شهرستان طبس ،بخش دیهوک ، روستای نای بند . اینجا ماسوله کویر است روستای نای بند . بافت سنتی و خشتی این روستا ، کوه ۳۰۰۹متری نای بند و نیز درختان نخل و مرکبات از قبیل پرتقال ، نارنگی و نارنج ، چشم انداز زیبا و با شکوهی به این روستای کویری داده و هر ساله گردشگران زیادی را جهت بازدید به این روستا ترغیب می کند . نای بند در حدود ۱۴۵خانوار و کمی بیش از ۵۰۰نفر سکنه دارد .خانه های مطبق روستا ، جلوه خاصی به آن بخشیده و معمولا بام یک خانه نقش حیاط خانه مجاور را ایفا میکند . روستای نای بند در فاصله ۲۲۵کیلومتری جنوب شهرستان طبس و در مسیر جاده کرمان واقع شده است ،روستایی مطبق با قلعه ای که در حدود ۳۰۰ سال پیش جهت حفاظت از روستا ساخته شده با ۴ برج در اطراف. سازه های بسیاری از سقفهای روستای نای بندان از چوب و الیاف درختان است که باعث خنکای بیشتر در تابستان و کاهش ضریب تخریب هنگام زلزله است . در کنار روستای نای بند اتاقکهایی سنگی به چشم می خورد که به بافت سنتی و تاریخی روستا می افزاید . بوی این نان تنوری فضا را پر کرده است . نای بند روزگاری پیش از این را دیده ایامی که مردمی سخت کوش در دل کویر گرد هم آمده اند و از خاک و آب چونان با عشق و با تمام وجود خشت مالیده اند و بر هم نهاده اند ، که از کوچه پس کوچه ها انعکاس عشقشان دیدنی است در روستای نایبند به خانه کوچکی برخوردیم که این نقوش از دهه۳۰ بر دیوار و سقف آن به جا مانده است که خود قابل تامل است . اینجا زندگی جاری است و زندگی بی تلاش و همت و حمیت اهالی جاری نخواهد ماند .

روستای پالنگان در دامنه کوه و در ۲ طرف دره قرار گرفته و خانه‌های آن با سنگ و عموما به حالت پلکانی ساخته شده و پشت بام منزل پایین حیاط منزل بالا است. این روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا، دارای چشمه‌ها، آبشارها و طبیعتی سرشار از زیبایی منحصر به فرد در استان کردستان است و در کنار رودخانه‌ای قرار گرفته که به رودخانه سیروان می پیوندد. رودخانه خروشان تنگیور که از میان آبادی می‌گذرد آن را به دو قسمت تقسیم کرده است و خانه های روستا با سنگ و بیشترشان به صورت خشکه چینی ساخته شده است. این ناحیه از مراکز مهم استان کردستان در دوره سلجوقی به بعد بوده است و قلعه پالنگان که مجاور روستا و در بالای کوه قرار دارد بیانگر این مطلب است. با توجه به بقایای مساجد، منازل قدیمی و باغ های زیبای این روستا به نظر می‌رسد که شالوده اصلی آن به دوره سامانی بازمی‌گردد. روستا دارای گورستان قدیمی است که چند سنگ قبر با خط کوفی مربوط به قرن ششم و هفتم در آن وجود دارد، اما از همه مهم‌تر بافت معماری پلکانی روستا است که دارای ارزش فراوان است. روستای پالنگان افزون بر ۲۰ چشمه جوشان در دره تنگیور دارد که آب زلال و خنک خود را به رودخانه تنگیور می‌ریزند و آبشارهای حاصل از ریزش آب این چشمه‌ها بسیار دیدنی است. رودخانه تنگیور که از میان آبادی می‌گذرد، بخش اعظم آب خود را از این چشمه‌ها که در فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری جنوب شرقی آبادی قرار دارند تأمین می‌کند و از همین رو آب رودخانه بسیار گوارا و خوش طعم است. رودخانه تنگیور بعد از گذر از آبادی در حدود ۱۲۰ متری غرب پالنگان به رودخانه پرآب سیروان می پیوندد. این ناحیه از مراکز مهم استان کردستان در دوره سلجوقی به بعد بوده است و قلعه پالنگان که مجاور روستا و در بالای کوه قرار دارد بیانگر این مطلب است. با توجه به بقایای مساجد، منازل قدیمی و باغ های زیبای این روستا به نظر می‌رسد که شالوده اصلی آن به دوره سامانی بازمی‌گردد.

