حسنلو
شهر نقده
شهرستان نقده در قسمت جنوبی استان آذربایجان غربی ایران قرار دارد و مرکز آن شهر نقده است . این شهر در ۹۵ کیلومتری جنوب ارومیه واقع شده‌است. جمعیت این شهرستان طبق سر شماری سال ۱۳۹۰ برابر با ۱۲۱۶۰۲ نفر بوده‌است . ساکنان آن به ترکی آذربایجانی و کردی سورانی سخن می‌گویند.
بررسي هاي زمين شناسي حاكي از آن است كه شهرستان نقده ( سرزمين و ولايت تاريخي سولدوز ) در ۵۰۰ ميليون سال قبل و در دوران سوم زمين شناسي (دوره پالئوزويك ) زير آب قرار داشته است كه سنگواره ها و فسيلها ي بدست آمده از كوههاي ((لاواشلي )) مبين اين ادعاست و كشف اين سنگواره ها در سال ۱۳۷۴ بازتاب رسانه اي گسترده اي در ايران و جهان داشت
آب و هواي شهرستان نقده تحت تأثير عوامل فرامحلي است . اگر چه عوامل محلي نيز در كيفيت آن مؤثرند ، در زمستان توده هاي شمالي ، هواي منطقه را به شدت سرد و خشك مي نمايد و توده هايي كه از غرب و شمال غرب وارد منطقه مي گردد عمدتاً از درياي سياه و مديترانه منشا گرفته ، باعث بارندگي هاي زمستاني مي شود و در تابستان توده هاي قطبي دريايي از طريق شمال و شمال غرب با كسب رطوبت درياي سياه و درياي خزر و قسمتي از مديترانه وارد منطقه مي شوند ، اين توده هوا معمولاباعث رگبار و بارندگي هاي تابستاني و بهاره در سولدوز مي شود و وجود ارتفاعات نسبتاً بلند مجاور درياچه اروميه واقع در شمال شرقي شهرستان نقده ، باعث بوجود آوردن تغييرات محسو سي در آب و هواي نواحي دشت و كوهستاني منطقه مي گردد و به ويژه در شرق اين شهرستان اين عامل موجب تعديل درجه حرارت در زمستان مي شود. از طرف ديگر مجاورت نسبي سولدوزبا درياچه اروميه ، باعث اعتدال آب و هواي منطقه مي شود.
بايد اشاره كرد كه آب و هواي اين شهرستان در سال هاي اخير با توجه به تغييرات عمده آب وهوايي فرامحلي دگر گون شده و نسبت به زمستانهاي دهه هاي گذشته ، ديگر
هواي آن چندان سرد نبوده و تابستان منطقه نيز بسيار ملايم و معتدل گشته و از بارش و نزولات آسماني فصول بارندگي كاسته شده است و ادامه چنين روندي مي تواند علاوه بر تاثير در تغييرات پوشش گياهي و زيست جانوري ، تاثير زيادي هم در تحول نوع اكوسيستم و سيماي طبيعي منطقه بگذارد .
