دزفول
پارک جنگلی دزفول
عباس آباد بخشی از جنگل های ملی دز است که در جنوب شهر دزفول و در کنار روستای با همین نام واقع شده است. جنگل های دز آخرین بازمانده جنگل های مناطق نیمه گرمسیری می باشند .فضای بیشه عباس آباد به صورتی بکر و زیبا در کنار رود دز گسترده شده و فاصله آن تا شهر حدود ۱۰ کیلومتری است. شهر دزفول به دلیل نوع پوشش درختان معمولا تمام سال سبز است اما در این بیشه زیبا درختان در فصول مختلف سال تغییر رنگ داده و می توان در آن به زیبایی پاییز و سایر فصول را لمس کرد.
تالاب هور مزرعه
هور مزرعه بین دو رودخانه دز و کرخه ( در جنوب دزفول) قرار گرفته است و بخشی از آب رودخانه شاوور به آن می ریزد. آب هور مزرعه در فعالیت های کشاورزی ساکنین محل ( عشایر مزرعه و تنیس ) نقش مهمی دارد و نوعی برنج محلی ؛ معروف به برنج حویزه در حاشیه کمربندی این هور کشت می شود. رودخانه های مهم جلگه خوزستان رودخانه های کارون ، دز ، کرخه و جراحی هستند. این رودخانه ها از سلسله رودهای زاگرس سرچشمه می گیرند و راه های پر پیچ و خم طولانی در استانهای اطراف جلگه خوزستان همچون چهارمحال و بختیاری ، ایلام ، لرستان، کهگیلویه و بویر احمد را سپری می کنند تا به جلگه خوزستان وارد شوند . در روزگاران خوش قبل از بحران کنونی محیط زیست، که در حدود دو دهه است که شروع شده است و این روزها در اوج خود بسر می برد، این رودخانه ها با جریان پرآبشان علاوه بر تأمین آب شرب مناسب و آب مصارف کشاوزی ، منبع اصلی و شریان حیات تالابهای جلگه خوزستان محسوب می شوند. در جلگه خوزستان پایین بودن سطح زمین نسبت به سطح دریا سبب شده است تا از روزگاران قدیم آبهای رودخانه های اقلیم احواز در مناطقی وسیع جمع شود و هور العظیم ، هور الفلاحیه ، هور مزرعه و تالاب شیمبار را بوجود آورد.
صنایع دستی دزفول،تاریخی دیرپا
سابقه صنایع دستی را در دزفول باید از زمانی بدانیم که مهارتهای فردی با استفاده از اندیشه و خلاقیت، دستان پرتوان و سواد اولیه، انسان را به ساخت وسایل مورد نیازش وادار کرد.بر حسب نوشتههای پروفسور گیرشمن، در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد در کوههای شمال خوزستان مردمانی زندگی میکردند که با فن سفالگری و بافندگی آشنایی داشتهاند. با توجه به این که کوههایی که در موقعیت جغرافیای شهرستان دزفول قرار دارند جزو کوههای مذکور میباشند به رایج بودن این گونه مهارتها که امروز به آنها صنایع دستی گفته میشود پی خواهیم برد. این مصنوعات روزگاری مصرفی بودند و سپس برای معاملات پایاپای استفاده شدند و در نهایت به عنوان شغل و حرفه درآمدند.راستههای متعدد در بازار قدیم، نام برخی محلهها، مساجد و القاب خانوادگی شهروندانی که از پیشههای صنایع دستی اقتباس گردیده، نشان از غنا و توانمندیهای صنایع دستی این شهرستان است. با اندکی تامل در پیشینه این مشاغل در دزفول به قریب ۶۰ حرفه پی خواهیم برد که جمعیتی حدود یک ششم شاغلان و کاسبکاران روزگار خود را در این شهر شامل بوده است.
