دیوار
مار سرخ ؛ قدیمی تر از دیوار چین
باستانشناسان ایرانی در جدیدترین کاوشهای خود متوجه شدند که دیوار باستانی گرگان از دیوار چین هم قدیمی تر است! سازمان میراث فرهنگی گزارش داده است که اخیرا عده ای از باستانشناسان ایرانی و باستانشناسان دانشگاههای ادینبورگ و دورهام مطالعات گسترده ای روی این دیوار انجام داده اند و در این بررسی ها اثبات کرده اند که نه تنها قدمت این دیوار از قدمت دیوار چین بیشتر است، بلکه توان مهندسی ایرانیان هم برابر یا حتی بیشتر از توان مهندسی امپراتوری روم در ساختن سازههای دفاعی بوده است. دیوار گرگان یکی از طولانیترین دیوارهای جهان است که بنا بر مطالعات هیاتهای باستانشناسی، قدمت این دیوار به دوران ساسانی میرسد. در ساخت هسته مرکزی و قسمتهای میانی این دیوار آجرهای سرخرنگ به کار رفته و به همین دلیل این دیوار تاریخی به «مار سرخ» معروف شده است. سال ۱۳۱۶ خلبانی آمریکایی که با هواپیمای خود از نقاط باستانی ایران عکاسی میکرد، در منطقه گرگان متوجه وجود دیوار قرمزرنگی شد که از سمت دریا به طرف کوههای پیشکمر میرود. عکسبرداریهای او اسناد مهمی را برای باستانشناسان بعدی برجای گذاشت . در طول خط سیر دیوار از ارتفاعات شرقی تا گومیشان و کرانه ساحلی بیش از ۳۰ دژ دفاعی وجود دارد که محل استقرار سربازان بوده است. ابعاد دژها از ۱۲۰ در ۱۲۰ متر تا ۲۴۰ در ۳۰۰ متر متغیرند. جوی یا کانال انتقال آبی به عمق ۵ متر که در سراسر دیوار امتداد داشته، آب را به نقاط مختلف آن میرسانده است. سال ۱۳۱۶، اریک اشمیت، خلبانی آمریکایی که با هواپیمای خود از نقاط باستانی ایران عکاسی میکرد، در منطقه گرگان متوجه وجود دیوار قرمزرنگی شد که از سمت دریا به طرف کوههای پیشکمر میرود. عکسبرداریهای او اسناد مهمی را برای باستانشناسان بعدی برجای گذاشت.
سال ۱۳۵۰، محمدیوسف کیانی باستانشناس ایرانی با انجام مطالعاتی طول دیوار را در حدود ۱۷۵ کیلومتر برآورد کرد. پیش از آغاز تحقیقات علمی، برخی ساخت این دیوار را به اسکندر مقدونی نسبت میدادند و برخی دیگر آن را متعلق به زمان کوروش هخامنشی یا دوران اشکانی میدانستند. از این دیوار در برخی متون به عنوان سد سکندر و سد نوشیروان نیز نام برده شده است. باستانشناسان میگویند در ساخت این دیوار عظیم دهها میلیون قالب آجر به کار رفته است. آنها شواهدی از تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن یافتهاند که نشاندهنده یک پروژه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار است. طبق برآوردها، ۳۰ هزار سرباز میتوانستند در طول دیوار مستقر شوند. باستانشناسان با نمونهبرداری و آزمایش خاکسترها و زغالهای برجای مانده در کورههای آجرپزی، نشان دادند که قدمت دیوار به قرنهای پنج و ششم میلادی میرسد. با تخمین قدمت دیوار، اکنون راحتتر میشود به دلیل اصلی ساخته شدن آن پی برد: پادشاهان ساسانی که با امپراتوری روم شرقی جنگهای مداومی داشتند از سوی شمال نیز با تهدید قوم هون (Hun) و سایر اقوام شمالی روبهرو بودند. بنابراین دیوار میتوانست محل رخنه این اقوام را به داخل ایران در فواصل کوهستانهای قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران ببندد.