باستان‌شناسان  ایرانی در جدیدترین کاوش‌های خود متوجه شدند که دیوار باستانی گرگان از دیوار چین هم قدیمی تر است! سازمان میراث فرهنگی گزارش داده است که اخیرا عده ای از باستان‌شناسان ایرانی و باستان‌شناسان دانشگاه‌های ادینبورگ و دورهام مطالعات گسترده ای روی این دیوار انجام داده اند و در این بررسی ها اثبات کرده اند که نه تنها قدمت این دیوار از قدمت دیوار چین بیشتر است، بلکه توان مهندسی ایرانیان هم برابر یا حتی بیشتر از توان مهندسی امپراتوری روم در ساختن سازه‌های دفاعی بوده است. دیوار گرگان یکی از طولانی‌ترین دیوارهای جهان است که بنا بر مطالعات هیات‌های باستان‌شناسی، قدمت این دیوار به دوران ساسانی می‌رسد. در ساخت هسته مرکزی و قسمت‌های میانی این دیوار آجرهای سرخ‌رنگ به کار رفته و به همین دلیل این دیوار تاریخی به «مار سرخ» معروف شده است. سال ۱۳۱۶ خلبانی آمریکایی که با هواپیمای خود از نقاط باستانی ایران عکاسی می‌کرد، در منطقه گرگان متوجه وجود دیوار قرمزرنگی شد که از سمت دریا به طرف کوه‌های پیش‌کمر می‌رود. عکسبرداری‌های او اسناد مهمی را برای باستان‌شناسان بعدی برجای گذاشت . در طول خط سیر دیوار از ارتفاعات شرقی تا گومیشان و کرانه ساحلی بیش از ۳۰ دژ دفاعی وجود دارد که محل استقرار سربازان بوده است. ابعاد دژها از ۱۲۰ در ۱۲۰ متر تا ۲۴۰ در ۳۰۰ متر متغیرند. جوی یا کانال انتقال آبی به عمق ۵ متر که در سراسر دیوار امتداد داشته، آب را به نقاط مختلف آن می‌رسانده است. سال ۱۳۱۶، اریک اشمیت، خلبانی آمریکایی که با هواپیمای خود از نقاط باستانی ایران عکاسی می‌کرد، در منطقه گرگان متوجه وجود دیوار قرمزرنگی شد که از سمت دریا به طرف کوه‌های پیش‌کمر می‌رود. عکسبرداری‌های او اسناد مهمی را برای باستان‌شناسان بعدی برجای گذاشت.

سال ۱۳۵۰، محمدیوسف کیانی باستان‌شناس ایرانی با انجام مطالعاتی طول دیوار را در حدود ۱۷۵ کیلومتر برآورد کرد. پیش از آغاز تحقیقات علمی، برخی ساخت این دیوار را به اسکندر مقدونی نسبت می‌دادند و برخی دیگر آن را متعلق به زمان کوروش هخامنشی یا دوران اشکانی می‌دانستند. از این دیوار در برخی متون به عنوان سد سکندر و سد نوشیروان نیز نام برده شده است. باستان‌شناسان می‌گویند در ساخت این دیوار عظیم ده‌ها میلیون قالب آجر به کار رفته است. آنها شواهدی از تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن یافته‌اند که نشان‌دهنده یک پروژه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار است. طبق برآوردها، ۳۰ هزار سرباز می‌توانستند در طول دیوار مستقر شوند. باستان‌شناسان با نمونه‌برداری و آزمایش خاکسترها و زغال‌های برجای مانده در کوره‌های آجرپزی، نشان دادند که قدمت دیوار به قرن‌های پنج و ششم میلادی می‌رسد. با تخمین قدمت دیوار، اکنون راحت‌تر می‌شود به دلیل اصلی ساخته شدن آن پی برد: پادشاهان ساسانی که با امپراتوری روم شرقی جنگ‌های مداومی داشتند از سوی شمال نیز با تهدید قوم هون (Hun) و سایر اقوام شمالی روبه‌رو بودند. بنابراین دیوار می‌توانست محل رخنه این اقوام را به داخل ایران در فواصل کوهستان‌های قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران ببندد.

