ساختمان گمرک بندر گز با طرح و نظارت مهندسین بلژیکی در سال ۱۲۸۱ احداث شد و یکی از قدیمی ترین بناهای تاسیسات بندری شهر و از جاذبه های گردشگری بندر گز به‌شمار می‌رود. این ساختمان آجری با هواکش‌‌هایی در چهار طرف برای ایجاد کوران هوا و سازگاری با شرایط محیطی و اقلیمی منطقه ساخته شده است. همچنین وجود پنجره‌های متعدد، علاوه بر نقش موثر در تهویه هوا، نور طبیعی زیادی را در ساختمان فراهم می‌‌آوردند. ساختمان گمرک که یادگاری از دوران طلایی تجارت در بندر گز محسوب می‌شود، در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ به شماره ۱۲۵۶۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

میدان جمهوری ایروان مکانی فوق‌العاده مهم برای تمامی مردم ارمنستان است و مقصدی جالب و سرگرم‌کننده برای گردشگران به شمار می‌رود. این میدان با ساختمان‌های مهمی احاطه می‌شود و در طول سال میزبان جشن‌ها و رویدادهای متنوعی است. همچنین فواره‌های موزیکال میدان جمهوری، از دیگر جاذبه های گردشگری ایروان در این مجموعه است که مردم محلی و گردشگران را به این مکان جذب می‌کنند. میدان جمهوری ایروان که سابقا با نام میدان لنین شناخته می‌شد، یکی از دیدنی‌ترین مناطق ایروان، پایتخت زیبای ارمنستان به شمار می‌آید. موقعیت آن در مرکز شهر به‌گونه‌ای است که توسط خیابان‌های اصلی قطع می‌شود. همچنین میدان جمهوری یکی از مکان‌هایی است که هر گردشگر تور ارمنستان، یک‌بار از آن دیدن خواهد کرد. این میدان بیضی شکل به محلی برای برگزاری مهم‌ترین کنسرت‌های موسیقی و اجرای آهنگ‌های مختلف نیز تبدیل شده است که البته محدود به آهنگ‌های ارمنی نمی‌شود. همین موضوع سبب شده است افراد از سراسر ارمنستان برای شرکت در این مراسم جذاب به این مکان بیایند. همچنین در طول سال جشن‌ها و رویدادهای گوناگونی در آن برگزار می‌شود که تماشای آن‌ها می‌تواند برای کس با هر فرهنگی لذت‌بخش باشد. میدان جمهوری ایروان در مرکز شهر قرار دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آن، ایستگاه میدان جمهوری است که در فاصله‌ای کمتر از ۳۰۰ متر از آن واقع شده است.

تاریخچه میدان جمهوری ایروان : دوران اتحاد جماهیر شوروی، عصر بازسازی برای تمام کشورهای اتحاد جماهیر شوروی بود و ارمنستان نیز از این امر مستثنی نبوده است. نقشه‌ بازسازی میدان درسال ۱۹۲۶ مطرح شد و تا سال ۱۹۵۲ برای پیشرفت آن تلاش‌هایی صورت گرفت. معمار ارشد آن، آلکساندر تامانیان نام داشت که پس از انقلاب از پتروگراد به ایروان نقل مکان کرده بود. اولین نقشه‌ بازسازی ایروان در سال ۱۹۲۴ کشیده شد که در آن توجه خاصی به ساخت این میدان داشتند. اگرچه بخش عظیمی از نقشه‌های تامانیان غیرقابل‌اجرا و سخت به نظر می‌رسیدند؛ این میدان ساخته شد. تمامی تکیه‌‌خانه‌ها، رستوران‌ها و حمام‌ها تخریب شدند و جای خود را به ساختمان‌های جدید دادند. این ساختمان‌های جدید ترکیبی از سبک‌ها و معماری‌های برتر جهان را به نمایش می‌گذاشتند. از آنجا که در سال‌های قبل مجسمه‌ای از لنین در میدان وجود داشت، میدان را با نام لنین می‌خواندند. لنین یک انقلابی مارکسیستی بود که خرد و سیاستش منجر به انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ شد. این مجسمه نیز توسط هنرمند برجسته شوروی، سرگئی مرکوروف ساخته شد و در قسمت جنوبی این میدان بیضی شکل قرار گرفت. در نوامبر سال ۱۹۴۰ و هم‌زمان با بیستمین سالگرد جمهوری ارمنستان شوروی، از این مجسمه که توسط دو معمار برجسته به نام‌های ناتالیا پرموزووا (Natalia Peremuzova) و لوون وارتانو (Levon Vartanov) طراحی شده بود، رونمایی کردند. این مجسمه همچنین به سبب جزییات موجود در آن و محل قرارگیری‌اش، یکی از بهترین مجسمه‌های ساخته شده از لنین بود که در تمام ساعات شبانه‌روز خودنمایی می‌کرد. این مجسمه در حال حاضر در این میدان وجود ندارد. پس از آنکه ارمنستان مجددا استقلال خود را به دست آورد، مجسمه را از آن محل برداشتند و اکنون در حیاط موزه‌ تاریخ ملی نگهداری می‌شود.

