تاریخی
خانه ترابی سمنان
خانهی ترابی یکی از دیدنی های سمنان و از خانههای با ارزش بافت تاریخی شهر است و در محله کهندژ قرار دارد. این بنا در دوره قاجاریه ساخته شده و در سالهای اخیر مرمت و احیا شده است به شماره ثبت ۲۹۷۴۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. خانه ترابی از دو بخش شمالی و جنوبی تشکیل شده است که در دو سوی حیاط مرکزی بنا شدهاند. بخش جنوبی این بنا از نظام معماری دوره صفوی پیروی میکند و بخش شمالی متعلق به دوره پهلوی است. پوششها در بخش جنوبی، طاق و تویزه و در بخش شمالی تخت و تیرپوشاند و سرداب که با هر دو قسمت دیگر متفاوت است؛ چهاربخشی است. مهمترین فضای این خانه، اتاق پنجدری یا شاهنشین آن است که در بخش جنوبی قرار گرفته و پوشش آن با تویزه و طاق کژاوه اجرا شده است. یکی از ویژگیهای منحصربهفرد خانه ترابی، وجود ساباط (سابات) در مقابل این خانه تاریخی است که این خانه را به معبر کهندژ متصل میکند و احتمالاً قدمت آن به دوره صفوی میرسد. ساباطها(سابات) از ویژگیهای منحصر به فرد معماری مناطق گرمسیر و کویری هستند، یکی از کارکردهای سابات پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای رهگذران است. این سازه با نیمه پوشیده کردن کوچه در تابستان، به پدید آمدن کوران هوا میانجامد که هوای درون سابات را از بیرون آن خنکتر میکند. این ویژگی نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرمتر شدن هوای درون سابات از بیرون آن میانجامد. ساباتها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانههای کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک میکنند.
کاروانسرای منظریه
کاروانسرای منظریه مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، داخل پادگان منظریه واقع شده است و از جمله کاروانسراهای چهار ایوانی بهشمار میرود. ۶۰ حجره و اتاقک در پیرامون حیاط مرکزی قرار گرفتهاند و و دو ردیف اصطبل نیز در اضلاع شمالی و غربی جای دارند. مصالح بهکار رفته در بنا شامل لاشه سنگ، آجر، کاشی و ملات گچ میشود. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۶۲۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاروانسرای منظریه در ابتدای راه ساوه، نزدیک پلی ساخته شده که از زیر آن رودخانه ای میگذرد. کاروانسرا که درمیان ناحیه خشک وبی حاصلی قرارگرفته، ازنظر بازرگانی اهمیت ویژه ای داشت. این کاروانسرا از یک سو در کنار کویر و از سوی دیگر در مجاور دریای نمک قرار دارد و نور خورشید از روی آن انعکاس شدیدی مییابد.
قلعه جنی کیش
قلعه جنی در استان هرمزگان قرار دارد و یکی از ترسناکترین جاهای دیدنی کیش محسوب میشود. داستانها و افسانههای بسیار ترسناکی درباره این جاذبه تاریخی گفته شده است که به باور بسیاری از افراد، این افسانههای محلی فقط داستان نیستند و ریشه در واقعیت دارند. این قلعه در گذشته بهعنوان پاسگاه هنگ مرزی مورد استفاده بود؛ هرچند گزارشهای مکرر درباره مشاهده جن و مرگ مشکوک چهار سرباز باعث تخلیه آن شد و دیگر کسی جرئت استفاده از قلعه را نداشت. اگر قصد سفر به کیش را دارید، یکی از ماجراجوییهای شما میتواند بازدید از این مکان باشد. قلعه جنی از مقاصد و جاذبه های گردشگری هرمزگان است که در غرب جزیره کیش و نزدیک کشتی یونانی قرار دارد. پس برای بازدید از آن باید به غربیترین نقطه جزیره بروید. سپس بهسمت جاده جهان حرکت کنید و نرسیده به کشتی یونانی و قبل از آخرین میدان، قلعه جنی پیش روی شما قرار میگیرد.
