شیروان
آتشکده قلعه سام
قلعه سام در روستای چم بور از توابع بخش شهرستان شیروان و چرداول قرار دارد.این قلعه ساسانی بر فراز کوه سام بنا شده و ۲ برج در شمال و شمال غربی دارد. اتاق های نگهبانی آن در دل صخره ها تعبیه شده است . در قسمت جنوب غربی قلعه ، آثار چهار طاقی یا آتشکده ای دیده می شود که گویا در زمان تسلط عرب ها به صورت مسجد درآمده است . در کنار قلعه درخت های چنار کهنسال با قدمتی حدود ۵۰۰ سال وجود دارد. چشمه های آب گوارا دارد و ریشه درختی به نام عود که از آن در اعیاد و جشن ها استفاده می شده است در آنجا یافت می شود. محوطه باستانی قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول،در نزدیکی روستا چم بور از توابع بخش هلیلان واقع شده است.این مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عین حال با فاصله و مستقل شکل گرفته است.این مجموعه از نظر دوره ای در یک دوره از تاریخ که احتمالاً حد فاصل اوخر دوره پارت ها و اوایل دوره ساسانی می باشد،ایجاد شده است.معماری این قلعه جنبه نظامی و دفاعی داشته است،زیرا قلعه در صعب العبور ترین بلندی های کوه بنا شده است چون طرح و نقشه ای از پیش نداشته،طراح یا معمار برجها،اتاقها و ورودی ها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها احداث کرده است.بطور کلی معماری قلعه به سبک معماری دوره ساسانیان ساخته شده است.مصالح ساختمانی ای که برای ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از:سنگ،گچ،ساروج،ملات،گچ و در بعضی جاها نیز گل بکار رفته است.
منطقه حفاظت شده گلول
منطقه حفاظت شده گلول در موقعیت جغرافیایی N374527 E580434 در استان خراسان شمالی واقع است. این منطقه با مساحت تقریبى ۰۰۰‚۱۷ هکتار، در ۷۰ کیلومترى شمال شهر شیروان و در حدود نوار مرزى ایران و ترکمنستان قرار دارد. در این منطقه جنگل هاى تُنُک اُرُس و مراتع سرسبزى وجود دارد و گونه گونى حیات وحش آن نیز قابل توجه است. منطقه حفاظت شده گلول و سرانی دارای آب و هوایی عموماً کوهستانی، با شیب های تند و دره های عمیق و صخره های مرتفع است. این منطقه قسمتی از رشته کوه های موسوم به کپه داغ را تشکیل داده و از مناظر بدیع و فریبنده ای برخوردار است. منطقه حفاظت شده گلول و سرانی با توجه به دارا بودن ویژگی های خاص طبیعی، از جمله جنگل های انبوه درختان ارس و تنوع بسیار زیاد پوشش گیاهی و نیز زیستگاه خالص ترین قوچ اوریال، اولین بار در ۲۷ تیرماه سال ۱۳۵۰ توسط سازمان شکار بانی و نظارت بر صید آن زمان با عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد. تعدادی روستا در حاشیه جنوب و جنوب غرب این منطقه وجود دارد که ساکنان آنها عمدتاً از کردهای کرمانج بوده و حرفه اصلی اغلب آنان دامداری است و تعدادی به کشاورزی و باغبانی مشغول هستند. روستای سرانی تنها روستایی است که در مرزهای این منطقه قرار دارد و نام منطقه نیز برگرفته از این روستاست. پست ترین نقطه در این منطقه در رنج ارتفاعی ۱۴۰۰ متر و بالاترین نقطه منطقه در رنج ارتفاعی ۲۹۰۰ متر قرار دارد و دمای متوسط سالانه هشت درجه سانتی گراد و بارندگی متوسط ۴۵ متر است.