معماری میدان جمهوری ایروان : به طورکلی میدان‌ها درشهرهای مختلف به طرق گوناگون ساخته می‌شوند. برخی از آن‌ها توسط یک معمار طراحی می‌شوند و همیشه سبک خود را حفظ می‌کنند. در حالی که تعدادی از آن‌ها ممکن است در طول دهه‌های مختلف ساخته شوند؛ بدین معنا که نه‌تنها معماران مختلف بر ساخت آن‌ها نظارت داشته‌اند، بلکه سبک‌های معماری مختلفی را نیز شامل‌ می‌شوند، به‌عنوان مثال میدان سنت مارک در ونیز یا میدان پالاس در لنینگراد. میدان جمهوری نیز که ۱۴۰۰۰ مترمربع مساحت دارد، دارای یک سبک معماری واحد است.

فواره‌های موزیکال میدان جمهوری ایروان : در هنگام عصر این میدان بسیار شلوغ است، خصوصا از بهار تا پاییز؛ زیرا در این بازه‌های زمانی فواره‌های موزیکال کار خود را آغاز می‌کنند. این فواره‌ها توسط مهندس و دانشمندی به نام آبرام آبرامیان طراحی شده است. فواره‌های موزیکال نمایشی نورانی و زیبا را در مقابل گالری هنر و موزه‌ تاریخ به نمایش می‌گذارند. رنگ‌های فواره‌ها مطابق با ریتم آهنگ‌ها تغییر می‌کنند. همچنین جریان‌های آب به نوبت تغییر مسیر می‌دهند. این نمایش واقعا سرگرم‌کننده و جذاب است و ارزش بازدید را دارد.

موقعیت فعلی :
در حال حاضر این بنا با نام شهرداری ارومیه واقع در استان آذربایجان غربی،شهرستان ارومیه و به نشانی میدان انقلاب مربوط به دوره پهلوی اول با مالکیت دولتی در تاریخ ۲۲/۰۴/۱۳۷۹ و با شماره ثبتی ۲۷۶۲ و کد ۳ و در زمان ریاست سید محمد بهشتی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در اختیار شهرداری ارومیه قرار دارد.

تاریخچه بنا :
این بنا در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به طرح متخصصین آلمانی و توسط ملا¬اوستا که چیره دست ترین معمار زمان خود در شهر بوده و با نام بلدیه اجرا شده که در زمان جنگ جهانگير اول (۱۸-۱۹۱۴ ميلادي) رياست بلديه شهر اروميه با حسين خان جهانگيري معروف به بيگلربیگي يكي از محترمين و اعيان شهر بود، وي با وجود فقدان وسائل نسبت به امور شهرتوجه فراوان داشت.
در زمان حكومت اعتمادالدوله تمام كوچه هاي بزرگ و كوچك و خيابانهاي شهر با سنگ هاي كوچك و گرد به رنگ كبود كه از رودخانه شهرچاي مي آوردند و پياده روها با سنگ هاي بزرگ مسطح كه از معادن سنگ نزديك شهر به دست مي آمد سنگفرش گرديده، روشنايي محلات و كوچه ها سر و صورتي پيدا كرد .در آن زمان (جنگ جهاني اول و قبل از انقلاب رضائيه) اين شهر بسيار آباد و معمور و زيبا بوده است.
