شاید کمتر کسی استان مرکزی را به عنوان یک منطقه گردشگری بشناسد اما حقیقت این است که این استان، با جاذبه های تاریخی و روستایی خود یکی از بهترین مقاصد گردشگری در مرکز کشور محسوب می شود. اگر گذارتان به استان مرکزی افتاد، پیشنهاد می کنیم سری به روستاى هزاوه بزنید که زادگاه امیرکبیر است. این روستا در فاصله ۱۸کیلومترى شمال غربى شهرستان اراک قرار دارد و جزئی از دهستان فراوان، بخش فرمهین به شمار می آید.مطالعات باستانشناسى بر روى تپه تاریخى هزش در این منطقه نشان می دهد که روستای هزاوه قدمتی طولانی دارد و عمر آن با توجه به سفال هاى پیدا شده از تپه، به قرن پنجم هجرى می رسد.اگر گذارتان به هزاوه افتاد، می توانید مقبره شاهزاده احمد را بر روى بلند ترین قسمت روستا در محله بالا ببینید که عمر آن به دوره ایلخانان مى رسد. بافت مسکونی روستا هم آنقدر پیچیده و جالب است که به تنهایی می تواند جذاب ترین بخش سفر شما را رقم بزند. خانه هاى سنگى و گلى که به صورت پلکانى بر دامنه شیب کوه ها قرار گرفته اند، چیزی است که شما در هزاوه به وفور می بینید. این خانه ها اکثراً از گل، سنگ و چوب ساخته شده و داراى سقف هاى مسطح هستند. بد نیست بدانید که روستاى هزاوه در بیشتر ایام سال معتدل و نسبتا سرد است و ساکنان این منطقه براى مقابله با سرمای هوا ساختمان هایشان را رو به جنوب ساخته اند تا حداکثر استفاده را از خورشید ببرند. دیوار خانه ها اکثرا ضخیم و از جنس خشت، چینه و گل است و در تمام این خانه ها اتاق کرسى به چشم می خورد. بیشتر مردم هزاوه به کشاورزی و باغداری مشغول هستند و بهترین محصول آنها انگور است.اگر به هزاوه سفر کنید می توانید سری به محله های کیور، میان ده، محله پایین، محله چاله، سرآسیابها، تره زار و ده بالا بزنید و مسجد شبستان‌ دار، درخت سرو کهنسال و حمام قدیمی این روستای وسیع را ببینید.

روستای ولایت رود از روستاهای میانکوهی شهرستان کرج محسوب بوده و دارای آب هوای پاک، چشمه‌های پر آب، چشم‌اندازهای زیبا و طبیعت دست نخورده می‌باشد. سرچشمه‌های اصلی رودخانه کرج از اطراف این روستا جریان یافته و سرسبزی و طراوت چشمگیر فضاهای پیرامونی را فراهم می‌آورند. باغ‌های سرسبز و انبوه میوه و پوشش گیاهی غنی و اراضی حاصلخیز، جذابیت‌های این روستا را دو چندان نموده است. روستای ولایت رود بافت مسکونی متراکمی دارد. جمعیت این روستا در فصل زمستان کاهش یافته و با آمدن بهار و اعتدال هوا، افزایش می‌یابد. خانه‌های ساکنان این روستا اغلب در یک طبقه با دیوارهای ضخیم و سقف‌های مسطح و یا شیروانی می‌باشند و مصالح عمده بکار رفته در آن‌ها شامل لاشه سنگ، سیمان، گچ و تیرآهن است. البته در اراضی ولایت رود، ویلاهای ییلاقی زیبایی نیز بنا شده‌اند و جلوه خاصی به روستا بخشیده‌اند. درآمد بیشتر ساکنان این روستا از فعالیت‌های دامداری، باغداری و تولید عسل تأمین می‌شود. سیب، گیلاس، گلابی، آلبالو، گردو و فرآورده‌های لبنی چون شیر، ماست، دوغ و کشک از تولیدات و سوغات این روستا می‌باشند.

