در «بحارالانوار» حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که در آن از «قیروان» به عنوان منبری از منبرهای بهشت نام برده شده است؛ شهری که، نامش را از واژه فارسی «کاروان» گرفته و در اشعار حافظ و مولانا و دیگر شعرای بزرگ ایرانی وارد شده است. قیروان (Qayrawan) در تونس قرار دارد و به زعم مسلمانان سنی، بعد از مکه، مدینه و بیت‌المقدس، چهارمین شهر مقدس اسلام است؛ گرچه شیعیان، شهر نجف اشرف در عراق را شایسته این مقام می‌دانند، اما صرف نظر از این موضوع، اهمیت قیروان در جهان اسلام به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی‌اش و عالمان و محدثانی که در این شهر پرورش یافته‌اند، چنان پررنگ است که آشنایی با آن را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. قیروان، بی‌شک نماد تمدن اسلام در آفریقا است، نخستین شهری که اعراب مسلمان پس از ورودشان به آفریقا در این قاره بنا نهادند و بعد از توسعه آن مسلمانان بیشتری در آن سکونت پیدا کردند و کم‌کم شهرت علمی و دینی آن در سراسر عالم اسلام پراکنده شد.

میراث جهان اسلام : شهر قیروان که اکنون جزو میراث جهان اسلام به شمار می‌آید و سال ۲۰۰۹ به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد، در دوران فتوحات اسلامی نقش استراتژیک ویژه‌ای داشت. عقبه بن نافع سردار سپاه اسلام، آفریقای شمالی را در سال ۵۰ هجری (۶۷۰ میلادی) که آغاز فتوحات اسلامی در آفریقا بود، فتح کرد و شهر قیروان در تونس را بنا کرد. او این شهر را به منظور استقرار مسلمانان ساخت تا بتواند اسلام را در آفریقا اشاعه دهد. از این رو این شهر آغازگر تاریخ تمدن اسلام در مغرب عربی است. او زمانی که وارد این شهر شد اهالی قیروان را جمع کرد و گفت: «خداوند این شهر را سرشار از علما و فقها گرداند و با اسلام عزت یابد. پروردگارا، این شهر را از هتک حرمت و آتش برحذر دار!» از آن دوران به بعد قیروان به شهری مترقی شهرت یافت بویژه در دوران اغالبی‌ها (سلسله اغالبی) که مرکز علم و فرهنگ بود و بیشتر اندیشمندان و علما از شهرهایی چون بغداد، کوفه، بصره و حتی یونان به این شهر می‌آمدند تا علوم مختلف را در آن فراگیرند. اغالبی‌ها قیروان را به عنوان پایتخت برگزیدند و تمام تلاش خود را برای آبادانی آن به کار بردند و قیروان مرکز تمدن و فرهنگ طی عصرهای مختلف شد. از ویژگی‌های این شهر می‌توان به ساخت بیت‌الحکمه به عنوان نخستین دانشگاه اسلامی که مرکز تجمع اندیشمندان و علمای بزرگ جهان بود اشاره کرد، که فعالیت‌های علمی و فکری بسیاری در آن شکل می‌گرفت. به طوری که شیخ سحنون و مالک بن انس علمای بسیاری را پرورش و رشد دادند. همان‌طور که کوردوبا (قرطبه) در اندلس و فاس در مراکش مراکز علمی مسلمانان بودند، قیروان نیز از نخستین مراکز علمی در آفریقا بود و نقش کلیدی در تدریس و پرورش و اشاعه علوم دینی داشت. معماری این شهر در دوران فاطمی‌ها به اوج خود رسید به طوری که بناهای تاریخی به منظور ارائه ابعاد معنوی علمی و معرفتی این شهر ساخته شد و به شهری دینی تبدیل شد که فعالیت‌های دینی آن در ماه مبارک رمضان و میلاد پیامبر اکرم(ص) بسیار برجسته بود.

