درمانی
آبگرم دیگ رستم خراسان جنوبی
در فاصله ۲۴۰ کیلومتری از طبس بعد از روستای نایبند و به فاصله ۱۰ کیلومتر به سمت راور، چشمه ای کوچک به نام آبگرم دیگ رستم وجود دارد که آبی گوگردی در آن جریان دارد. درجه حرارات آب چشمه آنقدر بالاست که بیشتر از چند ثانیه نمی توان دست را در آن نگه داشت. درست در کنار این چشمه سبز و سوزان ، چشمه دیگری می جوشد که آب آن سفید رنگ و کاملا خنک است . حرارت آب این چشمه در محل جوشش آن بسیار بالاست اما پس از طی حدود ۲۰۰ متر که گرمای خود را از دست می دهد به داخل استخری هدایت می شود که می توان در آن شنا کرد. از این چشمه به دلیل حرارت و املاح موجود در آن برای رفع دردهای رماتیسمی و آب درمانی استفاده می شود. در نزدیکی این چشمه و در داخل کویر سطحی وسیع پوشیده از سنگ های آتشفشانی از نوع بازالت است که در این منطقه آتشفشانی دیده نمی شود و این سنگها به دلیل جابه‌جایی گسل نایبند در اواخر دوران دوم زمین شناسی به بیرون پرتاب و در سطح وسیعی از زمین پراکنده شده است. دوره نئوژن یکی از تقسیمات دوران سوم زمین شناسی (نوزیستی یا سنوزوئیک) است که بازه زمانی در حدود ۲۰ میلیون سال را در بر می‌گیرد . نامگذاری این چشمه به دلیل صدای قل قل آبی است که در حفره های لابلای سنگ های آتشفشانی و از زیر صخره های سنگی به گوش می رسد و انسان را به یاد دیگ جوش آب می اندازد و نام های اسطوره ای همچون سلیمان، جمشید، رستم و … به خود می گرفت این چشمه نیز در نزد مردم محلی به نام دیگ رستم نامیده شده است. آبگرم دیگ رستم با شماره ۳۲۶ در فهرست میراث طبیعی ملی به ثبت رسید.
چشمه های استان آذربایجان غربی
استان آذربایجان غربی از لحاظ چشمه و آب‌های معدنی، بسیار غنی می‌باشد. برخی از آن‌ها به دریاچه ارومیه می‌ریزند و برخی نیز از خود دریاچه فوران می‌کنند. مهم‌ترین چشمه‌های استان آذربایجان غربی به شرح زیر می‌باشند:
چشمه قی‌نجه: این چشمه در ۲۷ کیلومتری ارومیه و در ۵۰ متری جاده ارومیه- سلماس واقع گردیده است. آب از دو نقطه خارج می‌گردد و در اطراف خود رسوبات آهکی به جای می‌گذارد.
چشمه زنبیل: این چشمه در ۳۶ کیلومتری شمال شرقی ارومیه در دامنه شرقی کوه زنبیل قرار دارد. آب آن از دو نقطه خارج شده و رسوبات آهن در اطراف آن دیده می‌شود.
چشمه زندان سلیمان: این چشمه بین احمدآباد علیا و کوه زندان واقع شده است. این چشمه دارای دو مظهر (محل خروج) در جنوب زندان سلیمان می‌باشد که از آب آن‌ها در استخر طبیعی استفاده می‌کنند. آب این چشمه در درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، روماتیسم‌ها و بیماری‌های پوستی مفید است.
چشه رازی: روستای رازی در ۶ کیلومتری بخش قطور در شهرستان خوی قرار دارد. مظهر چشمه در یک کیلومتری جاده در این ناحیه واقع شده است. آب همراه با گاز از زمین خارج می‌شود و در دامنه تپه‌ای جریان یافته و رسوب اُخرایی رنگ (قرمز مایل به قهوه‌ای) اکسید آهن از خود بر جای می‌گذارد.
چشمه کلوانس: این چشمه در شمال غربی خوی در ۹ کیلومتری چشمه دسته دره واقع گردیده است. اطراف چشمه را رسوبات اخرایی رنگ اکسید آهن پوشانده است.
چشمه دسته دره: این چشمه در ۲۹ کیلومتری شمال غربی خوی واقع است. آشامیدن آب این چشمه در بیماری‌های گوارش، کبد، مجاری صفراوی، بیماری‌های معدی و روده‌ای و تغذیه مفید است. گاز کربنیک آن به هضم غذا کمک می‌کند. وجود آهن در این آب‌ها سبب ازدیاد تعداد گلبول‌های قرمز و مقدار هموگلوبین خون می‌شود و برای کم‌خونی مفید است.
چشمه قارنجه: این چشمه در ۵ کیلومتری شمال غربی روستای قارنجه از زمین خارج می‌شود. مظهر آن در مجاورت رودخانه آق‌چای واقع گردیده است. خواص درمانی آب این چشمه نیز مانند چشمه دسته دره برای تغذیه مفید است.