در این روستا ترانه‌های محلی به گویش مازندرانی و گیلانی رایج است که در مراسم عروسی و سایر مناسبت‌ها، نواخته و خوانده می‌شوند. در پیرامون روستای ولایت رود جانورانی چون شغال، گرگ، روباه، خرگوش، قوچ، میش، بز کوهی، گراز، خرس، کبک و قرقاول نیز زندگی می‌کنند. از نکات جالب توجه این است که روستای ولایت رود نزدیک‌ترین روستا به پیست اسکی دیزین می‌باشد و رودخانه ولایت رود که از رودهای دائمی و پرآب استان البرز به شمار می‌رود، در جنوب این روستا جریان دارد. روستای ولایت رود از توابع دهستان نساء بخش آسارا در شهرستان کرج می‌باشد و دسترسی به آن از طریق جاده کوهستانی و زیبای کرج – چالوس امکان‌پذیر است. این روستا در فصل بهار و تابستان دارای آب و هوای معتدل و مطبوع و در زمستان دارای اقلیم سرد می‌باشد و از جمله مناطق ییلاقی کشور است که از دوره قاجاریه مورد توجه بوده است.

روستای پاز یا پاژ یا فاز یا باژ نام روستایی است در حدود ۲۰ کیلومتری جاده مشهد به کلات. این روستا در واقع زادگاه ابوالقاسم فردوسی؛ شاعر بزرگ حماسه سرای ایران است. زادگاه فردوسى، روستایى سرسبز است که از باغ هاى انگور پوشیده شده. حدود ۵۰۰ مترى شمال پاز که بر بلنداى تپه اى در جلگه قدیم خراسان قرار گرفته است، تپه ای با قدمت نامعلوم قرار دارد که خرده سفال و کاشى  هاى رنگارنگ اطراف و روى آن پراکنده اند و تاریخ کهن آن را نشان مى دهند. می گویند این آثار یادگار سده هاى اولیهء قرون اسلامى تا حدود قرن دهم قمری است.پاز یا پاژ در لغت به معنای هدیه ی است که فرد دارای رتبه و مقام به فرد دیگر هم تراز خود می دهد. روستای پاز حدود ۸۰۰ هکتار مساحت دارد که بخشی از آن مسکونی است. بخشی از فضای مسکونی روستا هم روی تپه ای موسوم به قلعه بلند قرار دارد. چون تا مدتی قبل در اطراف آن خندقی وجود داشت که برای جلوگیری از پیشروی مهاجمان آن را پر از آب می کردند! بجز این تپه در فاصله تقریبی پانصد متر از پشته اولیه، بلندی دیگری به چشم می خورد که در بین اهالی به قلعه کهنه پاز معروف است.سفال های رنگارنگ و لعابدار پارکنده روی این بلندی نشانه ای از تداوم مدنیت روستای پاز در سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است.

اگر گذارتان به این روستا بیفتد، اهالی روستا خانه ای را بر تپه ای بلند نشانتان خواهند داد که به اعتقاد آنها خانه فردوسی است! این خانه قدیمی (حتی اگر به واقع خانه فردوسی نباشد) آنقدر قدیمی است که می تواند یک گردشگاه تاریخی به حساب بیاید. حتی سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۹ این خانه را با شماره  ۳۲۴۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد اما متاسفانه این روزها به خرابه ای تبدیل شده که محل بازی بچه هاست. در اطراف خانه نیز هیچ  تابلویی برای راهنمایی گردشگران درخصوص خانه و فردوسی و حتی هیچ اثری از نظارت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (حتی در حد آرم این سازمان) دیده نمی شود.بنابراین گردشگران مجبورند برای یافتن پرسش های خود با همسایگان فردوسی صحبت کنند که آن ها هم تنها در حد شنیده ها و بر اساس حضور گردشگران به اطلاعاتی بسیار مختصر آگاهی دارند. با رسیدن به خانه فردوسی هم منظره چشم نوازی مشاهده نمی شود. یک چهاردیواری کوچک با طاقچه و تزیینات گچی ساده که قدمت آن به دوران پهلوی می رسد، تنها دارایی خانه  فردوسی است. اما به هر حال دیدن همین خانه هم خالی از لطف نیست.روستای پاز را باید در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی مشهد و در تقاطع جاده ی کلات و کارده ببینید. این روستا یک خیابان اصلی با نام “فردوسی” دارد که از جاده ی کلات منشعب می شود و خیابان های فرعی آن نیز براساس همین خیابان اصلی شماره گذاری شده اند.