صاحبان این حرفهها تولیدکنندگان کلیه مصنوعات مورد نیاز مردم این خطه اعم از پوشاک، لوازم خانه، وسایل زندگی، تجهیزات و ابزار پیشهوران بودهاند. به طور کلی آنچه در منزل، مسجد و محل کسب مورد بهرهبرداری قرار میگرفت توسط صنعتگران صنایع دستی دزفول ساخته میشد. هیچ کالایی برای مصرف مردم به این منطقه وارد نمیشد بلکه دزفول تامینکننده کالاهای مورد نیاز شهرهای اطراف و استانهای همجوار بوده است. حتی کالاهایی به هندوستان و اروپا و مقنعه و سفال به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس صادر میگردید. باید خاطرنشان کرد انواع حرفههای صنایع دستی از گذشته تا به امروز در این شهرستان بافتههای اداری، بافندگی سنتی، نمدمالی، سفالگری، فلزی و آلیاژی، زیورآلات سنتی، سنگتراشی، کاشی، شیشهگری، خراطی، ریزهکاری چوب، محصولات حصیری، فرآوردههای چرم و پوست، بافتنی، قلمزنی، معرقکاری، چاپهای سنتی و سایر فرآوردههای دستی است. گستردگی حرفهها در این شهرستان چنان بوده که از ۲۴ گروه طبقهبندی در کل کشور، دزفول در ۱۸ گروه قریب ۶۰ نوع حرفه داشته است. نام محلهها، مساجد، مکانها و القاب مشهور تاییدی است که این ادعا را به سندی زنده مبدل میسازد. تعدد رشتهها و کثرت صنعتگران موجب گردید تا دزفول به عنوان قطب صنایع دستی استان خوزستان محسوب شود. علاوه بر آن مصنوعات از چنان کیفیتی برخوردار بودند که فروش آنها از محدوده جغرافیایی شهرستان و استان گذشته و به دیگر استانها گسیل داده شده و حتی برخی اقلام نیز صادر شدهاند.
خانه تاریخی تیرنو دزفول
خانه تاریخی تیزنو به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملى ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانههای محله قلعه است که در ضلع شرقی میدان اصلی این محله واقع شده است. پیکره اصلی خانه متعلق به دوره صفویه است که تغییرات عمدهای در دوره قاجار و اوایل پهلوی به خود دیده است. محله قلعه قدیمیترین محله شهر دزفول بوده که در اصل به خاطر همجواری با قلعه نظامی که به خاطر حفاظت از پل ساسانی ساخته شده بود به این نام شهرت یافته است. خانه تیزنو دزفول برگرفته از هویت غنی معماری دزفول با مصالحی از آجر و خشت و به شیوه یک ایوانه اصفهانی ساخته شده است. ورودی بنا در مجاورت حوزه علمیه معزی قرار گرفته است. و ورود به خانه از ضلع غربی بنا و از سمت مرکز محله قلعه صورت میگیرد (با احداث خیابان ساحلی این مرکزیت از بین رفته است.) در دو طرف سر در ورودی سکوهای کوچکی به نام خواجه نشین قرار دارد که برای استراحت رهگذران خسته و یا نشستن کسی که جهت باز شدن در به انتظار مانده مورد استفاده قرار میگرفته است. پس از عبور از سردری بزرگ و زیبا وارد فضای مسقفی به نام “هشتی” میشویم که به عنوان فضای تقسیم کننده عمل مینموده به نحوی که از سمت چپ آن به بیرونی (قسمت پذیرایی از مهمانان) و از سمت راست آن به اندرونی میرسیم. به علاوه هشتی به دلیل ایجاد محرمیت مانع دید مستقیم رهگذران از بیرون به فضاهای داخلی میشود. زیر سقف عرق چین هشتی رسمی بندی (کاربندی) شده است و این رسمی بندیها از نوع دوازده ضلعی هشت و نیم هشت پرکار میباشد. کفسازی هشتی از جنس قلوه سنگ رودخانهای میباشد. اندرونی یا حیاط اختصاصی بنا معمولا جهت سکونت اهالی خانه مورد استفاده قرار میگرفته که در حال حاضر ورودی آن از سمت هشتی مسدود و در تملک شخص دیگری است. بعد از گذر از هشتی به فضای بیرونی خانه میرسیم؛ حیاطی زیبا که در نگاه اول چشم هر بینندهای را خیره به آجرکاریهای دورتادور آن میکند که معماران زیردست دزفولی با ظرافتی خاص طرحهای شگفت و زیبایی را با آجرهای تکامل یافته دوره صفویه خلق کردهاند. نمای زیبای خانه با قوسهای رومی و پنج و هفت با وجود تنوع خود تقارنی زیبا و شکوه خاصی را به نمایش گذاشته است. فضای اصلی خانه درونگرا بوده و دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و دو ایوان فرعی در طبقه اول است. کفسازی حیاط با استفاده از آجرهایی با ابعاد ۳،۲۰،۲۰ صورت گرفته است. بنا دو طبقه بوده و طبقه همکف آن به واسطه چهار پله از سطح حیاط بالاتر میباشد. در جلوی ایوان اصلی و اتاقهای طبقه همکف صفه قرار دارد.