اعتمادالدوله در دوره حكمراني اش در اروميه، در آبادی و نظافت شهر قدمهاي مؤثري برداشت، اداره اي به نام بلديه(شهرداري)كه سابقه نداشت به وجود آورد و در حدود ۸۰۰ چراغ نفتي جهت تأمين روشنايي شهر تهيه كرد و آنها را به ديوارها در كوچه و محلات نصب مي كردند و مردم از زحمت تردد در ظلمت شبها آسوده شدند. همچنين به سنگفرش كوچه ها پرداخت و دو نفر از محترمين و معتمدين و صالح ترين شهر را به نظارت دقيق و اجراي سريع امر سنگ فرش تعيين نموده بود و اين دو نفر عبارت از حاج تمجيد و ديگري غلامخان بوده كه هنوز هم راسته غلامخان به نام وي باقيمانده است .ناودانهاي عمارات كه به سمت كوچه ها بودند، به فرمان اعتمادالدوله تغيير جهت داده شدند. اعتمادالدوله در امر درختكاري هم اقدام مي كرد، از جمله خياباني كه از نوگچر شروع و به شهرچاي متصل مي شود، كنار خندق قرار گرفته بود به دستور اعتمادالدوله درختكاري شد و از طرف بلديه (شهرداري) هم، در كنار آن محجر شش گوشه و رنگ آميزي شده نصب گرديد تا عيب خندق مستور و پوشيده شود و زينتي به آن خيابان ببخشد و بعدها در اين محل ها ساختمان هاي مدرن به وجود آمدند.
احداث دروازه نوگچر (محل فعلي ساختمان هاي شهرداري،شهرباني و ستاد لشكر) از يادگارهاي اعتمادالدوله مي باشد. اعتمادالدوله اگرچه از اوامر و احكام سنپطرزبورغ (لنينگراد فعلي) اطاعت مي كرد، ولي طوري با فرماندهان روس مماشات و رفتار مي نمود كه به نفع شهرو اهالي شهرتمام مي شد و يا با استفاده از نفوذ خود جلوي بسياري از خودسريها را گرفته، اشرار و ياغيان را به جاي خود نشانده و از طرفي نيز به آبادي شهرو تهيه روشنايي و آب و نظافت محلات مي پرداخت .در آن ايام كسي از ترس اعتمادالدوله قادر نبود آب شهررا آلوده سازد زيرا مردم بيشتر از آب جويها كه در كوچه ها و خيابانها بودند استفاده مي كردند. قصاب و ميوه فروش و بقال و غيره روي مواد غذايي را مي پوشاندند تا از گرد و غبار محفوظ بمانند و يا مگس و پشه و زنبور و غيره روي آنها ننشيند بدين وسيله رعايت بهداشت مي شد. از طرفي كسبه قادر به گرانفروشي و يا كم فروشي و يا عمل قاچاق و تقلبات نبودند زيرا مرتكب بلافاصله، شديداً تنبيه مي شد. قصيده خواني دراويش در كوچه و بازار موقوف شده بود و از مارگير و معركه طلب نيز شديداً جلوگيري مي شد رضاشاه كبير از اوائل سلطنت خود توجه خاصي به عمران و آبادي شهرها داشتند. در اين موقع بر توسعه تأسيسات بلديه در شهرها كه بعدها نام آن به كلمه زيباي شهرداري تبديل شد، فرماندهان واحدهاي نظامي و پادگانها طبق دستور رضاشاه در عمران شهرها نظارت داشتند و شهرداريها را تقويت مي نمودند در اين زمان ابتدا به حمايت ارتش كارهاي عمراني كه در رأس آنها خيابان كشي بود شروع گرديد. در همان سالهاي اوليه سلطنت رضاشاه كبير نقشه ايجاد خيابان پهلوي در رضائيه از طرف اداره بلديه تهيه گرديد. اين خيابان از مركز بازار بزرگ ميوه و تره بار فروشي كه به ميدان قاپان موسوم است شروع مي شود و تا باغ دلگشا كه در آن موقع نظاميه رضائيه شده بود امتداد مي يافت .