآورد. در قسمت غربی این خانه ساختمان اربابی (برج) واقع شده است که استاد مقدم بههمراه یکی از شاگردان در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر ابوالقاسمی، در سال ۱۳۴۵ ساختهاند. این ساختمان با کاشیهایی از دوران قاجار تزیین و بخشهایی از هنرهای ایرانی در آن به نمایش گذاشته شده است. در قسمت شمالی این ساختمان یک ایوان با چند طاق و ستون زیبا ساخته شده که مزین به کاشیهایی از دوران زندیه و قاجار است. در وسط این ایوان حوضچهای از جنس مرمر قرار دارد که از حمام فتحعلی شاه به اینجا منتقل شده است و آبی که از آن جاری میشود توسط یک جوی باریک به داخل یک استخر میریزد. دکتر مقدم این استخر را پس از سفر به اسپانیا و الگوبرداری از استخر و آبنماهای باغ الحمرا (باغی بهجامانده از دوران صدر اسلام اسپانیا) ساخته است و در اطراف آن چند فواره قدیمی نیز آب را به داخل استخر میپاشند. حیاطهای اندرونی و بیرونی با یک دیوار به نام دیوار تجدد از یکدیگر جدا شدهاند. این دیوار از چند ستون با طاقهای کاشیکاری شده ساخته شده است. پایه این ستونها حجاری شدهاند و یادآور ستونهای کاخ چهلستون اصفهان هستند. این پایه ستونها هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدینشاه به این خانه منتقل شدند و نمایی زیبا با ستونهای فیروزهای ایجاد کردهاند. کار طراحی و ساخت این دیوار زیبا را استاد هوشنگ سیحون بر عهده داشته است. در قسمت شمالی حیاط اندرونی ایوان زیبایی قرار دارد که از چهار ستون با سرستونهایی با گچبری کرنتی تشکیل میشود. کار تزیینات این ایوان را نیز دکتر مقدم بهزیبایی هرچه تمامتر انجام داده است. از طریق دو راه پله مارپیچ میتوان به ایوان بزرگ دسترسی پیدا کرد. قسمت بعدی خانه حیاط اندرونی است که استاد مقدم و همسرش با الهام از طرح فرش ایرانی آن را طراحی کردهاند. یک حوض و آبنمای زیبا در وسط این حیاط قرار دارد و در چهار طرف آن باغچههایی گلکاری شده تدارک دیده شده است. دکتر مقدم دیوار این حیاط را با کاشی و ظروف قاجاری تزیین کرده و در وسط این دیوار نیز یک طاقنمای زیبا با کاشیهای آبی رنگ ساخته است. در ساخت خانه نیمنگاهی نیز به معماری و فضاسازی کشورهای دیگر صورت گرفته است؛ برای مثال دکتر مقدم و همسرش یک باغچه ژاپنی در حیاط بیرونی ساختهاند.
برج تهمینه
برج آرامگاهی میدانک یا برج تهمینه از مهمترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی کرج است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنای آرامگاهی معروف به برج میدانک که در نزد اهالی به برج تهمینه شهرت دارد، مدفن یکی از قلعهبانان یا اعضای خاندان پادوسپان (۹۷۵- ۱۰۱۴ هجری شمسی) از حکام محلی منطقه رویان در خلال قرنهای هشتم تا نهم هجری قمری است و شبیه بناهای دوران مغول ساخته شده است. شیوه ساختمانی بنا، آن را در ردیف برجهای آرامگاهی قرن هفتم هجری قرار میدهد. این برج در کیلومتر ۶۰ جاده کرج به چالوس و در روستای میدانک واقع شده است و قدمت آن به دوره تیموری بازمیگردد. بنای سنگی برج میدانک یا برج تهمینه، مقبرهای است با پلان ۸ ضلعی با یک ایوان پیش آمده در سمت غرب، پهناوری ورودی ایوان حدود ۳ متر است و با ضخامت دیوارهای طرفین به ۶۰ متر میرسد. فضای داخلی برج دارای پلان مربع شکل است که چهار قوس عقب نشسته آن در هر ضلع، پلان چلیپایی را در ذهن تداعی میکند. بنا دارای تزییناتی از جمله کاربندی و قطاربندیهای داخل فضای ایوان و بقعه است. پوشش برج به صورت گنبدی دوپوش مخروطی و رک بوده است که در حال حاضر، پوشش بیرونی از بین رفته و تنها پوش زیرین باقی مانده است. مصالح به کار رفته در ساخت برج نیز، سنگ، گچ و نوعی ملاط ساروج است.
میدان ساعت یزد
میدان ساعت یزد که با نام میدان وقت الساعت نیز شناخته میشود، قدیمیترین و اولین ساعت شهری ایران را در خود جای میدهد. برج ساعت یزد ساختمانی خشتی و به شکل مکعب مستطیل است که ساعتی در بالای خود دارد. این ساعت ساختهی فردی به نام ابوبکر است که در شهر یزد، ساعتساز بود. ساخت برج ساعت به زمان قاجار برمیگردد و طاق، قوسها، تزیینات آجری و کاشیکاریهای منقوش به خطوط آیات و… به آن جلوهای خاص دادهاند. این ساعت در سال ۷۲۵ هجری قمری در مدرسه رکنیه، کنار یکی دیگر از جاذبه های گردشگری یزد، یعنی مسجد جامع یزد نصب شد. این میدان در تاریخ ۱۳۷۸، با شماره ۲۶۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.