در نماهای داخلی و بیرونی این بنا در قسمت بالای طاقها با استفاده از آجر خوونچینیهای زیبا و ظریفی با طرحهای متنوع اجرا گردیده که نظر هر بینندهای را به خود جلب میکند. نمای ایوان اصلی با ارسی مسدود شده بود که تابش نور خورشید به قطعه شیشههای رنگی ارسی تلألو زیبایی را در ایوان به وجود میآورده است. در دو طرف ایوان اصلی اتاقهای کوچکی قرار دارد که به آنها “غلام گردش یا گوشوار” گفته میشود.ورود به ایوان اصلی از طریق این اتاقهای کوچک صورت گرفته است. بعدها به دلیل سکونت چندین خانواده فامیلی در این خانه از آنها به عنوان مطبخهای خانوادگی نیز استفاده شده و ارسی ایوان از میان برداشته شده است. از دیگر فضاهایی که در اکثر خانه های قدیمی دزفول دیده میشود وجود دو نوع زیر زمین است؛ شبستان و شوادان. شبستان این خانه که نسبت به سطح حیاط حدود ۱۵۰ سانتیمتر پایینتر میباشد دارای سه ورودی است که به واسطه چند پله ارتباط آن با حیاط برقرار میشود. شبستان با مصالح بنایی ساخته شده؛ دیوارهای آن باربر بوده و وزن دیوارهای طبقات فوقانی را به زمین منتقل مینماید. نورگیری شبستان از طریق روزنهای متعدد و کوچکی صورت میگیرد که در نمای صفه مشاهده میشوند. اختلاف سطح طبقه همکف با حیاط این امکان را فراهم میکند تا نورگیری شبستان به آسانی انجام شود. شیبدار بودن کف این روزنها موجب انعکاس نور به شبستان شده به نحوی که تمام فضاها را روشن میکند.شوادان بنا نسبت به شبستان در سطحی بسیار پایین تر قرار گرفته است. شوادانهای دزفول حفرههایی دست کند میباشد که در دیوارها و سقف آن از هیچ نوع مصالح بنایی استفاده نشده و فقط در کفسازی و ساخت پلههای آن آجر به کار رفته است. شوادانها یکی از ویژگیهای خاص و ویژه معماری دزفول است که کاربریهای متنوعی داشته است از جمله کار تهویه هوا و خنکی ساختمان را بر عهده داشته به این صورت که شوادان دریچهای در بیرون خانه برای ورود هوا داشته و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن هوای در شوادان خنک شده و این هوای خنک از طریق کانالهایی در بخشهای مختلف ساختمان توزیع می شده است. علاوه بر آن به عنوان محلی خنک و آرام در تابستانها مورد استفاده قرار گرفته همچنین این شوادانها به خانههای همجوار راه داشته است و به این صورت ارتباط نزدیکی میان همسایهها وجود داشته است.
شیب موجود در سقف پلکانی که ارتباط حیاط با صحن شبستان را برقرار میکند نیز با مصالح آجری تزیین و به این وسیله از ریزش سنگهای بستر طبیعی زمین نیز جلوگیری مینمودهاند. لازم به ذکر است حفر شوادان به دلیل استحام زیاد بستر طبیعی زمین در دزفول که از سنگ کنگلومرا است میسر شده است. گفتنی است کنگلومرا سنگی رسوبی است که وجود ذرات گل و آهک در لابهلای آن مانند ملات بسیار مستحکمی عمل نموده که این ذرات را به هم متصل مینماید. در دو طرف حیاط راه پلههایی با پلههای بلند قرار دارد که ما را به طبقه اول ساختمان هدایت میکنند، در طبقه اول صفههایی آجر فرش شده قرار دارد که در گذشته در فصولی که هوا مساعد بوده از آن به عنوان محلی برای استراحت و دور هم نشینی استفاده میشده است. در حال حاضر نیز با توجه به نزدیکی خانه تیز نو به ساحل زیبای رود دز و موقعیت خاص قرارگیری آن در شهر دزفول منظرهای چشمنواز و دلانگیز را در جلو دید بازدیدکنندگان به نمایش میگذارد. دلیل نامگذاری این خانه تاریخی به اسم تیزنو نام مالک آن بوده است. در حال حاضر خانه تیزنو تغییر کاربری داده و به عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول از آن استفاده میشود و یکی از جاذبههای گردشگری دزفول محسوب میشود. گردشگرانی که از دزفول دیدن میکنند میتوانند لذت مهمانی جشن آجرها را در آن به نظاره بنشینند.