اين خيابان از شمال به جنوب رضائيه كشيده شده و شهر را به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم مي كند. در انتهاي خيابان پهلوي ميدان بزرگي به نام ميدان شهرداري يا استانداري ايجاد شده است و در اطراف آن ميدان ساختمان هاي شهرداري ( استانداري)، ستاد لشگر، شهرباني و بالاخره دادگستري بنا گرديده و وسط ميدان با مجسمه اعليحضرت محمدرضاشاه آريامهر تزئين يافته است شهرداري رضائيه ابتدا ساختمان مناسبي نداشت، در زمان سلطنت رضا شاه قطعه زمين واقع در ضلع جنوب غربي ميدان بزرگ شهر، انتهاي خيابان پهلوي جنب ستاد لشكر جهت شهرداري تخصيص داده شد و در آن دو دستگاه ساختمان بزرگ بنا گرديد كه از ساختمان مشرف به ميدان، ادارات استانداري و شهرداري استفاده مي كردند و ساختمان داخل باغ محل سكونت استانداران آذربايجان غربي بوده و كليه اجتماعات بزرگ شهردر سالن وسيع شهرداري رضائيه برگزار ميشده است.

مشخصات بنا :
این ساختمان از دو طبقه همکف ، اول و یک زیر زمین تشکیل شده است. در حال حاضر از زیرزمین آن که در بخش جنوبی واقع شده بعنوان موتورخانه و کلیه بخشهای آن حتی از بخشهایی از راهروهای آن استفاده اداری می شود.
طبقه همکف شامل سرسرا و فضاهای اداری و طبقه اول شامل سالن اجتماعات و فضاهای اداری بوده ارتباط دو طبقه توسط پله دو طرفه عريضي ميسر شده كه دقيقاً در آكس ورودي طراحي شده و با انحنايي كه در قسمت پايين بخود مي‌گيرد، از پله بعنوان عامل دكوراتيو استفاده شده است. این بنا دارای یک ورودی اصلی از جبهه شمال شرق و سه ورودی فرعی از جبهه جنوب شرق است. نمای شمال شرق با ورودی اصلی با چهار ستون طراحی شده، بالکن پیش آمده طبقه اول، پنجره های مرتفع و سقف مرتفع سالن اجتماعات خود را به عنوان نمای اصلی ساختمان مطرح می¬کند. از بدو تأسيس ساختمان بالكن مذكور رابط اصلي مقامات كشوري و لشكري با مردم بوده است. در اوايل انقلاب نيز اغلب راهپيماييها به اين ميدان ختم مي‌شد و عمدة سخنرانيها و قطعنامه‌ها از اين بالكن قرائت مي‌شد. از آنجا که طرح بنای شهرداری توسط متخصصین آلمانی تهیه شده، فرم پلان بصورت عقابی با بالهای گشوده طراحی شده که در پیروی از این اصل طراح مجبور به رعایت تقارن نسبت به محور عرض شده و نیز قسمتهایی از پلان را با زاویه ۴۵ درجه طراحی نموده است.

دیوارها :
ديوارها از سمت داخل ساختمان تا عمق حداقل ۳۰ سانتيمتر از خشت است و بدنه خارجي ديوارها در طبقه همكف تا عمق ۴۰ سانتيمتر از سنگ مي باشد و بعد از آن ديوار خشتي است. جنس ديوارها در طبقه همكف تا عمق ۵۰ سانتيمتر خشت و ۴۰ سانتيمتر سنگ است، شايان ذكر است در هر رگ چند سنگ تا عمق ۶۰ سانتيمتر هم وجود دارد كه به صورت هشت وگير داخل خشت كار شده است. در ديوار چينيها، در فواصلي كه پنجره ها نزديك به هم قرار گرفته اند، معمار براي اينكه بتواند لغاز كنار پنجره ها را در آورد، بجاي سنگ لاشه از آجر استفاده كرده است. لازم به ذكر است استفاده از سنگ تنها در طبقه همكف و زيرزمين مشاهده مي شود و در طبقه اول بخشهاي بيروني ديوارهاي خارجي، از آجر مي باشد. اندازه دیوارهای باربر ۹۰ سانتیمتر و دیوارهای جداکننده ۳۰ سانتیمتر می باشد و جنس همگی آنها از آجر می باشد. ایستایی ساختمان به طور کلی توسط دیوارهای باربر و تیر چوبی و خرپا برپا شده است.