چندی پیش رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کرمان از آغاز کاوش‌های دوباره در منطقه باستانی جیرفت خبر داد. هرچند کاوش‌های باستانی در این منطقه نزدیک به یک دهه پیش آغاز شده، اما نزدیک به ۳ سال است که گروه قبلی برکنار و خبری از ادامه کار در این منطقه نیست. حالا پس از رخوتی چندساله، بار‌دیگر قرار است چند هیات باستان‌شناسی که در میانشان یک هیات خارجی همراه یک سرپرست ایرانی به چشم می‌خورد کاوش در این منطقه را ادامه دهند. مطلب زیر نگاهی دارد به سابقه کوتاه باستان‌شناسی در جیرفت کرمان که یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مناطق تاریخ تمدن باستان است. حدود ۱۶۰ کیلومتر به طرف شمال تنگه هرمز در جنوب شرق ایران و بر فراز نقطه مرتفعی در میانه مسیر رودخانه هلیل‌رود، شهری به نام جیرفت قرار گرفته که توسط کوه‌هایی به ارتفاع ۴۰۰۰ متر احاطه شده است. هلیل‌رود از کوهستان‌های شمال و شمال غرب شهرستان جیرفت سرچشمه گرفته و تا ‌هامون و جازموریان ادامه دارد. جیرفت چشم‌انداز شگرف و زیبایی از تمدن‌های حیاتی مفقود شده است که تمدن‌های بزرگ دیگر در جهان را به‌یکدیگر متصل می‌کند. ماجرا از آنجا شروع می‌شود که پس از سیل عظیم در بستر هلیل‌رود، هزاران قطعه از ظروف سنگی تراشیده شده با نقوش پیچیده و با موضوعات مشخصی شامل انواع مختلف گیاهان، درختان (بخصوص خرما)، حیوانات مانند بز، گاو نر، مار، پلنگ، عقرب، حیوانات ترکیبی و جنگل‌های خیالی اشکال اسطوره‌ای و معماری که تا آن زمان زیر خروارها خاک مدفون مانده بود، نمایان شد. این نقش‌مایه‌ها نشان از فرهنگی کامل و قدرتمند دارد و با توجه به هماهنگی قسمت‌های مختلف، همگی برگرفته از طبیعت و محیط اطراف انسان‌های ۵۰۰۰ سال پیش است که نشان‌دهنده طرز تفکر و نحوه زندگی و تمدن مردمان آن زمان است. دکتر یوسف مجیدزاده شخصی است که از ابتدا به کاوش در این منطقه پرداخته است. به گفته دکتر مجیدزاده با توجه به این‌که انسان‌ها برای رسیدن به مرحله بالاتری از تفکر تلاش می‌کردند بر همین اساس ساکنان باستانی هلیل‌رود به نیروهای مثبت و منفی اعتقاد داشتند و ۲ نیروی نامتجانس را تشکیل داده‌اند که قدرت‌های فوق‌العاده خود را نمایش دهند.