بخش‌ها: ۱- بخش مركزي ۲- بخش محمديار
شهرها : ۱- شهر نقده ۲- شهر محمد یار
دهستان‌ها : دهستان‌های بخش مرکزی : ۱- دهستان بيگم قلعه ۲ – دهستان نقده و دهستان‌های بخش محمد یار : ۱- دهستان المهدي ۲- دهستان حسنلو
در اين شهرستان، تپه‌هاي تاريخي ذيل قابل اشاره ميباشد: تپه محمديار ، تپه نظام‌آباد ، تپه گرد دينخواه ، تپه دلينجي ارخي، تپه كويك، تپه مملو، تپه محمدشاه، تپه ميرآباد، ساخسي تپه، تپه گرد قورخ تپه شيخ معروف، تپه حاجي فيروز، تپه تادر، تپه كهريزه عجم، تپه ورزنه، تپه شيخ احمد، تپه باراني عجم، تپه امينلو، تپه اسلام آباد، تپه تابيه، تپه قلات ، تپه حسينعلي خان ، تپه قارنا ، تپه آقابيگلو ، تپه عجملو، عقرب تپه ، تپه پيزدلي، تپه قبرستان آغ جزوه، سلمان تپه، تپه ماواران،
اين شهرستان جاذبه هاي متعددي براي جذب توريست دارد :
دو تفریحگاه و تفرجگاه سلطان یعقوب و يددی گز (به معنی هفت چشمه) یکی از پرطرفدارترین و زیباترین مناطق گردشگری این منطقه دهکده توریستی تپهٔ حسنلو و سدحسنلو نیز زیبا و گردشگر پذیر هستند تپهٔ حسنلو که در۷کیلومتری شهر نقده قرار دارد، یکی از تپه‌های باستانی ایران است که قدمت آن به بیش از ۶ هزار سال قبل از میلاد می‌رسد معروفترین اثر باستانی یافت شده دراین محل جام طلای حسنلو است که به عصر آهن تعلق داشته ودرموزه ایران باستان نگهداری می شود
_ دره سرسبز سلطان يعقوب، كه درفصول بهاروتابستان پذيراي حضورطبيعت دوستان و كوهنوردان مي باشدو چشمه بالاي دره هر خسته ازراه رسيده را بخود جلب مي نمايد ودر چهار كيلومتري جنوب شهر نقده و در جوار روستاي باليقچي قرار دارد.
-تفرجگاه يئددي گوزكه با مساعي فرمانداري وشهرداري بازسازي و همه ساله پذيراي جمع كثيري ازگردشگران ميباشد.داراي شهربازي وكمپهاي اقامتي نيزميباشدودر۳كيلومتري جنوب غربي شهر نقده و درقسمت شرقي سلطان يعقوب واقع است
– رودخانه گدار : ساحل سرسبزو پراز باغهاي ميوه رودخانه گدارازكوههاي غربي شهراشنويه گرفته ودرحومه نقده از روستاي جاشيران شروع و با طي مسافتي بالغ بر۲۰كيلومتر به شهر نقده رسيده و از قسمت شمالي شهر مي گذرد و پس از طي ۱۵ كيلو متر به شهر محمديار رسيده واز وسط شهر گذشته و درنهايت با طي ۱۵كيلومتر ديگر به روستاي مميند منتهي و از آنجاوارد حومه روستاي داشخانه شده و به درياچه اروميه سرازير مي شود لازم به ذكر است روستاي جاشيران درمسيرجريان رودخانه اولين روستا و مميندآخرين روستاي شهرستان مي باشد .
كوههاي سرسبز وداراي چشمه هاي پرآب اطراف شهركه اكثراً بصورت رشته كوه درقسمت جنوبي شهرستان قرار دارند. كوههاي مهم شهرستان نقده عبارتند از:كوه قره داغ با ارتفاع ، ۱۶۵۲ متر سلطان يعقوب با ارتفاع ۲۱۴۹ متر و كوه بابا حسن كاني رش سرشاخان، كوه خرنگ، قلعه ماران .
– پل تاريخي مميند كه مربوط به دوره صفويان مي شود و درانتهاي حوزه شرقي شهرستان قرار دارد و فاصله آن از سه راه محمديار حدود ۱۰ كيلومتر است .
– چشمه هاي جوشان و معدني شيخ معروف كه آب آن شافي امراض پوستي مي باشد ودر قسمت جنوب شرقي شهرستان واقع ودر كيلومتر پنجم سه راه محمديار بطرف مهاباد تابلوي راهنماي آن نصب شده است
– ساحل درياچه اروميه كه در فصل تابستان پذيراي خيل عظيمي ازمسافرين ميباشد وآثار اسكله بندر حيدر آباد هنوز هم در ساحل جنوبي درياچه كه حومه شهرستان نقده ميباشد جلب توجه مي نمايد.
