خانه تاریخی تیزنو به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملى ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانه‌های محله قلعه است که در ضلع شرقی میدان اصلی این محله واقع شده است. پیکره اصلی خانه متعلق به دوره صفویه است که تغییرات عمده‌ای در دوره قاجار و اوایل پهلوی به خود دیده است. محله قلعه قدیمی‌ترین محله شهر دزفول بوده که در اصل به خاطر همجواری با قلعه نظامی که به خاطر حفاظت از پل ساسانی ساخته شده بود به این نام شهرت یافته است. خانه تیزنو دزفول برگرفته از هویت غنی معماری دزفول با مصالحی از آجر و خشت و به شیوه یک ایوانه اصفهانی ساخته شده است. ورودی بنا در مجاورت حوزه علمیه معزی قرار گرفته است. و ورود به خانه از ضلع غربی بنا و از سمت مرکز محله قلعه صورت می‌گیرد (با احداث خیابان ساحلی این مرکزیت از بین رفته است.) در دو طرف سر در ورودی سکوهای کوچکی به نام خواجه نشین قرار دارد که برای استراحت رهگذران خسته و یا نشستن کسی که جهت باز شدن در به انتظار مانده مورد استفاده قرار می‌گرفته است. پس از عبور از سردری بزرگ و زیبا وارد فضای مسقفی به نام “هشتی” می‌شویم که به عنوان فضای تقسیم کننده عمل می‌نموده به نحوی که از سمت چپ آن به بیرونی (قسمت پذیرایی از مهمانان) و از سمت راست آن به اندرونی‌ می‌رسیم. به علاوه هشتی به دلیل ایجاد محرمیت مانع دید مستقیم رهگذران از بیرون به فضاهای داخلی می‌شود. زیر سقف عرق چین هشتی رسمی بندی (کاربندی) شده است و این رسمی بندی‌ها از نوع دوازده ضلعی هشت و نیم هشت پرکار می‌باشد. کف‌سازی هشتی از جنس قلوه سنگ رودخانه‌ای می‌باشد. اندرونی یا حیاط اختصاصی بنا معمولا جهت سکونت اهالی خانه مورد استفاده قرار می‌گرفته که در حال حاضر ورودی آن از سمت هشتی مسدود و در تملک شخص دیگری است. بعد از گذر از هشتی به فضای بیرونی خانه می‌رسیم؛ حیاطی زیبا که در نگاه اول چشم هر بیننده‌ای را خیره به آجرکاری‌های دورتادور آن می‌کند که معماران زیردست دزفولی با ظرافتی خاص طرح‌های شگفت و زیبایی را با آجرهای تکامل یافته دوره صفویه خلق کرده‌اند. نمای زیبای خانه با قوس‌های رومی و پنج و هفت با وجود تنوع خود تقارنی زیبا و شکوه خاصی را به نمایش گذاشته است. فضای اصلی خانه درونگرا بوده و دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و دو ایوان فرعی در طبقه اول است. کف‌سازی حیاط با استفاده از آجرهایی با ابعاد ۳،۲۰،۲۰ صورت گرفته است. بنا دو طبقه بوده و طبقه همکف آن به واسطه چهار پله از سطح حیاط بالاتر می‌باشد. در جلوی ایوان اصلی و اتاق‌های طبقه همکف صفه قرار دارد.