داستانها و روایات ترسناکی درباره قلعه جنی مطرح است که از آن جمله میتوان به مرگ چهار سرباز اشاره کرد. در اوایل دهه ۴۰ هجری شمسی، از این قلعه بهعنوان ژاندارمری و پاسگاه کیش استفاده میشد. علاوه بر داستانهای ترسناکی که راجع به قلعه گفته میشد، در طول شب صدای خشخش و همهمه از داخل و اطراف قلعه به گوش سربازان و درجهداران میخورد که ترس و واهمه آنها را در پی داشت و با این ادعا که قلعه تسخیر شده است، به فکر ترک آن افتاده بودند. این همه ماجرا نبود؛ در همان دوره، چهار سرباز برای کشیک شبانه در پاسگاه مانده بودند. در ساعات اولیه صبح که نوبت تعویض شیفت نگهبانی بود، آنها با بدنی بیجان، چشمان بهتزده و صورت کبود پیدا شدند. این اتفاق باعث شد که پاسگاه ژاندارمری بهسرعت تخلیه شود. تا چندین سال کسی به سراغ قلعه جنی نرفته بود؛ تا اینکه حادثه دیگری در این قلعه اتفاق افتاد. گفته میشود که یکی از رانندگان تاکسی کیش مسافری را برای بازدید کشتی یونانی برده بود و از آنجا که قلعه در مسیر کشتی یونانی قرار دارد، راننده در زمان انتظار برای بازگشت مسافر، به قلعه جنی میرود. در حوالی غروب که به قلعه نزدیک میشود، گروهی را در یک مراسم عروسی مشاهده میکند که بهجای پا، سم داشتند. او با ترس ماشین را خاموش میکند و در ماشین پنهان میشود تا عروسی تمام شود. با وجودی که داستانهای ذکرشده مبنای مستندی ندارند، برخی افراد تصور میکنند که این افسانهها ریشه در واقعیت دارند و بیدلیل مطرح نشدهاند. قلعه جنی در دهه ۴۰ هجری شمسی بهعنوان پاسگاه هنگ مرزی استفاده میشد و سربازان و درجهداران ژاندارمری در آن حضور داشتند؛ تا اینکه بهخاطر گزارشها درباره مشاهده جن، قلعه تخلیه میشود و تا به امروز متروکه میماند. اطلاعات دقیقی درباره تاریخچه و قدمت قلعه جنی در دست نیست؛ با این حال، آن را به پرتغالیها نسبت میدهند. در زمان اشغال جنوب ایران توسط پرتغالیها، آنها اقدام به ساخت قلعههایی برای حفاظت از این منطقه کردند که به احتمال زیاد قلعه جنی یکی از این قلعههای تاریخی بوده است.
ساختمان قلعه جنی : ساختمان قلعه، پلانی مستطیلی شکل دارد و دو برج بزرگ در دو طرف آن خودنمایی میکنند که برای حفاظت از قلعه ساخته شده بودند. پنجرههای کوچکی دورتادور این برجها وجود دارد که برای دیدهبانی در برابر حمله دشمنان به کار میرفتند. با توجه به دیوارهای بسیار ضخیمی قلعه، نفوذ به آن کار آسانی نبوده است. همچنین باغچه کوچکی در وسط قلعه به چشم میخورد. این قلعه با وجود فرازونشیب روزگار همچنان پابرجا مانده است. در حال حاضر، قلعه جنی کیش بهدلیل عدم رسیدگی و بیتوجهی، از نظر ظاهری شرایط خوبی ندارد و تا حدودی رو به ویرانی است. بسیاری از مردم بومی این محل را نفرینشده و جنزده میدانند و از همین رو، جرات نزدیکشدن به قلعه را ندارند. از آنجا که داستانها و افسانههای زیادی درباره حضور جن در این قلعه وجود دارد؛ احتمالا به همین دلیل نام آن به قلعه جنی معروف شده است. ضمن اینکه در دهه ۴۰ این قلعه برای ژاندارمری و دیدبانی مرزی استفاده میشد که بهواسطه وقوع یک سری اتفاقات عجیب، فرماندار شهر دستور تخلیه پاسگاه را صادر کرد و در ادامه مردم بومی آن را قلعه جنی نامیدند. در طول ۲۴ ساعت شبانهروز میتوانید به رایگان از این قلعه دیدن کنید. با این حال، بهتر است هنگام غروب آفتاب نزدیک این قلعه نشوید؛ زیرا داستانهای ترسناکی درباره آن وجود دارد و همین موضوع میتواند باعث توهم و ایجاد تصاویر ناخواسته در ذهن شما شود. قلعه جنی هیچ نگهبانی ندارد و تنها ورودی آن مسدود شده است؛ گرچه میتوان از میان بلوکها رد شد و به داخل ساختمان رفت.