کشف مهم در تاریخ جیرفت : در ادامه حفریات در سال‌های بعد کشف مهمی باعث شد تا دنیا نگاهی تازه به تمدن و تاریخ اولیه بشر داشته باشد. نگاهی که جنوب شرق ایران را به عنوان کهن‌ترین تمدن شرق مطرح می‌کرد. باستان‌شناسان مشغول فعالیت بودند که ناگاه با لوحی روبه‌رو شدند که روی آن خطوطی نگاشته شده بود. کشف خط برای نخستین بار در جنوب شرق ایران که از لحاظ زمانی با خط سومری به تاریخ ۲۶۰۰ ق. م تقریبا یکی بود. همین اتفاق مهم بود که توجه بسیاری از باستان‌شناسان را به خود جلب کرد. مجیدزاده معتقد بود مدارک خطی به دست آمده از جیرفت ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال قدیمی‌تر از خط لوح کوتیراینشوشیناک است. وی در یکی از مصاحبه‌های خود در این باره می‌گوید: درباره این منطقه کار چندانی انجام نداده‌ایم. ۵ سال کار در مقابل ۱۰۰ سال کار در بین‌النهرین و خوزستان چیزی نیست. در خوزستان فرانسوی‌ها با ۲ هزار کارگر کار می‌کردند، در‌حالی‌که اینجا کارگرها در نهایت ۲۰۰ نفر بودند. از نظر مجیدزاده ایران تحت نفوذ خط عیلامی نبوده و با توجه به فراوانی الواح پرتو عیلامی در مکان‌های باستانی ایران و مقایسه عددی آنها با مناطقی مانند شوش می‌توان نام خط پرتو ایرانی را روی آن گذاشت، زیرا عیلام خود متاثر از بین‌النهرین بوده و چگونه می‌توانسته خط را به مناطق دیگر صادر کند. از لحاظ نگاه باستانی فرهنگ ایران از نظر سفال و معماری هیچ شباهتی به عیلامی ندارد. مطرح کردن این مطلب که جنوب شرق ایران که تا پیش از این فرض بر بی‌سواد بودن ساکنان آن می‌رفت دارای خط منحصر به خود باشد و شاید قدیمی‌ترین خط کشف شده در دنیا کار آسانی نیست، اما سرپرست هیات کاوش در جیرفت، مجیدزاده معتقد است جیرفت در هزاره سوم پیش از میلاد مرکز تمدن بزرگی بوده که ۴۰۰ کیلومتر وسعت داشته است. اگر تا پیش ازاین خط میخی و خط هیروگلیف یا نوشتاری به‌عنوان اولین خطوط کشف شده در دنیا مطرح می‌شد با کشف الواح گلی در جیرفت ما با خطی که دارای اشکال هندسی است، مواجه هستیم که تاریخ آن بسیار قدیمی‌تر از ۲ خط دیگر است، بنابراین شکی نیست این خط جدید که هنوز رمزگشایی نشده قدیمی‌تر از خطوط کشف شده در دنیا باشد و می‌توان به جرات این فرضیه را مطرح کرد که خط و تمدن از ایران به بین‌النهرین و دیگر نقاط جهان رفته است.

لابه‌لای اوراق باستانی : اسناد سومری به ما می‌گوید آنان (سومری‌ها) از جایی در خاور ایران به نام آراتا به میان رودان و باختر ایران رفته‌اند. در گذشته ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس و بخش‌هایی از استان‌های کرمان و لرستان و کردستان را در بر‌می‌گرفته و می‌توان گفت آراتا در همسایگی انشان که خود یکی از ایالت‌های مهم ایلامی بوده قرار داشته است. همان‌گونه که در گذشته بین‌النهرین متشکل از دولت‌شهرهای بزرگی با نام‌های اروک، نیپور، لاگاش، اور، لارسا بوده در خاور ایران نیز دولت شهرهایی کاملا مستقل ولی در ارتباط تنگاتنگ و متاثر از یکدیگر بوده‌اند که در حال حاضر با آنها مواجه هستیم با نام تپه یحیی، شهرسوخته، جیرفت، شهداد، تل ابلیس، اسپید دژ در سیستان همگی مربوط به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد و در یک زمان فرهنگی دارای شکوفایی و قدرت بوده‌اند. در بررسی‌های منطقه‌ای انجام شده مواد فرهنگی به دست آمده در مناطق همجوار مانند مهره‌ها و سنگ‌های نیمه قیمتی که به عنوان تزئینات روی ظروف سنگی جیرفت به کار برده می‌شده ازمنطقه شهرسوخته در سیستان تامین شده است؛ بخصوص استفاده از لاجورد، فیروزه