تاریخی
پل خشتی گوراب تولم
پل تاریخی گوراب تولم شهرستان صومعه سرا یادگار بجا مانده از دوران قاجاریه در آستانه تخریب است. این پل در منتهی الیه شمال غربی روستای گوراب تولم صومعه سرا بر روی یکی از شاخه های فرعی رودخانه گازروبار و در جهت شرق به غرب قرار دارد. جهت پل شرقی – غربی به طول ۱۷ متر و عرض سه متر و دارای یک دهانه با قوس جناغی است، جان پناه جنوبی تقریبا سالم مانده و ارتفاع آن ۸۰ سانتیمتر و عرض آن ۵۰ سانتیمتر است در حالیکه جان پناه شمالی پل تا ۸۰ درصد تخریب شده که ارتفاع باقی مانده جان پناه در ضلع شمالی در بعضی نقاط به ۳۰ سانتیمتر می رسد. کف گذرگاه پل در گذشته سنگ فرش بوده و قسمتهای زیادی از آن بر اثر تردد وسایل نقلیه از بین رفته است، آثاری از قسمتی از قوسی کوچکتر در ضلع شرقی پل مشهود است و به تبع وجود دهانه هایی دیگر را در ساختار پل اشاره می کند که با کمی کاوش و خاکبرداری از اطراف پل این امر نیز ممکن می شود. آجر های بکار رفته در ساختمان پل به ابعاد ۵×۲۳×۲۳ سانتیمتر بوده و ملات بین آنها از نوع ساروج است، اندازه دهانه اصلی پل ۲.۸ متر و فاصله سطح آب تا روی ضخامت قوس دهانه اصلی به ۸۵.۴ متر می رسد. پیش بینی می شود پل خشتی گوراب با توجه به وضع موجود بقایای آن تا ۱۵متر در ضلع شرقی و ۹ متر در ضلع غربی امتداد داشته باشند، این پل در حال حاضر راه ارتباطی روستاهای گوراب و خراط محله بوده و فاصله آن تا شهر تولم نیز پنج کیلومتر است. با توجه به ویژگی های معماری پل منحصر بفرد گوراب تولم می طلبد میراث فرهنگی گیلان در حفظ و مرمت این ابنیه تاریخی همت گمارد. پل خشتی گوراب تولم شهرستان صومعه سرا به شماره ۱۳۶۴ در ۱۵ آبان ماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
خانه حسن پور اراک
خانه حسنپور اراک در زمان حکومت احمد شاه قاجار بنا و در ابتدا شرکت فرش در آن راهاندازی شد. بعدها این خانه به مدرسه مجیدی تغییر کاربری داد. در نهایت این بنا به خانه مسکونی مرحوم جواد حسنپور و بعدها به موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی تبدیل شد که از نمایشگاههای گوناگون تشکیل یافته است. خانه حسن پور از خانههای تاریخی اراک با صد سال قدمت است که در دوره احمد شاه قاجار بنا شده است. تحقیقات صورت گرفته حاکی از آن است که ساخت بنا در زمان یکی از تاجران و بازرگانان فرش در سلطان آباد (اراک امروزی) که حاج علی مشیری نام دارد، صورت گرفته است. این خانه تاریخی در ابتدا مکانی به عنوان شرکت فرش و بعدها به عنوان مدرسهای که مدرسه مجیدی نام داشت، به تعلیم و تربیت پرداخته و نام آخرین مالک خانه مرحوم جواد حسنپور نام دارد که بهعنوان خانه مسکونی مورد استفاده قرار داده است. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۳۴۷ خانه را از وارثان آقای حسنپور خریداری کرده و به بازسازی و مرمت بنا پرداخته است. سرانجام در بیستم خرداد ماه سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه صنایعدستی و هنرهای سنتی در مرکز استان به بهرهبرداری رسیده است.
این بنا دو طبقه بوده و در زمینی به مساحت ۶۰۰ مترمربع ساخته شده است. طبقه همکف برای اتاقهای زمستاننشین، مطبخ، انبار آذوقه و ورودی اصلی بنا و طبقه اول برای اتاقهای شاهنشین و تابستاننشین در نظر گرفته شده است. مانند ساختمانهای اولیه مسکونی شهر سلطان آباد (اراک فعلی) بنایی درونگرا است که شامل یک حیاط مرکزی بوده و در سه جهت شرق، غرب و شمال اتاقهایی دارد که رو به حیاط میشود. خشت سازه اصلی ساختمان را تشکیل داده است. خانه به وسیله آجر نماکاری شده است و بیشتر تزئینات بنا را کاشیکاری و آجرکاری تشکیل میدهد. این خانه از سه طرف غرب، شرق و شمال شامل بخش شبستان و اعیاننشین میشود. اطاقهای مسکونی، آشپزخانه، انبار، دستشویی و نانواخانه در سمت شبستانها قرار دارد. مکان هایی مختص ذخیره انواع مواد غذایی در آشپزخانه و انبار به کار رفته است. سر تا سر بخش اعیاننشین به وسیله درها و گذرگاهها به همدیگر مرتبط میشوند. حدود ۱٫۵ متر کف حیاط پایینتر از کف خیابان بوده و نور مورد نیاز اتاقها از حیاط تامین میشود. سنگ آهک، آجر، خشت، گل و چوب مصالح این خانه را تشکیل میدهد. همه نمای بیرونی ساختمان با آجر، کاشی و شکلهای اسلیمی آجری آراسته شده است.