کم پیدا می‌شود کردی که از او درباره جاذبه‌های گردشگری کردستان سوال کنید و او در حرف‌هایش روستای نگل(نوگل) را از قلم بیندازد و نگوید که روستایی هم هست در ۶۵ کیلومتری سنندج که به دیدن می‌ارزد و نه‌تنها قرآنی تاریخی دارد بلکه آب و هوایش هم رویایی و طبیعتش بکر است و از آنجا که در دره‌ای واقع شده هوایش همیشه خنک است و بس که درخت دارد زمینش با آفتاب تند و خشکی غریبه است و مردمش همیشه منتظرند که مسافری از راه برسد تا مهربانانه جلو بروند سلامش کنند، حالش را بپرسند و دعوتش کنند تا با آنها یک استکان چای بخورد یا قرآن‌شان را ببیند. یا افسانه پیدا شدن قرآن‌شان را بشنود که چطور سال‌ها پیش چوپانی وقتی گوسفندانش را برای چرا برده بود گلی عجیب و زیبا دید که وسوسه‌اش کرد آن را بچیند و…. نه، امکان ندارد هیچ کردی از جاذبه‌های استان کردستان بگوید و یادش برود درباره نگل و مهمان‌نوازی مردمش حرف بزند و به همین دلیل است که می‌گوییم زودتر کوله‌بارتان را جمع کنید و بروید سنندج و از آنجا راهی نگل شوید. می‌پرسید ادامه افسانه نگلی‌ها چه شد؟ می‌خواهید بدانید وقتی چوپان گل را چید چه اتفاقی افتاد؟ مردم روستا، آنجا که چوپان صندوقچه را پیدا کرده بود مسجدی بنا کردند و اسمش را گذاشتند «نوگل» که به مرور زمان تغییر کرد و آنقدر زبان به زبان گشت تا شد «مسجد نگل» و کمی دورتر هم روستای نگل امروزی شکل گرفت و از برکت قرآن هنوز هم سرپاست و هر ساله گردشگران زیادی به دیدارش می‌آیند نگلی‌ها می‌گویند وقتی چوپان گل را از دل خاک بیرون کشید، صندوقچه‌ای که زیر گل بود نمایان شد. او صندوقچه را گشود و داخلش همان قرآنی را دید که امروز مهم‌ترین جاذبه گردشگری نگل است. مردم روستا، آنجا که چوپان صندوقچه را پیدا کرده بود مسجدی بنا کردند و اسمش را گذاشتند «نوگل» که به مرور زمان تغییر کرد و آنقدر زبان به زبان گشت تا شد «مسجد نگل» و کمی دورتر هم روستای نگل امروزی شکل گرفت و از برکت قرآن هنوز هم سرپاست و هر ساله گردشگران زیادی به دیدارش می‌آیند. قانع شدید؟ افسانه را هم شنیدید، اما این دلیل نمی‌شود که به نگل نروید. هنوز دیدنی‌ها و شنیدنی‌های زیادی هست که از آن بی‌خبرید و باید برای کشف‌شان راهی نگل شوید.

نگل است و قرآنش!

«قرآن نگل»، قرآن بزرگی است که با خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده و به خلیفه‌ی سوم منسوب است. در واقع مردم این روستا باور دارند که قرآن نگل یکی از چهار قرآنی است که در زمان خلیفه سوم (عثمان بن عفوان) به رشته تحریر در آمده و به چهار نقطه جهان ارسال شده است. این قرآن هم‌اکنون در مسجد نگل نگه‌داری می‌شود. البته در سال ۱۳۷۰ این قرآن به سرقت رفت که با همکاری مردم منطقه و تلاش شبانه روزی نیروی انتظامی، دزدها دستگیر شدند و در مراسم ویژه‌ای، قرآن را به روستای نگل بر‌گرداندند. روزی که قرآن را به مسجد نگل برگرداندند، هزاران نفر از مردم روستاها، شهرها و استان‌های هم‌جوار، استقبال باشکوهی از قرآن به عمل آوردند و ده‌ها رأس گاو و گوسفند برای قرآن قربانی کردند. بعد از آن بود که مقام معظم رهبری برای محفوظ ماندن قرآن نگل از دستبردهای احتمالی دستور داد جایگاهی محکم و مطمئن برای نگه‌داری این قرآن بسازند. برای دیدن این قرآن قدیمی باید به روستای نگل در ۶۰ کیلومتری جاده سنندج-مریوان (۲۸ کیلومتری سروآباد) سفر کنید.