– ساحل درياچه سد حسنلو كه قسمت شمال شرقي آن مسير جاده اروميه– نقده و مهاباد است و جاده اروميه نقده از قسمت شمال غرب آن نيز در دست احداث است و از طريق هر دو جاده مسافرين درياچه آب شور اروميه مي توانند به ساحل درياچه آب شيرين دسترسي داشته باشند .
– چشمه هاي شهرستان نقده ـ اشنويه : تعداد كل چشمه‌ها براساس آمارسال ۱۳۷۱دراين دشت به ۱۶۰دهنه باميزان۲۹/۳۸درصدتخليه منابع آبهاي زيرزميني موردبهره‌برداري قرارگرفته است.اين چشمه‌ها داراي مالكيت خصوصي بوده وجهت آبياري نمودن اراضي زراعي وباغات مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرند . چشمه‌هاي مهم اين منطقه عبارتنداز:چشمه دشت بيل،هفت چشمه،درگه،چشمه شور،راندوله.
بازارهاي محلي شهرستان نقده : تعداد بازارهاي موجود در شهرستان ۱ عدد مي باشد كه اجناس شامل دام زنده ، فرآورده هاي دامي ، پوشاك ، فرش ، صنايع دستي ، لوازم خانگي ، خشكبار ، خواربار ، حبوبات ، غلات و كفش و ارزاق در اين بازارها عرضه مي شود قدمت اين بازارها ۷۰ سال مي باشد . پر‌رونق‌ترين فصل بازار ، فصل پائيز و كم رونق ترين فصل بازار فصل زمستان مي باشد و بيشتر اين بازارها در روز پنج شنبه برگزار مي شود . مالكيت زمين بازار تحت اختيار بخش دولتي مي باشد . حجم معاملات اين بازار حدود چهارصد ميليون تومان در روز مي باشد .
ـ تالابهاي شهرستان نقده:
ـ تالاب بين المللي يادگارلو :اين تالاب در كنار روستاي يادگارلو از تالابهاي مهم و بين‌المللي بوده كه با ايجاد زهكشي دركنارآن متأسفانه آب آن خشكيده است وتوسط مسئولين دراحياي اين تالاب اقداماتي صورت گرفته، اميد است در آينده نزديك شاهد احياي اين تالاب مهم باشيم
ـ تالاب حسنلو : محل وموقعيت :مختصات جغرافيايي اين تالاب عبارت است از َ۲۲و۳۷۰عرض شمالي و..و۲۷و ۴۵۰طول شرقي از نظر تقسيمات كشوري اين تالاب در حوزه شهرستان نقده واقع شده و در حدود ۲۵ كيلومتري اين شهرستان قرار دارد، ارتفاع اين تالاب از سطح دريا ۱۲۸۶ متر است. ـ راه دسترسي: اين تالاب در غرب جاده آسفالته اروميه و مهاباد و حدوداً در ۵ كيلومتري درياچه اروميه قرار دارد و از شهرستان نقده ۲۵ كيلومتر فاصله دارد .مساحت و محدوده اين تالاب از شمال و شمال شرقي و غربي توسط تپه‌هايي با شيب ۳۰ الي ۴۰ درصد احاطه مي‌شود. از شرق به جاده اروميه ـ مهاباد و از سمت جنوب به اراضي پست و شور منتهي مي‌شود. مساحت اين تالاب ۱۱۰۰ هكتاربوده كه با احداث سد مخزني حسنلو باقيمانده تالاب بنام تالاب آق قلعه در سال ۱۳۸۶ به مساحت ۴۰۰ هكتار توسط اداره حفاظت محيط زيست و همكاري جوامع محلي احياء گرديد
ـ تالاب دورگه سنگي (سيران گلي): محل و موقعيت : مختصا ت جغرافيايي اين تالاب عبارت است از : َ۳۲ و ۳۶۰ عرض شمالي و َ۳۳ و ۴۵۰ طول شرقي و از لحاظ تقسيمات كشوري جزء محدوده شهرستان نقده محسوب مي‌شود و در ۲۰كيلومتري اين شهرستان واقع شده و ارتفاع اين تالاب از سطح دريا ۱۲۸۶ متر است
ـ راه دسترسي : اين تالاب در محور جاده اروميه به مهاباد واقع شده و از كنار جاده قابل رؤيت است. بعد از رسيدن به سه‌راهي محمديار و پيمودن يك جاده خاكي ۲۰۰ متري بطرف شمال شرقي به روستاي دورگه سنگي مي‌رسيم كه تالاب در حاشيه آن قراردارد.