اولین مسجد آفریقا : هر چیزی در قیروان با عظمت و بزرگی اسلام ساخته شد. بویژه مسجد عقبه بن نافع به عنوان بزرگ‌ترین آثار اسلامی در آفریقا به شمار می‌رود. این مسجد با برخورداری از تزئینات زیبا و برجسته یکی از آثار باستانی و مفاخر مهم جهان اسلام است که نه‌تنها الگویی برای ساخت مساجد آفریقایی بود، بلکه بسیاری از معماران غربی نیز از آن الهام می‌گرفتند. به عنوان نمونه بزرگ‌ترین مسجد مسلمانان در پاریس نیز بر اساس معماری این مسجد ساخته شده است. مسجد عقبه بن نافع سال ۵۵ هجری ساخته شد. این مسجد در ابتدا بسیار کوچک بود و سقف آن روی ستون‌ها به صورت مستقیم قرار داشت، اما با گذشت زمان و در مراحل مختلف تاریخ اسلام ضمن تغییرات بسیار با تزئینات زیبا آراسته شد. شکل خارجی مسجد به گونه‌ای است که بیننده تصور می‌کند، دژی مستحکم در اطرافش قرار دارد و از آن حفاظت می‌کند. اولین کسی که پس از عقبه بن نافع مسجد جامع را ترمیم و بازسازی کرد، حسان بن نعمان غسانی بود که همه مسجد جز محراب آن را تخریب کرد و در سال ۸۰ هجری مسجدی با ستون‌ها و زیرساخت‌های بسیار مستحکم بنا کرد. در سال ۱۰۵ هجری، والی وقت قیروان زمین شمالی مسجد را خرید و به آن ضمیمه کرد، همچنین مکانی برای وضو اختصاص داد. سپس گلدسته‌ای برای مسجد در بخش دیوارهای شمالی آن کنار چاه جنان ساخت. در سال ۲۲۱ هجری زیاده‌الله بن اغلب دومین پادشاه اغلبی‌ها به تخریب بخش‌هایی از این مسجد پرداخت و علاوه بر توسعه، به ارتفاع سقف‌های آن اقدام کرد. سپس قبه‌ای تزئینی با سنگ‌های مرمر بر استوانه محراب ساخت. وی درصدد بود تا محراب را تخریب کند، اما فقهای قیروان به او اعتراض کردند. از این رو وی محرابی جدید با سنگ مرمر و با تزئینات بسیار زیبا بنا کرد. در سال ۲۴۸ هجری احمد بن محمد اغلبی به تزئین منبر و دیوار محراب با سنگ‌ها و آجرهای تزئینی اقدام کرد. در سال ۲۶۱ هجری نیز به توسعه صحن مسجد و ساخت قبه باب‌البهو پرداخت. در این مرحله مسجد به زیباترین درجه زیبایی خود رسید. در سال ۴۴۱ هجری معز بن بادیس به ترمیم مسجد و تجدید بنای آن اقدام کرد و در ساخت آن از هنر معرق‌کاری بهره جست که تا امروز در کناره‌های محراب مسجد وجود دارد. پس از جنگ هلالیه، حفصی‌ها به تجدید بنای مسجد اقدام کردند. مسجد امروز مقیاس‌های اولیه که ابراهیم بن احمد اغلبی تعیین کرده بود را حفظ کرده است، به گونه‌ای که طول زمین مسجد ۱۲۶ متر، عرض آن ۷۷ متر، طول نمازخانه ۷۰ متر، عرض آن حدود ۳۸ متر، طول صحن ۶۷ متر و عرض آن ۵۶ متر است. نمازخانه مسجد تقریبا نیمی از مساحت مسجد را در بر گرفته است.