و عقیق که نمونه‌های یافت شده ابزار کار صنعتگران از قبور در شهرسوخته مانند اره، تراشه و نوک مته همگی حاکی از ارتباط تنگاتنگ این مناطق و مراودات بازرگانی و فرهنگی آنها با یکدیگر و سرزمین‌های دیگر است. همچنین بعضی از اشیای به دست آمده از گورهای سومری‌ها که نمونه آنها در گورهای جیرفت و شهرسوخته وجود دارد از نظر کیفیت و کمیت قابل مقایسه هستند. فراوانی اشیای نام برده شده و کیفیت صنعت به کار برده شده روی اشیا در جیرفت و شهرسوخته سند محکی است که مواد فرهنگی به دست آمده از گورهای شاهی سومریان همان اشیای ساخته شده در جیرفت و شهرسوخته است که از این مناطق و توسط صنعتگران آرتا به بین‌النهرین صادر می‌شده است. جالب این که در مقایسه اشیای پیدا شده در گورهای شاهی در اور با اشیای به دست آمده از گورهای مردمان عادی جیرفت و شهرسوخته نشان می‌دهد ساکنان باستانی جنوب شرق ایران در تمدن، رفاه و پیشرفت از سومریان پیشرفته‌تر بوده‌اند. ساکنان جنوب شرق ایران علاوه بر موارد بالا به دانش ذوب فلز و ترکیب آلیاژهای مختلف آشنایی کامل داشتند. در یکی از کارگاه‌های کاوش در کنار صندل جنوبی حدودا ۸ کوره ذوب فلز که البته بعضی از آنها به خاطر این‌که در بعضی زمان‌ها سطح آب هلیل‌رود بالا بوده و در معرض رطوبت قرار گرفته‌اند تخریب شده بودند، اما به دست آمدن اشیای مفرغی و قالب‌های ذوب فلز و همچنین شمار زیادی جوش کوره نشان‌دهنده فعالیت صنعتی و آشنایی با دانش فلزگری در این منطقه است.

معماری جیرفت در کنار صندل جنوبی به ۲ بخش معماری حاکم نشین و معماری مردمان عادی یا خانه‌های شخصی تقسیم می‌شود که به گفته دکتر مجیدزاده تا به امروز ۴ لایه معماری در کنار صندل جنوبی شناسایی شده که سکوی خشتی با خشت‌هایی به ابعاد۶۰ در ۳۰ سانتی‌متر و حصار دور سکو از فضاهای معماری بخش حاکم‌نشین است که البته از نظر دکتر مجیدزاده این سازه معماری بنای دژ مانندی است که محل حکومت فرمانروایی شهر بوده است، اما نوع معماری در بخش خانه‌های شخصی و پیرامون دژ با ابعاد خشت‌های کوچک‌تر ۳۶ در ۱۸ متر و شامل فضاهای معماری مثل اتاق و انباری با میانگین ابعاد ۲ در۲‌/‌۵ متر است. در بعضی از فضاهای معماری علاوه بر مواد فرهنگی مثل جامه پایه‌دار، کاسه‌ها، پیاله‌ها، کوزه‌ها و… اجاق و تنور نیز به دست آمده است. کشف مجسمه‌ای در یکی از اتاق‌های دژ کنار صندل جنوبی از نظر حالت قرار گرفتن دست‌ها روی شکم قابل بررسی است زیرا به گفته دکتر مجیدزاده در مجسمه‌های سومری دست‌ها جلوی سینه قرار می‌گیرند و نمونه این حالت در جایی دیده نشده است. معماری در کنار صندل شمالی نشان‌دهنده سکوی پله‌ای زیگورات مانندی است که ۲ طبقه از آن یکی به ابعاد ۳۰۰ در ۳۰۰ متر و طبقه دوم به ابعاد ۱۵۰ متر در ۱۵۰ متر شناسایی و حفاری شده است و باز هم در مقایسه‌ای با بین‌النهرین قدیمی‌ترین زیگورات شناخته شده مربوط به پادشاه اور سوم به حدود ۲۱۰۰ پیش از میلاد باز می‌گردد و می‌توان باز هم نتیجه گرفت که این سازه عظیم خشتی که نمونه شکل کامل این بنا روی ظرفی به دست آمده از کنار صندل با تزئینات کنگره‌دار دیده شده قدیمی‌تر از زیگورات‌های شناخته شده در دنیاست. شکوه و عظمت جیرفت و مناطق همجوار آن تنها به هزاره سوم محدود نمی‌شود. با مطالعه و کاوش‌های دیگری که در منطقه صورت گرفته می‌توان به جایگاه والای فرهنگی و تمدنی این ناحیه در شرق باستان پی برد. به عنوان مثال تحقیقاتی که دکتر حمیده چوبک در شهر قدیم جیرفت (دقیانوس) انجام داده نشان‌دهنده اهمیت جیرفت در دوره اسلامی و سلجوقی است.

