ایرانشناسی
نارین قلعه جاجرم
نارین قلعه در کنار دروازه قدیم جاجرم و جوین و جنب حمام قدیمی شهر در شمال غربی مسجد جامع و در ابتدای خیابان زیارتگاه خواجه مهزیار قرار دارد. سیاحانی که در قرون اخیر از جاجرم عبور کردهاند، هر یک این قلعه را توصیف کردهاند. این امر از ثباتی همیشگی در این قلعه حکایت دارد. بیشک ساکنان جاجرم در این دورهها به دنبال آرامش و امنیتی بودهاند که جز در پناه دیوارهای بلند این قلعه فراهم نمیآمد. خاور بیبی شادلو (خواهر یارمحمدخان سهامالدوله، حکمران بجنورد معاصر با ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) در سفرنامه خویش شرحی از این قلعه آورده است. این تل که ارتفاعش در حدود ۲۵ متر است، بقایای ارگ یا قلعهای قدیمی است که امروزه در بعضی نقاط آن آثاری از بقایای برج و بارو را میتوان دید. پلان قلعه که روی تپهای مصنوعی بنا شده بود، بیضی شکل است و در گذشته، دور آن را خندقی فرا گرفته بوده است. محیط نارین قلعه در حدود ۳۶۰ متر و طول اقطار آن ۱۲۵ و ۱۰۰ متر است. این قلعه در اواخر حکومت محمد شاه و اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار هنوز سالم بوده و مورد استفاده قرار میگرفت. در فاصله زمانی حکومت محمد شاه تا سفر کلنل بیت به جاجرم تغییرات زیادی به وجود آمد و نارین قلعه خراب و به تلی از خاک تبدیل شد و اخیرا شهرداری جاجرم اقدام به ایجاد پارک روی تپه کرده است. با حفاریهای غیر مجاز اطراف تپه و منازل اطراف تپه مردم ساکن در تپه موفق به کشف ظروف و اشیا فراوان عتیقه و دوران قبل از اسلام و بعد از اسلام شدهاند.
چارلز ادوار ييت در کتاب «سفر نامه خراسان و سيستان» در مورد این قلعه مینويسد: «در وسط جاجرم يک تل خاک عظيم به ارتفاع ۲۱ تا ۲۴ متر هست که بقايای ارک شهر قديمی محسوب میشود و به آن نارين قلعه میگويند. روی اين خاک بقايای ديوارها و برجهای قديمی به چشم میخورد، اما از آنها نمیشد به شکل و چگونگی آرايش اين شهر و استحکامات آن پی برد، زيرا بلافاصله در پايين دست آنها و در دل خاک باقيماندههای ديگری از اين ديوارها و برجها قرار گرفته بود. در قسمت غربی، اين ديوارها از خاک بيرون آمده و در معرض ديد بود. در واقع اين يک رديف ديوار نبود، بلکه ديواری بود در دو رديف که يکی در بالای ديگری واقع میشد. اين تل خاک تقريبا به شکل بيضی بود و قطرهای آن در بالا ۱۲۶ و ۹۹ متر بود در پايين آن آثار يک خندق قديمی به چشم میخورد كه محيط آن ۳۶۰ متر بود و در آن اثری از آجر و سنگ نيافتند و حتی در مورد اينكه سكهای در آن پيدا شده باشد نيز چيزی نشنيدم… » این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۹۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
غار پراو کرمانشاه
دردل یکی از کوههای استان کرمانشاه، غاری مخوف و ترسناک با نام پراو وجود دارد که دردل کوه واقع شده و که به دلیل داشتن مسیر سخت و صعب العبور آن را از سایر غارهای ایران متمایز کرده است. غار پراو در۱۲ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه و درمیان دوکوه طاق بستان و بیستون قرار دارد. این غار که به گودال خوف نیز شهرت دارد، حفره ای عمودی و سرد بوده که برای رسیدن به آن باید تا ارتفاع ۳۰۵۰متری کوه بالا رفت. قله پروا با دارا بودن ۳۳۵۷ متر ارتفاع، بلندترین قله رشته کوهای زاگرس شناخته شده و غار پروا در ارتفاع ۳۰۵۰ این قله واقع شده است. پراو ۱۴۵۴ مترطول و عمق آن ۷۵۱ متر بوده که درنقاط گوناگونش ۲۶ حلقه چاه قرار داشته و عمیق ترین آنها چاه شماره ۱۶ با ۴۲ مترعمق است. آب جاری که در میان غار پراو جریان دارد از ذوب شدن یخچالهای زیرزمینی بوجود آمده و به همین دلیل است که نام این مکان را پراو به معنی پراب نهاده اند. وجود این آب باعث سردی بیش از حد غار پروا شده و دمای درون آن به ۱ تا۳ درجه سانتیگراد می رسد. به همین دلیل اگر دلتان ماجراجویی میخواهد و البته غارنورد حرفهای هستید، بهتراست فصل های بهار و تابستان را انتخاب کنید. با ورود به این غار و حرکت بسوی پایین، گویی توسط غار درحال بلعیده شدن هستید.