۵ گنبد و ۱۱ دروازه : مسجد عقبه بن نافع،‌ ۵‌ گنبد و ۱۱ ‌دروازه‌ ورودى‌ دارد. گلدسته این مسجد از زیباترین گلدسته‌هایی است که مسلمانان در آفریقا آن را بنا کردند و همه گلدسته‌هایی که پس از آن در کشورهای آفریقایی ساخته شدند بر اساس این مسجد بود و جز در موارد نادر با آن اختلاف ندارند. گلدسته‌های این مسجد با دیگر گلدسته‌های مسجد تونس، الجزایر و کشورهای آفریقایی همچنین گلدسته مسجد جیوشی مصر شباهت بسیاری دارد. گلدسته این مسجد دارای ویژگی خاصی است، به گونه‌ای که از ۳ طبقه که هر کدام به شکل مربع هستند، تشکیل شده است که طبقه دوم کوچک‌تر از اول و طبقه سوم کوچک‌تر از دوم است. ارتفاع گلدسته‌ها به ۳۱ متر و نیم می‌رسد. گفته می‌شود که این مناره یکباره ساخته نشده‌ است. بخش اول آن که مستحکم‌تر است، در دوران هشام بن عبدالملک ساخته و بخش‌های دوم و سوم نیز بعدها تکمیل شد. معماری آن به گونه‌ای است که بخش زیرین با استحکام بیشتر توانایی نگهداری بخش‌های بالاتر را دارد. این مسجد دارای ۲ قبه است. قبه محراب که از قدیمی‌ترین قبه‌های ساخته شده در کشورهای آفریقایی است، قبه باب‌البهو که ورودی به صحن مسجد بوده و بسیار زیبا تزئین شده است، ۲ قبه که از ورودی نمازخانه در شرق و غرب ساخته شده‌اند، قبه‌ای که در جهت غربی مسجد و قبه‌ای که بر بالای گلدسته قرار دارند، قبه‌های این مسجد را تشکیل می‌دهند.

مردم چاهه و جم، کوه پردیس را مقدس می‌شمارند. زیرا به استناد علائم موجود در آتشکده این کوه، احتمال می‌رود این مکان، از اولین نقاطی باشد که نفت در آن سوزانده شده‌است. مردم محلی معتقدند آتشکده واقع بر قله این کوه، محل تولد و غسل تعمید پدر جمشید جم است. کوه باستانی “پردیس”، در حومه شهرستان “جم ” از توابع عسلویه استان بوشهر و در نیمه راه بندر کنگان به فیروز آباد قرار دارد. نکات قابل توجهی درباره این کوه باستانی و عجیب وجود دارد، که به بررسی آنها خواهیم پرداخت.قله این کوه نزدیکترین نقطه زمین به خورشید است، زیرا بالاترین ارتفاع را در نزدیکی خط استوا دارد. مردم محلی معتقدند آتشکده واقع بر قله این کوه، محل تولد و غسل تعمید پدر جمشید جم است. لازم به ذکر است صعود به قله بسیار مشکل بوده و حدود ۱۰ ساعت طول می‌کشد و نیاز به وسایل کوهنوردی دارد. از نکات منحصربفرد این کوه، مغناطیس فوق‌العاده قوی آن است که شهرت جهانی دارد. اگر در فاصله ۵۰ تا ۱۰۰ متری کوه، در انتهایی‌ترین نقطه آسفالت شده جاده، با ماشین توقف کنید و دستی آن را بخوابانید، ماشین بجای حرکت به پشت و درجهت سر پائینی، به نرمی به سمت کوه کشیده می شود. البته همین مغناطیس برای رانندگان نا آشنا به منطقه بسیار دردسر سازبوده است و تاکنون تعداد زیادی خودرو، بی‌اختیار با کوه تصادف کرده اند. پوشش گیاهی منطقه نوعی خار بیابانی گرمسیری و منحصربفرد است، که خواص دارویی فراوان دارد و عسل آن در زمان کوتاهی پیش خرید چند کارخانه داروسازی بزرگ جهان می‌شود. یکی از ترکیبات اصلی داروی آرام بخش” آدویل”(Advil)، که از بهترین قرص‌های شناخته شده برای ناراحتی های اعصاب و دردهای میگرنی است، از همین عسل تهیه می شود.