رودخانه دز و پارکهای ساحلی رودخانه در دزفول(خوزستان)
رودخانه دز که از رشته کوه های زاگرس سرچشمه می گیرد ، از شمال دزفول به جنوب این شهر سرازیر می شود . بر روی این رودخانه سد بختیاری ، سد دز و سد تنظیمی دزفول ساخته شده اند . در مسیر عبور رودخانه ی دز از شهرستان دزفول ، پارک های ساحلی زیبایی ایجاد شده اند : تفریحگاه ساحلی دز (علی کله ) و پارک های ساحلی رعنا ، دووه ، ولیعصر و علی مالک فضاهای زیبایی را ایجاد کرده اند که در فصل بهار و تابستان پذیرای گردشگران هستند . شهرداری دزفول در ساحل دز ، نشیمن گاه هایی مجهز به سایبان برای گردشگران ایجاد کرده است . علاوه بر آن امکاناتی چون نمازخانه ، وسایل بازی کودکان ، فضای سبز پیرامون رودخانه و نزدیکی به شهر موجب شده است که مسافران زیادی از شهرهای جنوبی استان و گاه از استان های مجاور ، ساحل رودخانه ی دز را برای تعطیلات آخر هفته انتخاب کنند . گذران لحظه هایی در خنکای ساحل رودخانه ، قایق سواری ، شنا و ورزش های روی آب ، از تفریحات تابستانی در شهرستان دزفول محسوب می شوند . آسیاب های آبی که در بخش هایی از این رودخانه دیده می شوند ، با توجه به قدمت و نوع ساخت ، بخشی از جاذبه های تاریخی این منطقه به شمار می آیند . بر اساس اظهار نظر شرق شناسان قدمت تعدادی از این آسیاب ها به دوره ی ساسانیان می رسد . در قسمتی از دیواره های صخره مانند ساحل رودخانه ، حفره های غار مانندی وجود دارد که استراحتگاه هایی مناسب برای گردشگران در ساعات گرم روز می باشند .و به شکل تفریحگاه هایی اختصاصی در فصول بهار و تابستان مورد استفاده قرار می دهند .
مجموعه های تفریحی ساحل رود دز و استقبال گردشگران از این مناطق ، ظرفیّت های خوبی را برای سرمایه گذاری ایجاد کرده است . تاسیس هتل ، رستوران ، شهربازی ، ورزش های آبی و امکانات تفریحی دیگر در کنار رودخانه ی دز ، فرصت هایی است که باید در سطح کشور معرفی شوند تا زمینه ی رونق اقتصادی منطقه نیز فراهم گردد . در فصل تابستان ، رودخانه ی دز هر مسافر خسته و گرمازده ای را به وسوسه می اندازد تا خود را در خنکای آب رها سازد و خستگی را از تن دور کند . هر چند که کارشناسان محلّی ، در بخش هایی از این رودخانه به دلایل ایمنی ، شنا را ممنوع کرده اند امّا با همّت شهرداری دزفول بخش هایی که در مجاورت پارک ها قرار دارند ، برای شنایی ایمن آماده سازی شده اند . حضور نیروهای امداد و نجات غریق و نصب تابلوهای هشدار دهنده در ساحل رودخانه ی دز ، از اقداماتی است که برای حفظ امنیّت گردشگران انجام شده است . با این توصیفات ، سفر به دزفول حتی در فصل تابستان هم خاطراتی شیرین و ماندگار را برای شما رقم خواهد زد.