کلانشهر باستانی : شهر قدیم جیرفت تمام خصوصیات یک کلانشهر را دارا بوده است. معماری شهر متشکل از آجر و خشت است که امروزه با ورود به شهر قدیم جیرفت تکه‌های آجر فراوان و قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای که به صورت پراکنده هستند را بر سطح محوطه می‌بینید. برای تامین پخت این آجرها نیاز به منابع چوب بوده است که خود دلیل وجود جنگل و سرسبزی منطقه است. شهر‌قدیم جیرفت دارای اتاق‌ها، انباری‌ها، حمام، بازار و همچنین مسجد جامع بزرگی بوده است. به دلیل رطوبت منطقه در ازاره از آجر و در سقف از خشت برای تعادل دمای اتاق استفاده می‌شده است. یکی از کارگاه‌های کاوش در دقیانوس بخشی از یک گرمابه بزرگ است که دارای مخازن آب، اتاق‌های شستشو با اندود ساروج است. یکی از نکات قابل تامل در این منطقه مراودات فرهنگی و بازرگانی مردمان ساکن جیرفت با کشور چین در دوره تانگ و سونگ است زیرا در میان یافته‌های باستان‌شناسی به دست آمده از این منطقه سفال‌های ساخت چین به چشم می‌خورد که این کالاها از طریق میناب کهن از راه دریا به جیرفت وارد شده و به سراسر ایران پخش می‌شده است. همچنین از دیگر موارد مهمی که در مورد شهر قدیم جیرفت می‌توان نام برد خط نوشته‌های زیبای روی سفالینه‌هاست که گویای حضور ادب و فرهنگ در جامعه بوده و نشان‌دهنده مراکز آموزشی و هنری در این دوران است. به هر حال گویا این کلانشهر زیبا بر اثر حمله غزها در سال ۵۷۰ هجری برای همیشه متروک می‌شود.

قدیمی ترین نیایشگاه خشتی دنیا در میان مرزهای کشور ما جا خوش کرده است. جایی درست در ۶۰ کیلومترى جنوب شرق همدان و ۲۰ کیلومترى شمال غرب ملایر… روى تپه اى به ارتفاع ۳۷ متر که قدمتش به عصر آهن و اوایل استقرار مادها در ایران برمى گردد. اگر گذارتان به ملایر افتاد، می توانید نام و نشان ارگ نوشیجان را از بومیان منطقه بپرسید. ارگی که نه تنها قدیمی ترین نیایشگاه خشتی دنیا به شمار می رود، بلکه یکی از ناشناخته ترین بناهای کشور است که اگر چه از سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، اما سال ها در معرض باد و باران، بخشی از تاریخ مجسم خود را از دست داده است. برای تماشای تپه نوشیجان حتما از یک راهنما کمک بگیرید. این راهنما حتما به شما خواهد گفت که بناهای موجود بر بخش های بالایی تپه مربوط به دوره پارت ها هستند، مناطق میانی مربوط به دوره هخامنشى و بناهای موجود در پایین آن از دوره مادها برجاى مانده اند . ارگ نوشیجان در سال های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۸ از سوی موسسه ایرانشناسی بریتانیا مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفت که دستاورد فعالیت های آن ها، شناسایی سه دوره معماری باستانی متعلق به ماد، هخامنشی و اشکانی بود. پس یادتان باشد برای تماشای تپه نوشیجان حتما از یک راهنما کمک بگیرید. راهنمای منطقه حتما به شما خواهد گفت که بناهای موجود بر بخش های بالایی تپه مربوط به دوره پارت ها هستند، مناطق میانی مربوط به دوره هخامنشى و بناهای موجود در پایین آن که روى سازه طبیعى تپه بنا شده اند، از دوره مادها برجاى مانده اند. بنابراین، شما با تپه ای کاملا استثنایی رو به رو هستید که در یک نگاه بخشی از هویت باستانی تان را مقابل چشمانتان می آورد!

