سیستان و بلوچستان
تالاب هامون پوزک
هامون پوزک دراستان سیستان و بلوچستان و کشور افغانستان واقع است. هامون پوزک تالابی فصلی در مرز استان سیستان و بلوچستان و افغانستان است. مساحت کل این هامون حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع می باشد که از این مساحت ۳۵۰ کیلومتر مربع داخل کشور ایران و بقیه متعلق به کشور افغانستان است. این تالاب بخشی از تالاب بزرگ هامون است که از ۳ تالاب تشکیل شده است. این تالابها به هم متصل هستند و در مواقع تر سالی تشمیل تالاب بزرگ هامون را می دهند. دو هامون دیگر با نام های هامون صابری و هامون کوه خواجه یا سنگول در خاک ایران قرار دارند. هامون پوزک در واقع نقطه شروع هامون در کشور افغانستان است که پس از آبگیری کامل هامون صابری وسایر نقاط هامونرا پوشش می دهد . بخش وسیعی از هامون پوزک در کشور افغانستان استوبه جهت امتدادخشکی بصورت یک دماغه در نقطه ای از آن به هامون پوزک معروف گردیده است.هامون پوزک عمیق تر از سایر نقاط هامون ومرز آبی ایران وافغانستان نیز در همین هامون است. ارتفاع هامون پوزک از سطح دریا ۴۷۵ متر است. منابع تامین آب این تالاب رودخانه های خاشرود و هلمند است که از سلسله جبال بابا ، پغمان و سیاه بند که در قسمت مرکزی و شمال شرق اقغانستان قرار دارند سرچشمه می گیرند. پوشش گیاهی حاشیه تالاب گیاه نی و بعضی از گیاهان آب زی و بعضا در اطراف آن گیاهان کوتاه قد مناطق بیابانی از جمله گز قابل مشاهده است. حداکثر عمق تالاب در بیشترین حالت ۴ متر است . این تالاب در فصل تابستان معمولا خشک می شود و در فصل زمستان و بهار با ذوب شدن برفهای ارتفاعات افغانستان مجددا پر آب می گردد. پس از ساخت سد کجکی در بالا دست رودخانه هلمند درسال ۱۳۴۰ و تغیر مسیر آب آن و عدم تخصیص حق آبه این تالاب از سوی اقغانستان این هامون در اکثر ماه های سال خشک شد. ماهیگیری، قطع گیاهان نی، تردد قایق های موتوری در تالاب و شکار پرندگان مهاجر از جمله تهدیدات زیست محیطی این تالاب است.
در هامون پوزک مناطقی همچون :خاجگیر ، سل یو، بریده ، پوزک سرلوف ، شند ، در کشور افغانستانو منطقه محمودی ، تپه کنیز ، خرگوشی ، چونگ سرخ ، و…. در کشور ایران است .روستاهای همجوار با این منطقه از هامون : نورمحمدخان ، پیران ، کانال ، گلشاه ، قرقری ، دهمرده قرقری ،تخت عدالت (اربابی ) ، ملا دادی ، سراوانی ، گله بچه ، ملاعلی و گمشاد است.ساکنین این روستاها در هنگام پر آبی هامون از طریق صیدو صیادی ، ماهیگیری ، دامداری وحصیر بافیامرار معاش میکردند. طوایف اربابی ، صیادی ، بزی ، وسراوانیحداکثر جمعیت این منطقه را تشکیل میدهند . هامون پوزک هم در هنگام آبادانی با پوشش نیزارها و توتیهامحل مناسبی برای شکار وتفریحگاه مناسبی برای دوستداران طبیعت بشمار میرفت . هامون،علاوه بر اثرات مثبت طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، در دین زرتشت نیز تقدس خاصی دارد.