ـ مساحت ومحدوده : اين تالاب از شمال به رشته كوههاي سنگي و از مغرب و جنوب غربي به اراضي چمن زار و پست و شور با شيب ۰ تا ۵/۰ درصد منتهي مي‌شود كه اين اراضي با افزايش ميزان آب به زير آب مي‌رود. و از شرق و جنوب به ارتفاعات نيمه سنگي تا سنگي با خاك كم منتهي مي‌شود. مساحت اين تالاب حدود ۳۸۰ هكتار است، عمق متوسط اين تالاب ۱۰۰ سانتيمتر و حداكثر عمق آن ۱۶۲ سانتيمتر مي رسد.
ـ تالاب طالقان :اين تالاب در ۶ كيلومتري شهرستان نقده و در سمت شرقي جاده شوسه نقده ـ حيدر آباد قرار گرفته و در حدود ۲۵ هكتار وسعت دارد با وجود وسعت كم از زيستگاه‌هاي مهم پرندگان مهاجر است .
ـ تالاب سلدوز :اين تالاب در فاصله ۲۵ كيلومتري نقده و در شمال جاده گرده قيط ـ مميند واقع شده و قبلاً در حدود ۲۰۰ هكتار وسعت داشته ولي بعلت ريزش آب كانال زهكشي پايين دست سد حسنلو به اين محل و احداث دايك توسط اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي و جمع شدن آب بر وسعت آن افزوده شد و حدود ۸۰۰ هكتار مي‌رسد دليل اين امر وجود خشكسالي‌هاي اخير چندين ساله و نبود محل مناسب براي پرندگان آبزي و كنار آبزي بوده است.و در سال۱۳۹۰ تالاب سولدوز و نيزارهاي گرده قيط و مميند جهت يكپارچه سازي تالابها با ثبت موقعيت جغرافيايي(u.t.m) به مساحت ۳۱۸۲ هكتار به اداره كل محترم ارسال شده است.
ـ عوامل تهديد كننده گونه هاي گياهي و جانوري شهرستان نقده :
از مهمترين عوامل تهديد‌كننده گونه‌هاي گياهي و جانوري در شهرستان نقـده همانند ساير شهرستانها بلكه فراتر از استان مسائلي چون تبديل مراتع به زمينهاي كشاورزي و سير قهقرايي مراتع و تغيير مسير رودخانه گدار و خشك‌كردن تالابها از جمله يادگارلو و تغيير اكوسيستم تالاب شورگل (حسنلو) با احداث سد بدون ملاحظات زيست محيطي و معرفي گونه‌هاي غير بومي آبزيان و تعدد اسلحه‌هاي شكاري وبهره‌برداري بي‌رويه از اراضي طبيعي و نابودي زيستگاهها نابودي گونه‌هاي گياهي وجانوري را به دنبال دارد.
تپه باستانی حسنلوی نقده
حسنلو؛ گنجينه تمدن ۸ هزارساله
تپه باستاني حسنلو در آذربايجان غربي، در جنوب غربي درياچه اروميه، در منطقه سرسبز شهرستان نقده (سرزمين تاريخي سلروز) و در ۷ كيلومتري شمال شرقي اين شهرستان واقع است و به علت مجاورت با دهستان حسنلو به اين نام معروف شده است.