مسجد کوفه بوشهر
در قرون ۱۲ و ۱۳ هجری قمری، بازرگانهایی از منطقه بهبهان به بوشهر مهاجرت کردند و در این شهر ساکن شدند. از آن زمان محله مسکونی این بازرگانان، به محله بهبهانی شهرت یافت. این محله اهمیت تاریخی فراوانی برای شهر بوشهر دارد؛ زیرا آثار تاریخی ارزشمندی در آن جای گرفتهاند که هرکدام به نوبه خود گوشهای از تاریخ شهر را روایت میکنند. مسجد کوفه یکی از قدیمیترین بناهای این محله محسوب میشود و قدمت آن به دوره قاجار بازمیگردد. مسجد کوفه بوشهر یکی از بناهای مذهبی-تاریخی شاخص در بافت قدیم شهر است و در ۲۸ اسفند ماه سال ۱۳۸۵ هجری شمسی، به شماره ۱۸۷۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه مسجد کوفه بوشهر : مسجد کوفه در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این مسجد در کنار منزل آیت الله سید مهدی علم الهدی بوشهری قرار گرفته است. ریشسفیدان محله ادعا میکنند مسجد کوفه یکی از مساجدی بود که آیت الله علم الهدی بوشهری در گذشته در آن نماز جماعت برگزار میکرد. پس از جنگ جهانی اول، بافت قدیمی بوشهر رونق خود را از دست داد. برخی از مصالحی که از هند و آفریقا وارد میشدند و در ساخت بناهای بافت قدیمی از آنها استفاده میکردند، کمیاب شدند. پس از جنگ جهانی دوم نیز این موضوع شدت بیشتری گرفت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اداره بندر بخشی از بافت تاریخی را تخریب کرد. البته مسجد کوفه همچنان پابرجاست و بهعنوان یکی از قدیمیترین و کهنسالترین ساکنین محله بهبهانی بوشهر آغوش خود را به روی مردم گشوده است.
معماری مسجد کوفه بوشهر : مسجد کوفه را با طرح شبستانی ساختهاند و برعکس بسیاری از مساجد ایران، فاقد گنبد، دارای سقف مسطح و بدون گلدسته است. در ساخت مسجد از مصالحی مانند سنگ خلخال، گچ و چوب ساج استفاده کردهاند. چوب ساج از موادی است که در آن زمان از کشور هندوستان آورده میشد. معماری بنا چندان پیچیده نیست و در کمال سادگی ساخته شده است و اثری از تزیینات خاص در آن دیده نمیشود. این سادگی در معماری بنا میتواند نمادی برای تمام مساجد ساخته شده در قرون اولیه هجری باشد. حیاط مسجد کوفه بهشکل مربع ساخته شده است و شبستانهای آن دارای هشت عدد ستون هستند که بهصورت هفت و پنج ابرویی ساخته شدهاند تا استحکام بنا را تقویت کنند. مسجد کوفه دارای حدود ۲۲ متر طول، ۱۴ متر عرض و ۵ متر ارتفاع بنا است. همچنین اگر با دقت به این مسجد بنگرید، نکتهای توجه شما را به خود جلب خواهد کرد و آن وجود تعداد فراوان در و پنجره در این بناست که دلیل آن را میتوان به شرایط اقلیمی و آبوهوای گرم شهر بوشهر مرتبط دانست. پنجرههای بنا، بزرگ و طاق مانند هستند و از جنس چوب ساخته شدهاند. همچنین این پنجرهها توسط حفاظهای فلزی عمودی، محافظت میشوند.
سنگ نبشته اورامان (کتیبه تنگی ور)
کتیبهها اغلب روی سنگ نوشته شدهاند و اسنادی مهم در مورد گذشته تاریخی و باستانی ایران محسوب میشوند. کتیبههای سنگی توانستهاند گوشههایی نادانسته و تاریک از تاریخ گذشته ایران را آشکار کنند. برخی از این کتیبهها، بهویژه کتیبههای میخی، در گذشته قابل خواندن نبودند و گذشتگان تنها بهعنوان آثاری تاریخی به آنها مینگریستند. در دوران معاصر با رمزگشایی خطوط میخی و دیگر خطوط باستانی ایران، کتیبههای میخی بسیاری در ایران خوانده و با متون مکتوب مختلف تطبیق داده شدند. از این طریق زوایایی نو از تاریخ گذشته ایران کشف و تاریخ باستانی ایران بازخوانی شد. یکی از این کتیبههای ارزشمند، سنگ نبشته اورامان است که بر فراز کوه زینانه قرار دارد و به کتیبه تنگی ور و سنگ نبشته میخی اورامانات نیز مشهور است. سابقه این کتیبه میخی به دوره امپراتوری آشور میرسد و از جاهای دیدنی کامیاران به شمار میرود. از کتیبه تنگی ور بهعنوان یادگاری از دوره حاکمیت آشور در منطقه شمال غرب ایران یاد میشود، یادگاری که قدمت آن به حدود هزاره اول قبل از میلاد، یعنی عصر آهن بازمیگردد. در این مکان علاوه بر کتیبه، نقش برجستهای دیده میشود. برخی تصویر نقش برجسته را از آن سارگون دوم و کتیبه را نیز متعلق به وی میدانند.