مسیر دسترسی : برای رفتن به موزه حسنپور وارد بافت تاریخی اراک و مجموعه بازار درگذار سپهداری به فاصله ۵ متری از گذر اصلی مجموعه شوید. به گونهای که از این موزه میتوانید به کهنترین مسجد و مدرسه شهر اراک یعنی مدرسه سپهداری و همچنین به حمام چهارسوق که حمام قدیمی شهر است و دیگر نقاط بازار مانند قدیمیترین بانک که بانک ملی نام دارد، برسید.
آرامگاه کورش
آرامگاه کورش بزرگ مهمترین اثر مجموعه پاسارگاد ، بنایی است که پیشتر به نام ( مشهد مادر سلیمان ) بود و از سال ۱۸۲۰به بعد بعنوان آرامگاه کوروش بزرگ مشخص شده و چون گوهری در میان دشت خود نمایی میکند .بنای آرامگاه میان باغهای سلطنتی قرار داشته و از سنگهای عظیم ، که درازای بعضی از آنها به هفت متر میرسد ، ساخته شده است . تخته سنگهای آرامگاه با بست های فلزی ، به هم پیوسته بوده است ، که بعدها آنها را کنده و برده اند و اکنون جایشان بصورت حفره هایی دیده میشود که بیشترشان را تعمیر کرده اند . بنای آرامگاه دو قسمت مشخص دارد ، یکی سکوئی شش پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت ۱۶۵ متر است و دیگری اطاقی کوچک به وسعت ۷٫۵ متر مربع که سقف شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به ۱٫۵ متر میرسد .در ورودی آرامگاه در سمت شمال غربی قرار داشته و ۷۵ سانتی متر پهنای آن است . پس از کشته شدن کورش بزرگ در جنگ با سکاها یا ایرانیان شمالی ، جسد وی را مومیایی کرده و درون تختی از زر نهاده و اشیای مهم سلطنتی و جنگی او را کنار وی گذارده بودند . در حمله اسکندر مقدونی ، یک شخص مقدونیه ای در این آرامگاه را شکسته و اشیای آن را تاراج کرده و کالبد را گزند رسانیده بود . از سویی مردم ساختن بناهای با عظمت سنگی را خارج از قوه بشری می دانسته اند و به حضرت سلیمان که دیوها را برای کارهای دشوار در خدمت داشته است ، نسبت می داده اند . به همین جهت آرامگاه کورش را هم از بناهای آن حضرت می شمرند و آنرا به مادر او نسبت می دادند و ( مشهد مادر سلیمان ) می خواندند . این بنای زیبا در فاصله ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز در شهر پاسارگاد واقع شده است . این مجموعه، پنجمین مجموعه ثبتشده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخصهای فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
پل خواجو
پل خواجو یکی از پل های تاریخی شهر اصفهان بوده که در شرق سی و سه پل، بر روی رود زاینده رود واقع شده است. این پل در انتهاى خیابان کمال اسماعیل اصفهانى و انتهاى خیابان خواجو، واقع شده است. طبق گفته باستان شناسان، پل خواجو بر روی پلی که پیش از این وجود داشته و خراب و ویران شده بود، بنا شده است. این پل که در دوره صفویه یکی از زیباترین پل های جهان به شمار می رفت، به دستور شاه عباس دوم، در سال ۱۰۶۰ قمری ساخته شد. طول این پل ۱۳۳متر بوده و عرض آن نیز به ۱۲متر می رسد که همراه با تزئینات و کاشیکاری فراوان، از آثار بسیار ممتاز شهر اصفهان به حساب می آید. گردشگران و جهانگردانی که در ادوار مختلف به اصفهان آمده اند، لب به تحسین پل خواجو گشوده اند و این مکان را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده اند. بنای پل خواجو در چهار طبقه و با کاشیکاری های عصر صفویه، احداث شده است. این مکان در فصل بهار و هنگام طغیان آب زاینده رود، منظره بسیار جالبی را به وجود می آورد، به گونه ای که باعث شده مردم در این مکان نشسته و به تماشای زیبایی های این مکان بپردازند. در وسط پل، برای اقامت موقتی پادشاه و خانواده سلطنتی، ساختمان مخصوصی که به بیگلربیگی شهرت دارد، احداث شده است. به نوشته تاریخ نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی مطالعه نموده اند، هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو، پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده است. پل خواجو از نوع پل سدی بوده و به عقیده برخی، نقطه اوج صنعت پل سازی در ایران به حساب می آید. عملکرد سد پل، این است که میتواند آب را تا ارتفاع ۶ متر بالا ببرد. این پل دارای ۱۶ دریچه تخلیه آب بوده و در بدنه آن از شیارهایی استفاده شده و همچنین کشوهایی درآن قرارگرفته که میتوانند این دریچه ها را بالا و پایین ببرند. با بالا و پایین کردن کشوها، قادر خواهند بود اندازه آبی را که جاری میشده تنظیم نمایند و همینطور این کشوها عمل تنظیم آب جمع شده در پشت این پل سدی را انجام می دادند.