آبشار پالیزوک
آبشار پالیزوک در استان سیستان و بلوچستان واقع است. آبشار پالیزوک یکی دیگر از جاذبه های گردشگری ناهوک می باشد که درغرب ناهوک ودر ۱۲کیلومتری آن قرار دارد. روستای ناهوک از توابع بخش جالق شهرستان سراوان ، با مختصات جغرافیایی ۶۲ درجه و ۲۰ دقیقه طول شرقی و ۲۷ درجه و ۳۷ دقیقه عرض شمالی ، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال غربی جالق و در ۳۵ کیلومتری سراوان قرار گرفته است. این روستا از غرب، به روستای کشوک و از جنوب غربی به روستای کوپک محدود می شود. روستای ناهوک با ارتفاع ۱۳۰۰ متر از سطح دریا، اقلیمی گرم و خشک دارد. رودخانه فصلی ناهوک از مرکز روستا عبور می کند. از تاریخچه این روستا، اطلاع دقیقی در دست نیست ولی سنگ نگاره های بسیار قدیمی و بدیع پیرامون آن نشانگر قدمت آن است. ناهوک نگارخانه ای از سنگ نبشته ها و نقوش حکاکی شده بر سنگ است که بر اساس آن، مورخین و باستان شناسان، عمر روستا را بیش از هزار سال تخمین می زنند. مردم روستای ناهوک به زبان بلوچی سخن می گویند، مسلمان و اهل تسنن هستند. انتهای دشت وسیع آبرفتــــی سر دشت ناهوک در میان دره ای پر آب وبا صفا مجموعه ای کم نظیر وشاید بی نظیر از نقش ونگارکنده برروی سینه سنگها وصخره بچشم می خورد که شاید از نظر تعداد وتراکم نقوش در یک محدود کوچک ( که به بیش از هزاران نقش می رسد) بتوان آنرا ” بزرگترین مجموعه معرفی وشناخته شده سنگ نگاره درایران” معرفی نمودواین دره را باید در واقع نگار خانه ای زیبا وجالب توجه از نگار گران هزاران سال گذشته دانست. نقوش دره نگاران را میتوان درسه دوره قدیم ومیانه وجدید مورد مطالعه قرارداد کهن ترین نقوش آن متعلق به هزاره های چهارم تا هشتم قبل از میلاد ولی عمده نقوش آن متعلق به دوره میانه آن یعنی هزار تا هزار پانصد سال قبل از میلاد میباشد.
بندر پزم
بندر صیادی پزم تیاب یکی از روستاهایی است که از توانمندی ها و پتانسیل های بالقوه گردشگری – تفریحی و اقتصادی خوبی برخوردار است و چون نگینی بر انگشتر در حاشیه خلیج عمان با ساحلی آرام و دلنشینی که توجه هر ناظر و بیننده ای را بخود جلب می نماید. بندر پزم از توابع بخش مرکزی شهرستان کنارک در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. روستای مذکور دارای ۲۰۴۸ نفر جمعیت و با مساحت ۷۴۵۸۴ مترمربع در منتهی الیه جنوب کشور واقع شده است. افراد محلی و مسئولان منطقه از پزم تیاب به عنوان روستایی موفق یاد می کنند»این روستا با بندر زیبایش نام خود را پرآوازه کرده است روستای پزم تیاب یکی از بنادرهای مهم جنوب کشور می باشد و قسمتی از پروتئین کشور از این منطقه تامین میگردد. صیدو صیادی عمده شغل شریف ساحل نشینان و دریادلان منطقه پزم بوده و است که با تحمل سختی ها و مشکلات فراوان در جدال بر امواج سهمگین دریای عمان و اقیانوس هند به منظور کسب روزی حلال کمر همت بر بسته و در جهت رشد و شکوفائی اقتصادی و عدم وابستگی و ارز آوری هر چه بیشتر یار و یاور نظام مقدس جمهوری اسلامی می باشد. نام پزم بر گرفته از پوزه کوه که قسمت جنوب از سمت شرق وغرب ادامه دارد.بندر پزم تیاب با مساحت ۷۴۸۴۵ مترمبع در منتهی الیه جنوب شرق ایران در کنار آبهای نیلگون دریای عمان واقع شده است این بندر از جانب شمال به دهستان جهلیان و از جانب جنوب به دریای عمان واز جانب شرق به شهرستان کنارک و از جانب شرق به شهرستان کنارک و از جانب مغرب به دریای عمان محدود می شود. این بندر دارای یک پاسگاه نظامی و انتظامی دریابانی می باشد.
بم پور؛ رویای فراموش شده
سیستان و بلوچستان بهشت باستان شناسان است که تمدن های کهن شکل گرفته در آن می تواند هر باستان شناسی را به وجد بیاورد. اما بمپور به عنوان قدیمی ترین نقطه باستانی بلوچستان، نقطه اوج جاذبه های تاریخی این منطقه است. شهری که سال ها مرکز حکمرانی بلوچ ها بود و این روزها یکی از جاذبه های گردشگری منطقه بلوچستان به شمار می رود. باستان شناسان معتقدند که بم پور بخشی از فرهنگ وسیع جلگه جازموریان است که به دلیل وجود شرایط ایده آل زندگی در ۵ هزار سال قبل به یکی از مهمترین تمدن های ایران تبدیل شد. آنها عقیده دارند مهمترین عامل شکل گیری این تمدن وجود رودخانه بم پور است. این رودخانه از کوه های کارواندر سرچشمه می گیرد و بعد از پیمودن مسیری طولانی در جلگه جازموریان تخلیه می شود.