این غار تاریک و سرد به دلیل اینکه متاسفانه جان پنج تن از غارنوردان را گرفته است، به نام غار قاتل نیز شناخته می شود. بیش ازچهل سال قبل پراو با عنوان بزرگترین غارعمودی دنیا شناخته می شده و به آن لقب اورست جهان را نیز داده بودند؛ اما باگذشت زمان و اکتشافات بیشتر رتبه آن به۲۲۱ تنزل یافت. اما حتی با کاهش رتبه غار پراو، همچنان این گودال عمیق و رمز آلود به دلیل اینکه دهانه آن در ارتفاع ۳۰۰۰ متری ازسطح دریا قرار دارد، بالاترین سطح محل ورود را درجهان در میان سایر غار ها به خود اختصاص داده است. پراو برای اولین بار درحدود ۴۶ سال قبل توسط یک گروه غارنورد انگلیسی درسال ۱۳۵۰ کشف شده و این گروه توانستند تاعمق ۷۵۰ متری این غار پیش روند. از اولین فاتحان ایرانی این گودال عمیق حشمت حیدریان، بهمن مشتکوب و منوچهر دهشت از اعضای کانون کوهنوردان کرمانشاه بودند که موفق شدند تا انتهای غار و حوضچه را پیمایش کنند. ازتجربیات غارنوردان پراو می توان گفت که پیمودن این غار از دشوارترین پیمایشها بوده زیرا از همان بدو ورود باید با روش های سخت و طاقت فرسا پابه درون آن گذاشت. ارتفاع بالا، برودت هوا و یخچالهای طبیعی موجود در این غار سبب دشواری هرچه بیشتر غار پیمایی در غار پروا میشود. ازدیگر دشواریهای این غار نوردی می توان به پیمایش سینه خیز در این گودال عمیق اشاره کرده و در غار پروا حفره هایی باریک و تنگ وجود داشته که برای گذشتن از آن باید از آب نزدیک صفر درجه عبورکرد. پراو در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان محیط زیست به عنوان اثرطبیعی ملی جهت حفاظت ویژه ثبت شده و علاوه بر آن در۲۰بهمن ۱۳۸۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۹۸ در فهرست میراث طبیعی ایران قرارگرفته است .