به واسطه خصوصیات آب رودخانه تنگیور و این چشمه‌ها، بزرگ‌ترین مجتمع‌های پرورش ماهی در کنار این روستا ساخته شده است که بیشتر گردشگران به علت تازگی و نوع ماهی‌ها و همچنین قیمت مناسب آن برای غذا و همچنین دستاورد سفر به پالنگان، اقدام به طبخ ماهی در محل می‌کنند و اهالی این روستا بخشی از مایحتاج خود را از این رودخانه تأمین می‌کنند. روستای پالنگان بسیار سرسبز و دارای آب و هوای بسیار مطلوب و دل انگیز در فصل‌های بهار، پائیز و زمستان است و از این لحاظ از دیدنی‌ترین نقاط استان کردستان به شمار می رود. روستای پالنگان نزدیک به هزار نفر جمعیت دارد که مذهب اکثریت آنها سنی است و به لهجه اورامی صحبت می‌کنند. با این که پالنگان در یک منطقه کوهستانی قرار دارد اما به دلیل آسفالت بودن مسیر، در تمام طول سال امکان بازدید از این روستا وجود دارد. فعالیت یک واحد شیلات در کنار روستا نیز باعث شده تا بهترین خوراکی پذیرایی از گردشگران طبخ انواع ماهی باشد. عمده محصولات تولیدی مردم این روستا، گندم، جو و انواع مواد لبنی است. گیوه بافی، جاجیم بافی و موج بافی از مهمترین صنایع دستی پالنگان محسوب می‌شود. همچنین کشک محلی، گیوه و روغن جزو سوغات پرطرفدار پالنگانی هاست. تابستان گرم و بهار معتدل پالنگان باعث شده که کوچ بهاری عشایر به ارتفاعات این روستا که با اجرای بسیاری از مراسم سنتی عشایر کرد مانند اجرای موسیقی گریان، چپله و سیاچمانه همراه است گردشگران زیادی را به این روستا جذب کند.

مراسم مذهبی، عروسی، شب یلدا و خوش‌آمد گویی به نوروز در دوم اسفند نیز از مراسمی است که گردشگران بومی را به خود جذب می کند. اسب سواری، گرزبازی، قل قلان و چاک چاک از بازیهای محلی پالنگان است که در ایام غیر کاری مانند پاییز و زمستان در اکثر کوچه‌ها و چشم اندازهای روستا برگزار می‌شود. پالنگان یکی از ۷ روستای هدف در گردشگری استان کردستان است که پس از انجام مطالعات کارشناسی بدون هیچ تغییری در بافت خود به روستای گردشگری تبدیل می‌شود. روستاهای تاریخی صلوات آباد بیجار، اورامان تخت، خسروآباد گروس، نوره سنندج، آوی‌هنگ و ژاورود غربی دیگر روستاهای هدف کردستان هستند که همگی دارای بافت قدیمی با معماری اورامانات هستند و تمام خانه‌های این روستاها به طریق سنگ چین ساخته شده‌اند. تاریخ، تمدن و طبیعت این روستاها به همراه فرهنگ و آیین مردم آنها یکی از پتانسیل‌های بالقوه گردشگری در کردستان است که مسئولان گردشگری استان قصد دارند در کمترین فرصت آنها را به پتانسیل‌های بالفعل تبدیل کنند. در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان در دره تنگیور و در محل چشمه‌های پرآب، قلعه‌ای به نام قلعه پالنگان قرار دارد که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است.

آشنایی با قلعه پالنگان – کردستان : این قلعه در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان در دره تنگیور و در محل چشمه‌های پرآب قرار دارد که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است. آثار و یادمان‌های به دست آمده از این قلعه نشان می‌دهد که قدمت تاریخی پالنگان به دوران‌های کهن می‌رسد. این آثار شامل یک لنگه دروازه از یک تخته سنگ بزرگ و پل‌های ساخته شده روی رودخانه است که هنوز به جای مانده‌اند. بدون شک به دلیل موقعیت استراتژیکی این قلعه، از خیلی قرن‌ها پیش از قلاع مهم و غیرقابل دسترس بوده است. در دوران حکومت اردلان‌ها بر کردستان چند قلعه موجود بوده است که این قلعه ها در فصلی خاص مورد استفاده حکام وقت قرار گرفته اند. قلعه زلم برای زمستان، قلعه مریوان برای پائیز، قلعه حسن آباد در تابستان و قلعه پالنگان در بهار میهماندار حکومتیان بوده‌اند. وجود قلعه پالنگان قبل از حکمرانی اردلان‌ها و حتی امرای کلهر مسلم است. اما از چگونگی و تاریخ ساخت آن اطلاعی در دست نیست. بدون شک به دلیل موقعیت استراتژیکی این قلعه، از خیلی قرن‌ها پیش از قلاع مهم و غیرقابل دسترس بوده است. در دوران حکومت اردلان‌ها بر کردستان چند قلعه موجود بوده است که این قلعه ها در فصلی خاص مورد استفاده حکام وقت قرار گرفته اند. قلعه زلم برای زمستان، قلعه مریوان برای پائیز، قلعه حسن آباد در تابستان و قلعه پالنگان در بهار میهماندار حکومتیان بوده‌اند. بدین ترتیب قلعه پالنگان که از زمان خسروخان اردلان در ۵۹۴ هجری شمسی به تصرف خاندان اردلان درآمد و در سال ۱۰۶۶ هجری شمسی پس از حدود ۴۷۲ سال میهمانداری حکام اردلان ویران می‌شود.