نما :
– ارتفاعات داخلي
به غير از سالن اجتماعات كه ارتفاع زير سقف آن ۶/۵ متر مي باشد، در بقيه فضاها به طور كلي ارتفاع زير سقف ۱۰/۴ متر مي باشد، كه به نظر مي رسد براي يك فضاي اداري ارتفاع مناسبي مي باشد.كف كليه پنجره ها به جز پنجره هاي پاگرد راه پله از كف زمين ۸۵ سانتیمتر و پنجره هاي راه پله ۳۰ سانتي متر مي باشد. لازم به يادآوري است كه ارتفاع ۸۵ سانتي متر براي يك فضاي اداري مناسب مي باشد. چرا كه شخص در حال نشسته بر روي صندلي به راحتي ناظر فضاي بيرون مي باشد. دليل پائين بودن ارتفاع كف پنجره پاگرد راه پله به خاطر حفظ ريتم در نماي شمالي مي باشد چرا كه در واقع پاگر نيم طبقه از طبقه هم كف بالاتر مي باشد و با انتخاب ارتفاع ۳۰ سانتي متر پنجره راه پله بين دو طبقه قرار مي گيرد و چنان كه در عكس مشاهده مي كنيم در نهايت تناسب چشم نوازي در نماي بيروني به چشم مي خورد. يكي ديگر از خصوصيات درها و پنجره ها همان طوري كه در پلان نيز مشاهده مي شود پخ بودن جرزها در محل پنجره از طرف داخل به طرف خارج مي باشد كه احتمالاً طراح به خاطر سردسير بودن منطقه از اين امر براي هدايت بيشتر نور خورشيد به داخل بنا استفاده كرده است.
– نظم در نما
در همان نگاه اول به نماي اين ساختمان متوجه مي شويم كه رعايت نظم و تكرار پنجره هاي مشابه در نهايت ايجاد يك ريتم مشخص همراه با ساير المانهاي بصري اصول اوليه و اساس نماسازي در ساختمان فوق مي باشد. در نماي خارجي دو عامل اساسي طبقه همكف را با طبقه اول از لحاظ بصري جدا مي كند. يكي قاب بيروني پنجره ها كه در كل ساختمان دو تيپ مي باشد و پنجره ها را محصور كرده اند. در صفحات بعد اين دو تيپ مشاهده مي شود.
دومين عامل كه طراح با استفاده از آن دو طبقه را از لحاظ بصري از هم جدا مي كند خطوط برجسته افقي مي باشد كه با ايجاد سايه روشن هاي چشم نواز اين هدف طراح برآورده مي كند. همچنين مشابه همين خطوط در قسمت بالاي ساختمان وجود دارد كه اشاره¬اي است به جان پناه پشت بام و ارتفاع آن را از بيرون مشخص مي كند. در نماي جنوبي (رو به ميدان) كه در معرض ديد عموم قرار گرفته با استفاده از برجستگيهاي عمدي و اوريب كه در طرفين ورودي قرار دارد عظمت اين بنا را تشديد مي كند و در ضمن از يكنواخت بودن سطح خارجي بنا می كاهد و اين برجستگيها نماي خارجي را خرد كرده و به چند قسمت كوچك تقسيم مي كند. لازم به يادآوري است كه مشابه همين برجستگيهاي عمودي در نماي شمالي نيز ديده مي شود. سه رديف سنگ كار شده ازكف زمين اين ساختمان را در جاي خود محكم نموده و قرنيز بالاي دست انداز نيز انتهاي بنا را مي بندد.
– محورهاي اصلي در نما
اصلي ترين محور نما همانند پلان، محور عرضي مي باشد كه از آكس ورودي عبور مي كند و نماي بيروني بنا نسبت به اين محور متفاوت مي باشد. محور دوم كه از اهميت كمتري نسبت به محوي عرضي برخوردار است، عمود بر محور قبلی می باشد.