چشمه خان: این چشمه در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی خوی قرار دارد. این چشمه در مجاورت بستر رود قطور به‌صورت آب و گاز با فشار از زمین خارج می‌گردد و به رودخانه می‌ریزد.
چشمه ویشلق: این چشمه در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی خوی در کنار جاده واقع است. آب این چشمه مُدر (افزایش‌دهنده ادرار)، دفع‌کننده فضولات و باعث ازدیاد ترشحات معده می‌گردد.
چشمه نوایی: در ۹ کیلومتری جاده خوی- تبریز نزدیک روستای نوایی واقع است. خواص آب این چشمه مانند خواص چشمه ویشلق می‌باشد.
چشمه زارعان: در ۴ کیلومتری غرب روستای زارعان که در ۲۶ کیلومتری شمال خوی می‌باشد، واقع است. آب چشمه با فشار و گاز زیاد از زمین خارج می‌گردد.
چشمه بیلوار: در ۲۱ کیلومتری شمال شرقی خوی در جنوب روستای بیلوار واقع است. از آب این چشمه به‌صورت آشامیدنی استفاده می‌شود.
چشمه صدقیان: در جنوب شرقی روستای صدیقان که در ۸ کیلومتری سلماس واقع است از زمین خارج می‌شود.
چشمه میناس: در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی سلماس در جاده سلماس- ارومیه پس از روستای میناس واقع است. آب از زمین همراه گاز خارج شده و در حوضچه بزرگ طبیعی جمع می‌گردد و سپس به اطراف نفوذ می‌کند. آب این چشمه در کار گوارش معده، کبد، پانکراس و روده مؤثر می‌باشد. گاز کربنیک موجود در آب به هضم غذا کمک می‌کند.
آبگرم باش کندی: در فاصله ۶ کیلومتری جاده ماکو- بازرگان در کیلومتر ۱۳ پس از عبور از کلیسای کندی و باش کندی از زمین خارج می‌شود. خروج آب در چند نقطه همراه گاز از زمین می‌باشد. از آب این چشمه به‌صورت استحمام برای تسکین درد استفاده می‌شود.
چشمه زی سو: در ۶ کیلومتری کلیسای کندی واقع است. آب در حوضچه‌ای طبیعی از زمین خارج می‌شود و در دامنه تپه‌ای به سوی جریان آبی که از نزدیک چشمه می‌گذرد جاری می‌شود. اطراف چشمه را رسوبات اخرایی رنگ املاح آهن فرا گرفته است.
چشمه شاه آباد: آب این چشمه در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی ماکو از زمین خارج می‌شود. آب همراه گاز فراوان در حوضچه‌ای که حاصل رسوب‌گذاری خود آب می‌باشد دیده می‌شود. اطراف حوضچه را رسوبات مُتوَرِق (لایه لایه) سفید و زرد رنگ کربناته پوشانده است. از آب آن به‌صورت استحمام برای تسکین دردها استفاده می‌شود.
سیه چشمه: این چشمه در جنوب غربی ماکو و در ۵۰ کیلومتری کلیسای کندی واقع است. در اطراف نقاط خروج آب، رسوبات اخرایی اکسید آهن دیده می‌شود. آب این چشمه علاوه بر مؤثر بودن بر دستگاه گوارش، اثرات آرامش‌بخشی نیز دارد.
چشمه گرادو: در غرب مهاباد نزدیک رودی بر روی تپه‌ای آهکی به فاصله حدود ۵۰۰ متری جاده مهاباد- سردشت از دو نقطه خارج می‌گردد. آب در دو حوضچه طبیعی حاصل رسوبات کربنات مورد استفاده اهالی قرار می‌گیرد. خواص درمانی آن به شرح زیر است:
جذب این آب‌ها در دستگاه گوارش زیاد بوده و حرکات دودیِ روده‌ها را کم می‌کند. این آب‌ها باعث تورم آرام بافت‌ها می‌شود و اثر داخلی آن تعویض آب درون سلولی و در نتیجه دفع مواد سمّی می‌باشد. استفاده از این آب‌ها باعث ازدیاد انقباض‌های مجاری ادرار و در نتیجه ازدیاد مقدار ادرار می‌شود. موارد تجویز آن در بیماری‌های سنگ‌های مجاری ادرار، ازدیاد مواد ازته، نقرس، درد مفاصل، حالات تشنجی، چاقی و تورم کبد می‌باشد. موارد عدم استفاده آن در بیماری‌های پروستات، اوره بیش از یک گرم در لیتر و به طور کلی در مواردی که میزان جذب و دفع آب متناسب نباشد، ازدیاد فشار خون و اختلالات جریان خون، مواردی که سنگ‌های بزرگ مجرای صفرا به حرکت درآمده و نیز دردهای ناراحت‌کننده در اثر مصرف آب می‌باشد.