گنبدهای شه میر
گنبدهای شه میر در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب نیشابور بر کنار راه این شهر به کاشمر در میان قبرستان قدیمی قرار دارند که دو بنای آجری به فاصله کمی از یکدیگر با ساختار و اندازه متفاوت هستند که به مهروا، مهرآباد و شادمهر معروفند. گنبدهای آجری مهرآباد که «مهراوا»، «شه میر» و «شادمهر» نیز نامیده میشوند، از مهمترین بناهای تاریخی و مکان های دیدنی نیشابور در دهستان ریوند هستند. گنبد بزرگ، دارای پلان بیرونی هشتضلعی و درونی چهارضلعی است. در کف بنا سردابه یا راهرویی زیرزمینی قرار دارد که حالت چلیپایی شکل داشته و به نظر میرسد آرامگاه شخصی که این بنا به خاطر او ساخته شده در این محل باشد. این بنا که قدمت آن به دوره سلجوقی میرسد، در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری به شمار میآید. گنبد کوچک، در حدود پانزده متری شمال گنبد بزرگ قرار دارد، پلان بیرونی و درونی آن، شبیه بنای گنبد بزرگ است. این بنا، چهارطاقیای است که ورودیهای آن کمعرض و رفیع هستنند. قدمت این بنا به دوره ایلخانی میرسد. با توجه به اطلاعات موجود، هنوز ابهاماتی در مورد گذشته پر فراز و نشیب محوطه تاریخی مهراوا وجود دارد و به عقیده برخی تاریخنگاران، وجود کلمه مهر در نامهای محوطه، از ارتباط تاریخی آن با آئینهای مهرپرستی ایران پیش از اسلام نشان میدهد که با وجود آتشکده آذربرزینمهر در ریوند نیشابور و رواج آئین زرتشت در زمان حکومت ساسانیان و پیش از آن، ارتباط دارد.
آبشار سرخه کمر گلستان
آبشارهای سرخه کمر در موقعیت جغرافیایی N370038 E101413 در استان گلستان واقع است. مجموعه آبشارهای سرخه کمر واقع در سه کیلومتری جنوب شرق شهر رامیان واقع و ارتفاع بلندترین آبشار آن ۲۸ متر است. از این مجموعه آبشار میتوان به آبشار نعیم آباد با ۲۸ متر ارتفاع اشاره کرد که برای فرود های فنی مورد استفاده ورزشکاران قرار میگیرد. محیط آبشارها در دل جنگلهای انبوه شرق رامیان قرار دارد و طبیعت بسیار زیبایی را رقم زده است. سرخه کمر نام اولین آبشار از مجموعه آبشارهایی به همین نام است . بیش از ۸ آبشار در مسیر سرخه کمر وجود دارد که ارتفاع اولین آبشار حدود ۲۳ متر می باشد. به فاصله ی کمتر از نیم ساعت ۳ آبشار دیگر نیز دیده می شود .
از جاذبههای گردشگری شهرستان رامیان میتوان به قله ۲۴۰۰ متری قلعه میران، استخر طبیعی گل رامیان با عمق نزدیک به ۸۰ متر، مجموعه ابشارهای سرخه کمر به تعداد ۸ ابشار، مجموعه ابشارهای جوزک، مجموعه ابشارهای سید کلاته به تعداد ۸ ابشار، مجموعه ابشارهای چفت که تعداد انها به ۱۲ ابشار میرسد که کوتاهترین ان ۸ و بلندترین ان ۳۲ متر ارتفاع دارد،، مجموعه ابشارهای پشمکی، چشمه نیلبرگ، چشمه سید کلاته، انجیر چشمه، منطقه کوهستانی و برف گیر النگ، چشمه پیر کرم، دهکده توریستی پاقلعه، جنگل دره ملا و باغ تاشته، پارک جنگلی زیبای دلند، ذخیره گاه بینالمللی سرو زربین، جنگل پنهان خانه، گرم چشمه، دیو چشمه، روستای تاریخی کشکک، تپه تاریخی نقاره خانه، بقعه متبرکه امامزاده بی بی حلیمه خاتون الهادی و همچنین موزه مردمشناسی شهر رامیان اشاره کرد.