– عناصر مشخصه نما
در كل مي توان گفت نما، نماي يكنواختي مي باشد و تنها عناصري كه نسبتاً روي آنها تأكيد شده جلو ورودي و ستونهاي مربوطه مي باشد. همچنين قسمت بالاي ورودي (كتيبه اي كه هم اكنون آرم شهرداري اروميه بر آن نصب شده) از عناصر مشخصه نما مي باشد و بالاخره قاب پنجره ها كه اغلب ۲ يا ۳ پنجره را در بر مي گيرد سومين عامل مشخصه نما مي باشد.
جنس مصالح در نما :
سطح نما به طور كلي سيمان مي باشد. نماي خارجي ديوارها در دو طبقه داراي اندود سيمان سفيد بوده که پوشش سیمان سفید آن در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی برداشته و قسمت آجرکاری زیر این پوشش توسط این سازمان مورد مرمت قرار گرفته که نمای موجود آن آجری می باشد.
مصالح بکار رفته در این بنا :
بناهای پهلوی نشان می¬دهند که ساخت آنها ترکیبی از مواد و مصالح مختلف است این مصالح ساختمانی شامل آجر، سنگ، پنجره ها و درهای چوبی و نیز نرده و محافظهای پنجره ها و سقف ها فلزکاری است. استفاده از مصالح در بنای شهرداری متمایل به شیوه سنتی می باشد. مصالح مورد استفاده در این بنا شامل سنگ، آجر، خشت، چوب و فلز است که دارای جنبه سازه ای و تزئینی می باشد.
ملات :
تنها ملات مورد استفاده در ساخت اين بنا شفته آهك مي باشد و نحوه تهيه اين ملات به اين ترتيب بوده كه ابتدا حوضچه اي احداث كرده و آهك را در آن ريخته و با آب پر مي كردند، بعد از چند ساعت مواد ناخالص و سنگ ريزه هاي آن ته نشين و قسمت رويي آن را برداشته و با مخلوط خاك، ملات خاك آهك به دست مي آمد.
نحوه ساخت :
ابتدا محل پي را كنده و مقداري آهك خشك در داخل كانال ريخته و آن را با مقداري ماسه مخلوط مي كردند سپس روي اين مخلوط را به مقدار كافي آب ريخته و سنگهاي پي را در داخل آن قرار مي دادند. اين كار تا حد لزوم تكرار مي شد بعد از اتمام پي ريزي ديوارها را كه شامل سه رديف سنگ و بقيه آجر مي باشد به وسيله ملات تهيه شده در حوضچه هاي مخصوص مي چيدند.
استراكچر سقف و ايستائي آن :
مصالح بکار رفته در سقف بطور کلی تیر چوبی، آجر و تخته به صورت توفال می باشد. نحوه ایستایی سقف در طبقه همکف بدین ترتیب است که نیروی وزن سقف در طبقه همکف توسط تیرهای چوبی به دیوارهای حمال که بصورت جرزهای ضخیم (۹۰ سانتیمتر) می باشد به پی ها منتقل می شود. در طبقه اول نیز بجز سقف سالن اجتماعات، سقف بقیه فضاها به همین ترتیب ساخته شده است. سقف سالن به خاطر ابعاد بزرگ و قابل توجهي كه دارد، داراي استراكچر خاصي است. ايستائي اين سقف توسط خرپايي كه از تيرهاي چوبي تشكيل شده و اين خرپا از به وجود آمدن مماني كه باعث لنگر دادن تيرهاي اصلي مي شود جلوگيري مي كند.
شيرواني :
پوشش خارجی ساختمان که در تماس مستقیم با محیط بیرون می باشد و بر روی تیرهای خرپا نشسته، شیروانی می باشد. در قسمتهای کناری شیروانی با شیبی ملایم به طرف لبه های خارجی ساختمان ادامه پیدا می¬کند.در این قسمتها تیرهایی به عنوان ستون و به منظور جلوگیری از لنگر شیروانی در زیر آن قرار میگیرد.