در نماهای داخلی و بیرونی این بنا در قسمت بالای طاق‌ها با استفاده از آجر خوون‌چینی‌های زیبا و ظریفی با طرح‌های متنوع اجرا گردیده که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. نمای ایوان اصلی با ارسی مسدود شده بود که تابش نور خورشید به قطعه شیشه‌های رنگی ارسی تلألو زیبایی را در ایوان به وجود می‌آورده است. در دو طرف ایوان اصلی اتاق‌های کوچکی قرار دارد که به آن‌ها “غلام گردش یا گوشوار” گفته می‌شود.ورود به ایوان اصلی از طریق این اتاق‌های کوچک صورت گرفته است. بعدها به دلیل سکونت چندین خانواده فامیلی در این خانه از آن‌ها به عنوان مطبخ‌های خانوادگی نیز استفاده شده و ارسی ایوان از میان برداشته شده است. از دیگر فضاهایی که در اکثر خانه های قدیمی دزفول دیده می‌شود وجود دو نوع زیر زمین است؛ شبستان و شوادان. شبستان این خانه که نسبت به سطح حیاط حدود ۱۵۰ سانتیمتر پایین‌تر می‌باشد دارای سه ورودی است که به واسطه چند پله ارتباط آن با حیاط برقرار می‌شود. شبستان با مصالح بنایی ساخته شده؛ دیوارهای آن باربر بوده و وزن دیوارهای طبقات فوقانی را به زمین منتقل می‌نماید. نورگیری شبستان از طریق روزن‌های متعدد و کوچکی صورت می‌گیرد که در نمای صفه مشاهده می‌شوند. اختلاف سطح طبقه همکف با حیاط این امکان را فراهم می‌کند تا نورگیری شبستان به آسانی انجام شود. شیب‌دار بودن کف این روزن‌ها موجب انعکاس نور به شبستان شده به نحوی‌ که تمام فضاها را روشن می‌کند.شوادان بنا نسبت به شبستان در سطحی بسیار پایین تر قرار گرفته است. شوادان‌های دزفول حفره‌هایی دست کند می‌باشد که در دیوارها و سقف آن از هیچ نوع مصالح بنایی استفاده نشده و فقط در کف‌سازی و ساخت پله‌های آن آجر به کار رفته است. شوادان‌ها یکی از ویژگی‌های خاص و ویژه معماری دزفول است که کاربری‌های متنوعی داشته است از جمله کار تهویه هوا و خنکی ساختمان را بر عهده داشته به این صورت که شوادان دریچه‌ای در بیرون خانه برای ورود هوا داشته و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن هوای در شوادان خنک شده و این هوای خنک از طریق کانال‌هایی در بخش‌های مختلف ساختمان توزیع می شده است. علاوه بر آن به عنوان محلی خنک و آرام در تابستان‌ها مورد استفاده قرار گرفته همچنین این شوادان‌ها به خانه‌های همجوار راه داشته است و به این صورت ارتباط نزدیکی میان همسایه‌ها وجود داشته است.

شیب موجود در سقف پلکانی که ارتباط حیاط با صحن شبستان را برقرار می‌کند نیز با مصالح آجری تزیین و به این وسیله از ریزش سنگ‌های بستر طبیعی زمین نیز جلوگیری می‌نموده‌اند. لازم به ذکر است حفر شوادان به دلیل استحام زیاد بستر طبیعی زمین در دزفول که از سنگ کنگلومرا است میسر شده است. گفتنی است کنگلومرا سنگی رسوبی است که وجود ذرات گل و آهک در لابه‌لای آن مانند ملات بسیار مستحکمی عمل نموده که این ذرات را به هم متصل می‌نماید. در دو طرف حیاط راه پله‌هایی با پله‌های بلند قرار دارد که ما را به طبقه اول ساختمان هدایت می‌کنند، در طبقه اول صفه‌هایی آجر فرش شده قرار دارد که در گذشته در فصولی که هوا مساعد بوده از آن به عنوان محلی برای استراحت و دور هم نشینی استفاده می‌شده است. در حال حاضر نیز با توجه به نزدیکی خانه تیز نو به ساحل زیبای رود دز و موقعیت خاص قرارگیری آن در شهر دزفول منظره‌ای چشم‌نواز و دل‌انگیز را در جلو دید بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد. دلیل نام‌گذاری این خانه تاریخی به اسم تیزنو نام مالک آن بوده است. در حال حاضر خانه تیزنو تغییر کاربری داده و به عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول از آن استفاده می‌شود و یکی از جاذبه‌های گردشگری دزفول محسوب می‌شود. گردشگرانی که از دزفول دیدن می‌کنند می‌توانند لذت مهمانی جشن آجرها را در آن به نظاره بنشینند.