در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل، ساختمانی احداث شده که شامل چند اتاق بوده که به نقاشی مزین شده است. این ساختمان که شاه نشین نامیده می شود، در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی، به این مکان فراخوانده می شدند. در گوشه های ضلع شرقی پل خواجو، دو شیر سنگی وجود دارد که ظاهرا، نماد سپاهیان بختیاری و محافظ اصفهان در عصر صفویه هستند. پل خواجو دارای ۲۴ دهانه بوده که از مکعب های به دقت تراش خورده، ساخته شده است. اطراف پل در ایام بهار و تابستان و روزهاى تعطیل، محلی عمومی برای تفرج اهالى است و بعضى روزها به حدى جمعیت زیاد است که عبور و مرور در طبقه دوم، تقریباً مشکل مى شود. دلیل نامگذاری این پل، به پل خواجو، نزدیکی آن به محله خواجو می باشد. اما علاوه بر این نام، با اسامى بابا رکن الدین، خواجو، گبرها، شیراز، حسن آباد، پل شاهى و تیمورى نیز خوانده می شود. دلیل آنکه به آن پل بابا رکن الدین گفته می شود، این است که در تخت فولاد، که نزدیک جاده قدیم شیراز واقع شده، قبر و بقعه بابا رکن الدین که از عرفاى معروف زمان خود بوده، قرار دارد و به همین دلیل، پل به نام او معروف گردیده است. پل خواجو اصفهان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۱ ، به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ و عمارت معین زنجان
باغ و عمارت تاریخی معین در ضلع جنوب غربی شهر زنجان، از شمال در مجاورت رودخانه زنجان رود و در غرب پل سردار قرار دارد. این بنای زیبا توسط یکی از متمولان شهر در دوره قاجاریه ساخته شده است. بنای داخل باغ با معماری قاجاری و الهام گرفته از قصرهای آن دوران ولی در ابعاد کوچکتر احداث شده است. بنا دارای طرح محوری تقارن بوده و به جای حیاط در وسط باغ بزرگ زیبایی قرار گرفته است. دو اتاق این بنا از همه زوایا به باغ اشراف دارند. ایوان سرتاسر ضلع جنوبی را در بر گرفته و از طریق پله ای شرقی و غربی به کف حیاط مرتبط می شوند. بالای پله دو ستون بزرگ آجری قرار دارد که تا ارتفاع ۵۰ سانتی متر از سنگ در ساختار این ستون ها استفاده شده است. این ستون ها دارای سرستون های تزئین شده با آجر و قالب های گچی هستند. چهار ستون چوبی نیز حدفاصل دو ستون آجری قرار گرفته است که فاصله آنها را با نرده های چوبی آراسته اند. درها و پنجره ها از جنس چوب گردو و با قاب بندی چوبی هستند که شیشه های شفافی درون قابهایشان کار گذاشته شده است. اطراف نمای خارجی درها و پنجره ها تزئینات آجری منحصر بفردی به چشم می آید. سقف بنا شیروانی بوده که با نقش گل و بوته نقاشی شده است. این بنا زیرزمینی سرتاسری دارد که دو درب چوبی برایش در نظر گرفته شده است و دو پنجره مشبک آبی رنگ روشنایی فضا را تأمین می کند. این اثر تاریخی از دو قسمت خانه و باغ تشکیل شده که لمبه کوبی های زیبای سقف و سر ستون های منقوش از تزیینات شاخص این بنا است. خانه در وسط باغی مشجر قرار دارد که یک حوض با چند جوی انشعابی، آب را به نقاط مختلف باغ هدایت می کنند.