موقعيت فعلي :
در حال حاضر این بنا با نام موزه مردم شناسی ارومیه واقع در استان آذربایجان غربی،شهرستان ارومیه و به نشانی میدان انقلاب مربوط به دوره پهلوی اول با مالکیت دولتی در تاریخ ۲۲/۰۴/۱۳۷۹ و با شماره ثبتی ۲۷۶۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قبلاً مالك اين بنا نيروي انتظامي ناحيه آذربايجان غربي بوده که در اوايل سال ۱۳۸۵ از طرف سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان آذربايجان غربي خريداري شد و در حال حاضر در مالکیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارومیه قرار دارد.
تاریخچه بنا :
اين ساختمان كه قدمتي ۷۰ ساله دارد در سالهاي آخر سلطنت پهلوي اول ۱۳۱۶-۱۳۱۵ به بعد به فاصله دو سه سال بعد از احداث ساختمان شهرداري، ساختمان شهرباني (نظميه سابق) توسط «ملا اوستا» (معمار ساختمان شهرداري) در ضلع شرقي ميدان ایالت اجرا شد.
مشخصات بنا :
اين بنا شامل ۲ طبقه همكف و اول و يك حجم كوچك در طبقه دوم به احتساب يك زيرزمين كوچك در بخش غربي بنا در زميني به مساحت ۲۳۲۸/۲۲ متر مربع و به زيربناي ۱۸۰۸/۶۹‌ متر مربع (زيرزمين ۷۷/۴۳ ، همكف ۸۰۳/۱۶ ، طبقه اول ۸۰۳/۶۳ و طبقه دوم ۱۲۴ متر مربع ) اجرا شده است.
بنا داراي يك ورودي اصلي در جبهه غربي و يك ورودي درجه دوم در جبهه شرقي است. در هريك از اين دو جبهه يك ورودي فرعي تر نيز وجود دارد. ورودي اصلي بنا از طريق عناصر خطي و صفحه اي معماري كه خود را به صورت ستون و بالكنهاي پيش آمده نشان داده اند و از طريق چند پله عريض در مركزي ترين نقطه نماي شمالي- غربي تعريف شده است. علاوه بر ورودي اصلي، اين بنا ارتباط خود را با خيابان امام در جبهه شرقي و خيابان اميني در جبهه غربي از طريق ورودي فرعي ديگري نيز ممكن ساخته است.
ساخت، مواد و مصالح :
مصالح عمده بكار رفته در اين بنا ، آجر، چوب و سنگ، و ملات بكار رفته در آن شفته آهك و استراكچر سقف آن نيز چوبي و پوشش بيروني سقف شيرواني مي باشد. داراي ظاهري ساده است و تزئينات آن عمدتاً در قالب قاب پنجره ها خلاصه مي شود. جنس درب و پنجره ها تماماً از چوب بوده و تناسبات پنجره ها در نما عمدتاً بصورت مستطيل كشيده است كه بصورت عمودي در نما قرار گرفته‌اند.
در پلان ساختمان شهرباني راهرويي با عرض ۳ متر دسترسي به تمام فضاهاي كوچك را امكان ‌پذير مي‌سازد و يك شكست متقارن ۱۱۵ درجه در هندسه پلان باعث ايجاد تنوع در اين راهرو يكدست شده است. گستردگي پلان در طول يك محور باعث شده تمام فضاها بتوانند از نور مستقيم استفاده نمايند.
نماها :
قبل از مرمت اين بنا در سال ۱۳۸۵، بيشترين سطح مصالح نما را سيمان سفيد شكل مي داد و قابهاي اطراف پنجره ها با رنگ سبز رنگ آميزي شده بود ولي در مرمتهاي اخير اين پوشش حذف و به فرم اوليه بازسازي شد.
نماي شمالي- غربي كه سطح قابل توجهي از ميدان انقلاب را به خود اختصاص داده نماي اصلي بنا محسوب مي‌شود. نماي غربي و نماي شرقي به طور كل در يك موقعيت نسبتاً مساوي قرار دارند ولي قرارگيري جداره شرقي در خيابان امام كه از مهمترين شريانهاي شهري مي باشد برتريهاي نماي شرقي را به غربي مشخص مي‌سازد.