در دوره مادها، ارگ نوشیجان مهمترین نیایشگاه مردم به شمار می رفته و به همین دلیل باستان شناسان معتقدند که عناصر موجود در این مجموعه اولین الگوهاى نیایشی مردم آن زمان را نشان می دهد. این در حالی است که به دلیل اهمیت خاص بنا، می توان اوج هنر معمارى ایرانى را در ارگ نوشیجان دید… ارگی که در فلات قاره ایران از منحصر به فردترین و ارزشمندترین آثار تاریخى کشور محسوب می شود. در ضلع غربی ارگ نوشیجان می توانید اولین نیایشگاه ارگ را ببینید و کمی آن سو تر، تالار ستون دار آپادانا را که در نزدیکی معبد مرکزى دومین نیایشگاه به چشم می خورد. بقیه این بنا را اتاق ها، انبار، تونل، و حصار و دژ تشکیل می دهند. تالار ستون دار، محوطه ای است با ۱۲ پایه سنگی و ستون هایی از چوب که در گذر زمان از بین رفته اند. در اطراف این سالن ساختمان های کوچکی به شکل اتاق وجود دارند که ظاهرا ساختمان های مسکونی محسوب می شدند. این تالار پنجره هایی شبیه به پنجره های بزرگ سنگی در تخت جمشید دارد که جلوه خاصی به آن می بخشند. در خارج از قلعه، حصاری مرتفع و خشتی را می بینید که با ارتفاع هشت متر و چینه های پهن و شگفت انگیزی که دارد، در طول زمان وظیفه سرکوبی دشمن را به عهده داشته است. معبد مرکزی یا دومین آتشگاه هم در مرکز مجموعه قرار دارد و بناهای دیگر در اطراف آن ساخته شده اند. ساختمان این آتشکده هشت ضلعی است و در کوچکی از اتاق کنار آتشکده، این فضا را به طبقه دوم می رساند. آتشدان این معبد در گوشه ساختمان آتشکده قرار گرفته که حدود یک متر از کف معبد ارتفاع دارد و در اطراف آن شیاری تعبیه شده است که از ریختن مواد باقی مانده ناشی از سوختن چوب به داخل معبد جلوگیری می کند. علاوه بر این، ارگ نوشیجان چهار اتاق دارد که متاسفانه سقف تمام این اتاق ها خراب شده اند. اما در گذشته این سقف ها به شکل تخم مرغی ساخته شده بودند و در آنها دو سوراخ برای تهویه هوا به چشم می خورد. باستان شناسان احتمال می دهند که این اتاقها محل نگهداری طولانی مدت غذا و آذوقه بوده اند. در خارج از قلعه، حصاری مرتفع و خشتی را می بینید که با ارتفاع هشت متر و چینه های پهن و شگفت انگیزی که دارد، در طول زمان وظیفه سرکوبی دشمن را به عهده داشته است.