ارتفاع اين تپه از بستر رودخانه گدار كه از كنار آن مي گذرد، ۲۰ متر و قطر آن حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ متر است. چند تپه باستاني ديگر هم كه ارتفاع آنها از ۱۵ متر تجاوز نمي كنند، در اطراف اين تپه پراكنده اند.
شناسايي و حفاري اين تپه باستاني در سال ۱۳۱۳ صورت گرفت. در طي اين حفاري، تعدادي ظروف سفالي با اشكال متنوع و مختلف به دست آمد. در سال ،۱۳۳۶ كاوش علمي و تخصصي تپه باستاني حسنلو را هيأت حفاري و كاوش مشترك ايراني – آمريكايي آغاز كرد و در اين حفاري و كاوش، از خرابه ها شهر، دژي از زير خاك بيرون آمد كه به عقيده باستان شناسان متعلق به قوم ماننا ست. ديوارهاي اين بناها و منازل و معابد آن با پايه هاي سنگي ساخته شده و در بالاي آنها از آجرهاي بزرگي به طول ،۴۰ عرض ۲۳ سانتيمتر و ضخامت ۱۴ سانتيمتر استفاده شده است.
در قسمت حفاري شده اين تپه، ويرانه هاي شهر يا دژي ديده مي شود كه از دو بخش عمده تشكيل شده است. قسمت نخست به تالار شاهي يا معبد سلطنتي معروف است و در آن سكوهاي بزرگ و كوچكي ديده مي شود و در انتهاي جنوب تالار تختگاه يا محراب معبد قرار دارد و در اين قسمت سكوهاي بزرگ و كوچك ديده مي شود.
قسمت ديگر، تالار بزرگ يا معبد اصلي است كه در ضلع شمالي و مجاور بناهاي تالار اول قرار گرفته و كف آن فرش شده است و در آن دو قطعه سنگ بزرگ ديده مي شود. باستان شناسان اين دو قطعه سنگ سرخ رنگ و بزرگ را وسيله اي براي مجازات محكومان يا براي به جا آوردن قرباني به درگاه رب النوع مي دانند كه سر قربانيان و محكومان را روي آن مي گذاشتند و از تن جدا مي كردند. در انتهاي اين تالار، ۳ ستون بزرگ سنگي جاي گرفته است.
پشت اين ستون هاي ۴ متري، خانه هاي كوچكي با مصالح سنگي قرار دارد كه به نظر باستان شناسان، محل سكناي بردگان، كنيزان يا خادمان معبد بود. در اين قسمت، اسكلت ۴۰ زن نيز پيدا شده است. دور تا دور بناها را حصار و بارويي به ارتفاع ۶ متر فرا گرفته است كه قسمتي از اين بارو و حصار و كنگره هاي آن در ضلع غربي بر اثر كاوش و حفاري نمودار شده است.
تپه باستاني حسنلو يكي از مهمترين اماكن باستاني و تاريخي ايران و جهان به شمار مي رود و باستان شناسان ايراني و خارجي قدمت آن را حدود ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ سال قبل از ميلاد تخمين زده اند. حدس ديگر آن است كه آثار مربوط به ويرانه هاي تپه حسنلو در ۷۰۰ يا ۶۵۰ سال قبل از ميلاد به آتش كشيده شده است. اين تپه داراي ۱۰ دوره متمايز سكونت است كه آنها را از قديم به جديد يعني از دوره دهم تا دوره اول كه آخرين دوره است، تقسيم بندي كرده اند. اين دوران از دوره ابتدايي سنگي آغاز و تا دوره باستاني، مادها و دوره اسلامي ادامه مي يابد.
قدمت دوره ابتدايي و سنگي تپه حسنلو به عقيده دكتر رابرت دايسون، باستان شناس آمريكايي و سرپرست هيأت حفراي تپه حسنلو، به ۶ هزار سال قبل از ميلاد برمي گردد. تاريخ تقريبي سكونت اول به حدود هزاره ششم قبل از ميلاد مي رسد و دوراني را شامل مي شود كه تپه حسنلو زياد مورد توجه نبود. در اين دوره ها، به بناهاي خشتي گلي و سنگي برخورد شده است.