تاریخچه سنگ نبشته اورامان : در حال حاضر حدود ۲۷ قرن از نگارش این کتیبه میگذرد و گذر زمان سبب شده است این اثر تاریخی در اثر ساییدگی، یخبندان و… دچار آسیب شود. کتیبه زینانه اولین بار در سال ۱۳۴۷ شمسی توسط یک هیئت باستانشناسی به سرپرستی علی اکبر سرفراز مورد بررسی قرار گرفت. وی قدمت کتیبه را به هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراتوری آشور دانست. اولین مقاله به زبان انگلیسی در رابطه با سنگ نبشته اورامان با عنوان «کتیبه سارگون دوم، کتیبه تنگی ور» به قلم گرانت فریم، استاد آشورشناسی در مجله شرق، چاپ شد که جامعترین مطالعه در مورد این کتیبه است. این کتیبه و نقش برجسته با دو کتیبه دیگر مربوط به زمان سارگون دوم در قبرس و کرمانشاه، قابل مقایسه هستند و موارد مشترک بسیاری دارند. سنگ نبشته اورامان در بین روستاهای تنگی ور و یوزیدر، روی کوه زینانه قرار دارد. این کوه تقریبا ۵۰۰ متری شمال غرب روستای تنگی ور واقع شده است و ۴۵ کیلومتر با کامیاران فاصله دارد. این منطقه دارای اهمیتی بسیار از لحاظ گردشگری است؛ زیرا علاوه بر قرارگیری کتیبه و نقش برجسته، درهای سرسبز و جنگلی زیبا را در خود جای داده است. در این دره چشمههای دایمی واقع شدهاند. همچنین آبشارهای طبیعی فراوان از جمله آبشار دره تنگی ور از دیدنیترین جاذبههای گردشگری استان کردستان در این منطقه هستند. به نظر میرسد در این محدوده قلعهای وجود داشته است که با منابع آبی فراوان، مدتی طولانی میتوانست در مقابل حملات مختلف مقاومت کند. روبهروی کتیبه در جانب دیگر دره شکافی وجود دارد که مردم منطقه آن را زینانه مینامند. زینانه بهمعنای زندان کوچک است و به احتمال بسیار زندان قلعه بوده است. در نزدیکی ورودی شمال غرب قلعه نیز سنگری از سنگ در مقابل معبری سخت قرار دارد که برای ورود به دژ از آن استفاده میشد.
نقش برجسته تنگی ور : نقش برجسته تنگی ور به احتمال بسیار شخص پادشاه آشور است که ریشی پرپشت دارد و میتواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور نیز باشد. این نقش برجسته در تاقنمایی به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتیمتری در سال ۷۰۶ پیش از میلاد حجاری شده است. درون تاقنما نقش برجسته یک انسان به چشم میخورد که ۱۵۰ سانتیمتر طول و ۳۵ سانتیمتر عرض دارد. نقش انسانی اثر بهصورت نیمرخ در لباس شاهی است که کلاهی استوانهای بر سر و شلاقی در دست دارد. پای راست آن در جلو و پای چپ در عقب قرار گرفته و دست راستش به طرف بالا بلند شده است. دست چپ نیز روی شکم قرار داده شده است.
متن سنگ نبشته اورامان : این کتیبه به زبان آشوری باستان و خط میخی نگاشته شده است، ابعادی معادل ۱۲۰ در ۱۲۰ سانتیمتر دارد و دربر گیرنده ۵۰ سطر است. در متن کتیبه، پس از ستایش خدایان آشوری مثل مردوخ، نابو، سین، شمش و ایشتار، به شرح پیروزیهای آشوریان پرداخته میشود و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران شدند، اشاره میشود. با دقت در متن متوجه میشویم، محتوای کتیبه در پنج بخش تنظیم شده است:
- ابتدای کتیبه با مدح و نیایش خدایان آغاز میشود؛
- بعد از آن به نام و القاب سارگون اشاره میکند و به مدح و ستایش شاه و بیان خدمات وی میپردازد؛
- سپس پیروزیهای بزرگ سارگون و لشکرکشی وی به سرزمین کرل و دیگر پیروزیهای وی شرح داده میشود؛
- به شهرها، روستاها و مناطقی تصرف شده در حمله و جنگ اشاره میکند؛
- در پایان کتیبه به کسی نفرین فرستاده شده است که کتیبه را از بین ببرد.