شاید تاکنون نام بزرگترین شهر کلوخی دنیا را نشنیده باشید. شهری در بیابان لوت که پایتخت کویر لوت نام دارد ؛ شاهکاری است از باد، خاک و آب. کلوت بزرگترین شهر کلوخی دنیا، در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شهداد قرار دارد و بزرگترین عوارض طبیعی و کلوخی دنیا و نیز منحصر به فردترین عارضه کویر است و از دور به شهری بزرگ می ماند با ساختمان‌های کوتاه و بلند. این ابر شهر کلوخی، ۸۰ کیلومتر عرض و ۱۴۵ کیلومتر طول دارد. بیش از ۱۱ هزار کیلومترمربع مساحتش است و در دل کویر لوت قرار دارد. به طور کلی کلوتها سرزمینی سوزان و عاری از هرگونه حیات و با گرمایی در حدود ۷۰ درجه سانتیگراد بالای سفر هستند. در این مکان‌ها به علت گرمای شدید باکتری‌ها نمی توانند زندگی کنند.در کلوت‌های ایران هم که بزرگترین عارضه دنیا هستند، هیچ گیاهی نمی‌روید و اساساً هیچ موجود زنده ای وجود ندارد. در شهر کلوت‌ها حتی باکتری‌ها حق حیات ندارند. آنجا شهری پر از ساختمان‌های کوتاه و بلند است. کلوت‌ها در اثر فرسایش آبی و بادی طی هزاران سال شکل گرفته اند. دراین شهر کسی زندگی نمی‌کند و هر چه هست سراسر سکوت و آرامش است. کلوت ساختاری است از حرکت باد در دل نرم خاک کویر که در طول سالیان سال شکل گرفته است. نم باران اگر بر تن خشک کویر ببارد، خاک های تل شده گرد سنگی را بر هم استوار کرده و سازه ای را به وجود آورده که گویی بنایی خشتی از تمدنی متعلق به ما قبل تاریخ است.

این مجموعه کلوتها از ۴۳ کیلومتری شهرستان شهداد در استان کرمان آغاز می شوند و در دل کویر امتداد می یابند و به دلیل دمای بالای کویر هیچ موجود زنده ای در اطراف کلوت‌ها وجود ندارد و حیاط نباتی و حیوانی در این قسمت از کره خاکی محو می شود.کلوت‌ها که رقص باد در کویر آنان را به وجود آورده در دنیا بی نظیر هستند و شهرتی جهانی دارند و شاید از معدود سازه‌های بی نظیر طبیعت باشند که انسان در ساخت آنها هیچ تاثیری نداشته و به دلیل وجود فرسایش دائمی همچنان در حال تغییر و تحول هستند.گودترین نقطه ایران با ۵۶متر ارتفاع از سطح دریا در این کلوتها قرار دارد. این کلوت ها که در اثر عوامل فرسایش طی سالیان دراز شکل گرفته اند، یک شهر افسانه ای را در دل دشت لوت بنا کرده که با گذر از دل این شهر کلوخی به رغم زیبایی‌های بکر طبیعی، وحشتی زیبا را در نگاه و دل هر رهگذری به تصویر می‌کشد. در داخل این کلوتها و در فاصله ۲۰کیلومتری آن منطقه ای عجیب تر به نام گندم بریان وجود دارد که طول این منطقه ۴۸ و عرض آن ۱۰کیلومتر و مساحت تقریبی آن ۴۸۰کیلومتر مربع است. سطح این منطقه از گدازه‌های آتشفشانی سیاه رنگ پوشانده شده و رنگ تیره آن حرارت تابش خورشید را بیش از حد معمول جذب می کند. پروفسور پرویز کردوانی بیابان شناس معروف و استاد دانشگاه‌های تهران اعتقاد دارد کویر شهداد زیباترین کویر دنیا است .وی این نقطه از کویر را که دمای آن در تابستان به ۱۰۰ درجه سانتیگراد می رسد به عنوان گرم ترین نقطه کره زمین اعلام کرده است. او معتقد است بیابان دشت لوت شهداد عجایب و شگفتی‌هایی دارد که مردم ایران آنها را نشناخته‌اند و در هیچ جای دنیا چنین کلوت‌های زیبایی وجود ندارد.