بقعه امامزاده سید جمال الدین در ضلع شمال غربی روستای خشاب تلخ (کفشکنان) رود تلخی از توابع بخش مرکزی شهرستان کهگیلویه قرار دارد. روستای خشاب تلخ (کفشکنان) در شمال کوه پیتک و ۱۸ کیلو متری مغرب سد مخزنی مارون و ۳۰ کیلو متری شمال غربی بهبهان واقع شده‌است. بنای امامزاده قدیمی، از گچ و سنگ ساخته شده و ابعاد آن ۴×۶ متر است. دارا گنبد خانه‌ای ۴×۴ متر که در بالای آن گنبدی مخروطی به ارتفاع ۴۴ متر از ابتدای سقف تا نوک استوار گردیده و در زیر آن مرقد امامزاده به ابعاد ۱۴۰×۱۰۰×۸۰ سانتی متر قرار گرفته‌است. این گنبد خانه در جهت غرب بنا و درب آن رو به جنوب باز می‌شود. متصل به گنبد، یک واحد اتاق ۴×۳ متر قرار دارد که با گچ و سنگ که سقف آن با تیر آهن پوشش داده شده که جهت زائر سرا مورد استفاده قرار می‌گیرد، و درب ورودی آن به طرف جنوب باز می‌شود، و این درب به شکل قدیمی با چوب ساخته شده‌است. بنای اولیه ساختمان چندان قدیمی نیست، حدوداً به اواخر دورهٔ قاجار بر می‌گردد.

تاریخچه : یکی از آگاهان این روستا نقل می‌کند در زمان گذشته امامزاده چندین بار به خواب یکی از مؤمنین روستا آمده، و چنین بیان داشته که: در فلان نقطه مرقد ما قرار گرفته و در ضلع جنوبی آن دو کوزه گلی نشانه‌است، نهایتاً مردم روستا در آنجا تجمع و حفاری کردند، درست آنچه بیان شده، صحت داشته و از همان روز قبه و بارگاهی بر مرقد مطهر ساخته شد. در فاصله ۲۰۰ متری بقعه چشمه معروف خشاب تلخ و در فاصله ۱۰۰۰ متری مرقد امامزاده دیگری به نام امامزاده حسین قرار گرفته‌است، که چشمه معروف خشاب شیرین جاری و آب آن شرب و گوارا است این بنا از ابتدای احداث (۱۳۳۵ ﻫ. ق) تا کنون چندین بار مرمت و تعمیر گردید، اما در سال (۱۳۶۲ ﻫ. ش) با همیاری مردم روستا باز سازی و باز پیرایی اساسی شد. در رابطه با شجره نامه امامزاده به استناد اقوال سال خورده گان و آگاهان محلی و اعتقادات منطقهٔ از اولاد واحفاد امام موسی کاظم می‌باشد. و اخیراً یعنی از سال ۱۳۸۶ مجدداً بنای مذکور تخریب و با مصالح روز و به سبک جدید در حال بازسازی می‌باشد.

امامزاده در باورها : امامزاده سید جمال الدین در بین مردم منطقه روتلخی از جایگاه اعتقادی ویژه‌ای برخوردار است. در ایام ماه مبارک رمضان و محرم به ویژه در ایام سوگواری و عزاداری تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی مردم از روستاهای هم جوار و عشایر به این مکان می‌آید و مورد استقبال مردم روستا و متولیان امامزاده قرار می‌گیرند. حتی در ایام عید نوروز و روزهایی که نذورات دارند از شهرهای بهبهان و روستاهای اطراف بهبهان به این مکان می‌آیند و پس از زیارت سفره می‌کشند و از مردم روستا پذیرایی می‌کنند عموماً مردم روستا از تیرهٔ روتلخی طیبی هستند که همگی به چند واسطه قرابت سببی و نسبی دارند و از قدیم‌الایام در این منطقه اسکان دائم داشتند.