از دوره چهارم سكونت در تپه حسنلو، يعني در هنگام آتش سوزي بزرگ، تا دوره هفتم سكونت، آثار ساختماني به دست آمده است كه دلالت بر سكونت در اين تپه دارد. دوره چهارم حسنلو مهمترين دوره فرهنگي اين دوره است. در ميان بناهاي سمت شرقي حياط مركزي، بقاياي چند انبار و اصطبل قابل تشخيص است كه از اين انبارها مقدار زيادي خمره كشف شده است كه به گماني به درد ذخيره آب دژ مي خورد و به گماني ديگر مخصوص نگهداري مشروبات بوده است.
در جانب ورودي حياط، مجموعه اي از بناهايي مانند تالار بزرگ يا پرستشگاه و تعدادي اتاق هاي متصل و مربوط به هم قرار داشته است. در اين ميان، پرستشگاه بيش از ديگر بناها قابل توجه است. اين پرستشگاه داراي سقف و ستون هاي چوبي بود و ۲۴/۳۰ متر طول و ۱۸/۵متر عرض داشته است.
در دژ حسنلو، اتاق هايي نيز به انبار و آشپزخانه و اسلحه خانه اختصاص داشته است، از اسلحه خانه كه معلوم نشده كارگاه اسلحه سازي يا محل نگهداري جنگ افزار بود، مقدار زيادي شمشير و ۳ نيزه آهني كشف شده است. در اطراف غربي حياط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و كوچك وجود داشته و جام زرين حسنلو در يكي از اتاق هاي همين قسمت كشف شده است. بناهاي شمالي حياط مركزي گوياي جايگاه مخصوص زنان و كنيزان بوده است چون در اين قسمت مقدار زيادي جعبه هاي مخصوص نگهداري وسايل آرايشي چون سرمه دان و وسمه دان استخواني يافت شده است.
از تپه باستاني حسنلو در سال هاي ۱۳۱۳ تا ،۱۳۵۸ طي حفاري هاي باستان شناسان ايراني و آمريكايي انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگي مانند شمشير، خنجر، نيزه، سرنيزه هايي از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالي و اشياي استخواني سنگي سفالي، شيشه اي و فلزي گوناگون كه هر يك داراي ارزش تاريخي، باستاني و هنري هستند، كشف شده است كه در موزه ها ايران باستان، آذربايجان، آمريكا، فرانسه و ديگر كشورهاي جهان نگهداري مي شود. مهمترين اثر مكشوفه تپه باستاني حسنلو كه اهميت ويژه اي در جهان و باستان شناسي دارد، جام طلايي حسنلو است. وزن اين جام ۹۵۰ گرم، بلنداي آن ۲۱ سانتيمتر، قطر آن ۲۵ سانتيمتر و محيط لبه آن ۶۱ سانتيمتر است و در موزه ايران باستان تهران نگهداري مي شود. اين كشف در تاريخ باستان شناسي ايران و در جهان يكي از مهمترين اكتشافات علمي و از نادرترين آثار تاريخي ديني و هنري دنياي باستان شناسي به شمار مي رود.
اين جام اثر كاملاً خيره كننده اي است؛ زيرا بيش از حد ظريف كاري داشته و فاقد تركيب مجلل است. قدمت جام طلايي كشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح است.
واقعيت اين است كه نه تنها تپه حسنلو بلكه صدها اثر باستاني و تاريخي در آذربايجان غربي، اين منطقه را در زمره مناطق ديدني و داراي استعداد و امكانات بي نظير گردشگري قرار داده است كه اين امر تلاش بيش از پيش مسئولان را مي طلبد تا اين استان به جايگاه واقعي خود در اين زمينه دست يابد.