یادگار عصر مفرغ : باستان شناسان بمپور را یکی از مهم ترین نقاط باستان شناسی کشور می دانند. آنها معتقدند که اهمیت این محوطه کمتر از شهر سوخته نیست و به اندازه جیرفت اهمت دارد. از میان ۲۰ محوطه شناسایی شده در منطقه بم پور، بیشتر آن ها به عصر مفرغ تعلق دارند و هرچند دوره های تاریخی دیگری مثل اشکانی هم در میان این محوطه ها دیده شده، اما دوره اسلامی بعد از دوره مفرغ از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که بم پور در گذشته حلقه ارتباطی مهمی بوده است. این حلقه ارتباطی که بخش شمالی و جنوبی فلات ایران را به هم متصل می کرده، به لحاظ اقتصادی در شکل گیری شهرهای باستانی منطقه نقش داشته است. مهمترین قسمت این حلقه ارتباطی میان بم پور با شهرسوخته و بم پور با جیرفت بود. شهر سوخته امکان ارتباط بم پور را با دیگر نقاط کشور و حتی خارج از فلات ایران و مرزها امکان پذیر می کرد و جیرفت هم بخش دیگری از این نیازهای ارتباطی را برای بم پور برطرف می کرده است. بمپور با جاذبههای فراوان گردشگری که دارد هنوز هم قربانی تبلیغات منفی ای می شود که درباره استان سیستان و بلوچستان رواج دارد. تبلیغاتی که از ناامنی این منطقه حکایت می کنند و به گفته رئیس شورای اسلامی شهر بمپور صحت ندارند.
وجه تسمیه بمپور : در بعضی از افسانه های محلی نام بمپور را به بهمن پسر اسفندیار مرتبط دانسته اند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است. اماخیلی از قدیمی ها معتقدند این محل را بن پهل می نامیده اند که به معنی شهر آخر بوده است. کلمه ای که احتمالا بعدها به بن فول، بن فور، بن پور، و بم پور (bompour ) تغیر نام پیدا کرده و امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بم پور ( bam pour) تلفظ می کنند.
هلاری؛ بازی محلی در سیستان و بلوچستان
این بازی یکی از بازی های سنتی استان سیستان و بلوچستان است.
وسایل لازم: توپ پور (نوعی توپ از جنس پیش ، برگ خرما) دستک چوب برای زدن توپ.
نحوه انتخاب یار در بازی سنتی هلاری : ابتدا بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند، به سرگروه ماتوکان می گویند. سرگروه ها یارهای خود را به طور مساوی انتخاب می کنند. برای انتخاب یار، افراد دو نفر – دو نفر با همدیگر به کنار رفته و برای خود نامی انتخاب می کنند. مثلاً یکی شتر و یکی گاو، بعد پیش ماتوکان آمده و می گویند گرگری گاو می خری یا شتر؟ ماتوکان هر کدام را انتخاب کرد، آن فرد یار او می شود.
روش بازی هلاری : ابتدا دو دایره در قسمت میدان بازی به فاصله تقریباً ۱۰۰ متر کشیده شده و یارهای یک گروه که شروع کننده بازی هستند، داخل دایره و گروه دیگر در میدان به صورت محل مبدأ و مقصد بازی “کلات” می گویند که همان دژ است. بعد از تعیین نوبت بازی ابتدا یکی از افراد گروه داخل میدان، توپ را به دست گرفته و برای گروه داخل دایره می اندازد و هر فرد در نوبت بازی حق یک بار زدن را دارند. اگر دستک به توپ نخورد sup – سوختن- می گویند. هر کس که سوخت، باید داخل دایره منتظر زدن فرد بعدی باشد تا در فرصت مناسب که یکی از یاران توپ را زد و به فاصله دورتری انداخت، بتواند به کلات فرار کند. اگر توپ به فاصله خیلی دور بیافتد، می تواند برود و برگردد. اگر این کار را انجام دهد، باز امتیاز زدن توپ را خواهد داشت. در هلاری اگر توپ را حریف در هوا بگیرد یک امتیاز است و به آن hal می گویند. اگر گروه شروع کننده امتیاز داشته باشد، می تواند امتیاز را پایاپای کند وگرنه باید بازی را به حریف مقابل واگذار کرده و خود و یارانش بیرون دایره در میدان برای گرفتن توپ بروند.