قلعه سلاسل شوشتر
قلعه سلاسل در شمال غرب شهر شوشتر و در استان خوزستان قرار داشته و کشیدگی آن از غرب به شرق است. شکل ظاهری آن به صورت بیضی نامنظم است که از شمال و غرب به وسیله رود کارون (شاخه شطیط) و از جنوب و شرق به وسیله خندقی در گذشته احاطه شده است. وسعت کنونی قلعه سلاسل در حدود ۵/۳ هکتار است. قلعه سلاسل در مرتفعترین بخش شهر و بر روی بستری صخرهای واقع شده است. این قلعه در گذشته بنا بر روایات مورخین و کتب تاریخی مشتمل بر عناصر و اجزایی بوده است که در حال حاضر بقایایی از آنها برجاست. موزه سنگ و مردمشناسی شوشتر نیز در این مکان برپا شده است و شامل کتیبهها، سنگنبشتهها، سنگهای قبور و اشیای مردمشناسی میشود. قلعه سلاسل که از قلعههای زیبای و جاهای دیدنی شوشتر است، در کنار رودخانه شطیط و در استان خوزستان قرار دارد. طبق نوشتههای تاریخی، قدمت آن به دوره هخامنشیان میرسد. برخی نیز قلعه سلاسل را قلعهای ساسانی میدانند. این قلعه دژی است که محوطه مربوط به آن وسعت بسیار زیادی داشته است. قلعه بزرگ سلاسل چندین حیاط متعدد دارد و در گذشته دارای قسمتهای مختلفی بوده است. قلعه سلاسل از سربازخانه، طویله، حمام، شبستان، برج، باغچه، قورخانه، نقارهخانه، حرمخانه و آشپزخانه تشکیل شده بود. همچنین این قلعه دارای ۵ شودان بزرگ بوده است که هر یک با شودانهای درون بافت شهر در ارتباط بود. این شودانها در گرمای ۵۰ درجه خوزستان محیطی خنک در حدود ۱۵ درجه برای افراد ایجاد میکرد. عملکرد قلعه علاوه بر جنبه استراتژیکی و نظامی و مرکز حکومتی، احتمالاً محلی برای نظارت بر تقسیم آب و مرکز مدیریت آب منطقه بوده است. قلعه سلاسل شوشتر در تاریخ پنجم تیرماه ۱۳۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
قلعه سلاسل، دارای استحکامات عالی و کوشکهای باشکوه بوده است که به وسیله طلا، مینا و لاجورد منقش شده بود. بنا به گفته مورخین سلطان زینالدین، توسط منصور آلمظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها بر علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند. قلعه سلاسل تا زمان حکومت نادرشاه محل حکام محلی بود. هر یک از مستوفیان در قلعه عمارت مخصوص به خود داشتند تا اینکه بعد از نادر قلعه متروک شد و حاکم ولایت در قلعه مستقر نمیشد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال ۱۳۴۱ هـ .ق رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی کلیه ساختمان آنرا خراب و مصالح قلعه را برای بکار بردن در اداره دارایی مورد استفاده قرار داد. در حال حاضر، عمارتهای قلعه سلاسل تخریب شدهاند و بهجز اتاقهای زیرزمینی آن، شودانها و تونلهای داریون، چیزی از آن باقی نمانده است. از منابع تاریخی چنین بر میآید که این اثر ارزشمند از زمان هخامنشیان در این منطقه وجود داشته و تا حدود ۵۰ سال پیش آباد بوده است. قلعه سلاسل بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشته است، مرکز کنترل نهر داریون و محل استقرار والی خوزستان نیز بوده است. با وجود تخریب بخش عمدهای از این قلعه، بخشهای باقیمانده آن برای بسیاری از گردشگران، دیدنی است. معماری یکی از شودانهای قلعه را میتوانید در تصویر زیر ببینید. قلعه سلاسل را میتوان جزو قلاع چند وجهی به حساب آورد. قلعه ۲ در بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی قلعه (کوچه پمپ بنزین)، این دروازه خصوصی بوده و سران نظامی ازآن رفت و آمد می کردهاند. بنا به گفته سیاحان دوره قاجار، دری از جنس چوب در این محل نصب بوده است. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهراً افراد عادی از این دروازه رفت و آمد داشتهاند. در سمت شمال و شمال شرقی آن یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برجهای قلعه به صورت مدور بوده و در دورههای اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحهخانه(قورخانه)، آشپزخانه و حیاطهای مختلف بوده است.