منطقه جم دارای خرمای ویژه ای است که به “خرمای خصه “معروف است. از ویژگی های جالب این خرما، غرق شدن آن در شیره خود است؛ یک کاسه از این خرما، در طی سه ساعت پر از شیره می شود و شکل آن به اندازه یک آلبالو تغییر می‌یابد. از دیگر خواص دارویی این خرما، استفاده از آن برای ساخت قندهای رژیمی مخصوص بیماران دیابتی است، که برای کشورهای تولید کننده این نوع قند صادر می شود. نکته جالب دیگر رویش درخت زیتون در دامنه شمالی کوه پردیس و در حد فاصل شهرستان جم تا روستاهای چاهه و دره پلنگی است،که رویش چنین گیاهی در این آب و هوا، بسیار شگفت‌انگیز است. قدمت چاهه و دره پلنگی به درستی مشخص نیست، ولی نشانه‌هایی از غار نشینی و وجود فسیل‌های بسیار قدیمی در منطقه دیده شده است. از دیگر عجایب کوه پردیس، وجود چشمه بزرگی ازآب خنک و فوق العاده سالم در درون کوه بوده، که این مسئله بسیار نادر است. زیرا در منطقه عسلویه مردم به شدت با مشکل کم آبی و وجود آب ناسالم مواجه هستند. مردم چاهه و جم ،کوه پردیس را فوق العاده مقدس و محترم می شمارند. زیرا به استناد علائم موجود در آتشکده این کوه احتمال می‌رود این مکان،از اولین نقاطی باشد که نفت در آن سوزانده شده است. با افتتاح جاده فیروزآباد به عسلویه توسط سازمان پتروشیمی، رفتن به این منطقه بسیار آسان شده است . سازمان پتروشیمی با تاسیس سه شهرک بزرگ در این منطقه، اقدام به تاسیس فرودگاه جم نموده است؛ چهارشنبه هر هفته یک پرواز به مقصد جم انجام می شود که امکان خوبی برای سفر به این منطقه اعجاب انگیز را تسهیل می نماید.

هفته گذشته، یکی از سایت های چینی نام ۱۰ درخت کهنسال دنیا را اعلام کرد که در میان آنها، نام سرو ابرکوه در رده دوم این لیست به چشم می خورد. سرو ابرکوه که با ۴هزار سال قدمت در استان یزد قرار دارد، دومین اورگانیسم زنده روی زمین است که بعد از درخت ۴هزار و ۸۰۰ ساله مسوسلاه -در کوهستان‌های کالیفرنیا- در رده دوم کهنسال ترین میراث طبیعی دنیا قرار گرفته است. بعد از سرو ابرکوه، درختی به نام آلرک در پارک ملی شیلی با ۳۶۰۰ سال عمر در ردیف سوم و درخت سروی به نام سناتور با ۳۴۰۰ سال عمر در پارک ملی فلوریدا در رده چهارم قرار دارند. چندی پیش، دانشمندانی از ژاپن و روسیه با بازدید از سرو ابرکوه عمر آن را تا ۸هزار سال برآورد کردند و عده ای از مورخان هم ادعا کردند که نهال این درخت را یافث، پسر نوح کاشته است.

سرو ابرکوه که با نام پارسیک شناخته می شود، یکی از جاذبه های توریستی ایران است که ارتفاع آن بین ۲۸ تا ۳۵ متر برآورد شده و محیط تنه آن در روی زمین به یازده و نیم متر می رسد. در اسطوره‌های ایرانی کاشت این سرو را به زرتشت نسبت می دهند و معتقدند که زرتشت، وقتی در اسفندماه به ابرکوه رسید، بذر سرو را در این دشت کاشت و به مردم این شهر نوید داد که درختی ماندگار در شهرشان خواهند داشت که تاریخ پادشاهان را از سر می گذراند.این در حالی است که چندی پیش، دانشمندانی از ژاپن و روسیه با بازدید از سرو ابرکوه عمر آن را تا ۸هزار سال برآورد کردند و عده ای از مورخان هم ادعا کردند که نهال این درخت را یافث، پسر نوح کاشته است. اما الکساندر روف، دانشمند روسی معتقد است که سرو کهنسال پارسیک بین ۴هزار تا ۴هزار و ۵۰۰ سال عمر دارد. حمدالله مستوفی هم در کتاب نزهت القلوب که در سال ۷۴۰هجری قمری تالیف شده است، درباره این سرو می نویسد: «آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آنها بلندتر و بزرگ تر است.»