قصر بهرام کاروانسرای مربع شکلی است که از دوران صفویه تا امروز، در حوالی گرمسار نفس می کشد. کاروانسرایی با دیوار های بلند و چهار برج نیم دایره که شاید استحکام خود را مدیون سادگی شگفت انگیزش باشد. اگر گذارتان به این کاروانسرای سنگی بیفتد می بینید که ۴ ایوان و ۲۴ حجره در این کاروانسرا وجود دارد. فضایی که در آن زمان برای یک کاروانسرا بزرگ تلقی می شده است. شترخوان ها یا اصطبل های این کاروانسرا طوری تعبیه شده اند که کاملا در پشت اتاق ها قرار می گیرند و آب مصرفی این کاروانسرا هم از چشمه سیاه که در ۵/۷ کیلومتری آن وجود دارد، توسط آبراهه سفید رنگی که از سنگ تراشیده شده منتقل می شده است. می گویند شاه عباس به خاطر علاقه ای که به مازندران داشت با ایجاد یک راه میان بر در کویر فاصله اصفهان – فرح آباد را کوتاه کرد و بعدها این راه به راه سنگفرش شاهی موسوم شد. این کاروانسرا که به دستور شاه عباس صفوی بنا شده، درست بر سر سه راهی اصفهان، خراسان و مازندران قرار دارد. مسیری که مسافران زیادی از آن می گذشتند و این کاروانسرای را رونق می دادند. می گویند شاه عباس به خاطر علاقه ای که به مازندران داشت با ایجاد یک راه میان بر در کویر فاصله اصفهان – فرح آباد را کوتاه کرد و بعدها این راه به راه سنگفرش شاهی موسوم شد. برای عبور از این مسیر طولانی نیاز به منزلگاه ها و کاروانسراهایی بود که شاه با مسافران دیگر بتوانند در آن استراحت کنند و قصر بهرام یکی از کاروانسراهای و توقفگاه هایی است که به دلیل مشخصات خود یک توقفگاه شاهی بوده است.

قرار گرفتن قصر بهرام در منطقه حفاظت شده پارک ملی کویر جزء مواردی است که جذابیت این کاروانسرا را بیشتر می کند. در منطقه سیاه کوه شهرستان گرمسار به جز کاروانسرای بهرام، دو کاروانسرای دیگر هم وجود دارد اما کاروانسرای شاه عباسی یا قصر بهرام از همه آنها بزرگتر است. این کاروانسرا دو دروازه شمالی و جنوبی دارد و سنگ های صیقل داده شده نمای آن، رنگی سفید به بنا بخشیده است. این سنگ ها که همه از کوه های نزدیک آورده شده اند، در سردر بنا شکلی یکپارچه می گیرند و در دو طرف آن به دو اتاق کوچک می رسند که ظاهرا قراولخانه بنا بوده اند. در دو سوی شرق حیاط یک صحن بزرگ ساده با طاق بلند ضربی و در بدنه غربی، تالاری وسیع با شاه نشین و طاقچه هایی چند دور آن و ایوانی در جلو دیده می شود. تاریخ اصلی ساخت بنا روشن نیست اما عده ای از باستان شناسان معتقدند که سفال های به دست آمده از اطراف کاروانسرا به پیش از دوره صفویه تعلق دارند که این نشان از برپا بودن کاروانسرا قبل از عصر صفویان است. البته عده ای هم تاریخ بنای آن را به دوران تیموری نسبت می دهند. در منطقه سیاه کوه شهرستان گرمسار به جز کاروانسرای بهرام، دو کاروانسرای دیگر هم وجود دارد اما کاروانسرای شاه عباسی یا قصر بهرام از همه آنها بزرگتر است.

راه های رسیدن : برای دیدن این کاروانسرا گزینه های مختلفی را خواهید داشت. مسیر اول از پیشوا می گذرد و بعد از آن قلعه بلند، مبارکیه و سپس قصر بهرام. اما راه دوم از گرمسار گذر می کند و به لجران، کهک، جاده سنگفرش گرمسار و سپس قصر بهرام می رسد. در مسیر سوم هم از ورامین، چرمشهر، بند علی خان، کوه های دوازده امام و مبارکیه می گذرید. انتخاب آخر شما هم مسیر کاشان، آران، مرنجاب و سفیدآب است که شما را به این قصر می رساند. البته باید بدانید که اگر از مسیر سفیدآب قصد عزیمت دارید، راه سختی را پیش رو خواهید داشت. این منطقه باتلاقهای فراوانی دارد و بنابراین هر لحظه خارج شدن از مسیر می تواند به قیمت گیر افتادنتان در باتلاق تمام شود. مسیر جاده سنگفرش هم برای خودرو پیشنهاد نمی شود.