این منطقه دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل بوده و سرما و یخبندان در آن از آبان ماه، آغاز و تا اوایل اردیبهشت ماه ادامه می یابد. یزان بارش در این مناطق بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی متر به طور متوسط در سال است و حداقل درجه حرارت در گرمترین روزهای سال از ۲۵ درجه سانتی گراد تجاوز نمی کند. در پایین دشت این منطقه تخته گلول قرار دارد که در فصل بهار دارای چشم اندازی زیبا از پوشش گیاهی به گل نشسته اعم از شقایق، خیارک و انواع بالشتکی است و در داخل این منطقه پوشش انبوه ارس در ارتفاعات منطقه قرار دارد که در نقاطی که ارس وجود ندارد انواع بالشتکی ها از قبیل گون، کلاه میرحسن، چوبک و اسپرس خاردار، پوشش زیبا و چشم نوازی به عرصه های طبیعی منطقه بخشیده است. در منطقه حفاظت شده گلول و سرانی حیوانات و پرندگانی هم چون قوچ و میش اوریال، پلنگ، گربه وحشی، گراز، سمور سنگی، خرگوش، دارکوب قهوه ای که بسیار کمیاب است، سهره سیاه و کبک دری نیز زندگی می کنند. از چشمه های این منطقه نیز می توان به کور چشمه، قربان چشمه، چشمه گیری اشاره کرد که در کنار رودخانه ای که در مرز جنوبی منطقه به طرف سرانی جاری است منابع آبی منطقه را تشکیل می دهند. از نقاط ارتفاعی این منطقه می توان علم، قله چوپان، ارتفاعات تنبل، کوه بزان، کور چشمه کوه کناره نام برد. بجز تخته گلول(گلیل) زیارتگاه زکریای پیغمبر (ع) نیز در ارتفاعات جنوبی این منطقه حفاظت شده واقع است که در روزهای تعطیلات پذیرایی انبوهی از مردم محلی و غیربومی از سایر نقاط استان و حتی کشور است. در دو کیلومتری غرب روستای سرانی محلی به نام قدمگاه ایوب وجود دارد که دارای درختان قطور و کهنسال ارس است در میان این درختان، درخت ارس بسیار بزرگی وجود دارد که به لحاظ قطر تنه و قدمت کهنسال ترین ارس در خراسان بزرگ بوده و جزو پنج درخت ارس کهنسال ایران است. با توجه به ارزش زیستی این درخت اقداماتی جهت ثبت آن در فهرست در ختان کهنسال و آثار طبیعی ملی از سال ۸۵ از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی صورت گرفت که در سال گذشته جزء آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسید. منطقه حفاظت شده گلول و سرانی دارای سه محیط بانی در جنوب، جنوب غرب و غرب منطقه است که توسط محیط بانان پرتلاش و زحمت کش منطقه گشت و کنترل حفاظت می شود. نسبت مساحت این منطقه به مساحت کل مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست خراسان شمالی ۶٫۶۵ درصد است.
شیروان خراسان شمالی
شهرستان شیروان از شهرستانهای استان خراسان شمالی است.با وسعت ۳۷۸۹ کیلومتر که از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق قوچان و از غرب به بجنورد محدود میشود. مرکز آن شهر شیروان است و لوجلی شهری است در شمال این شهرستان. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک ما بین کوههای کپهداغ و آلاداغ جای گرفتهاست. شیروان دارای آب و هوای نسبتا سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان میباشد. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۶۴ هزار نفر جمعیت داشتهاست .
پیشینه : در ایران معمولا شهرهاو آبادیهای قدیم را به به پهلوانان و شهریاران نسبت میدهندمثلا بجنورد را به بیژن وشیروان را به انوشیروان نسبت میدهند.نام شیروان منسوب به نقش شیری که شکل و شمایل آن در دامن شمالی شیر کوه مشاهده میشود. همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگلهای منطقه شیروان به شکار ونگهداری شیر اشتغال داشتهاند. شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بودهاست. دیاکونوف محقق ونویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها(یوئه چرمی)به نام کوشانیان در شیروان به وجود آمدهاست. ایزدوخاراکسی واسترابون از مورخین و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک شیروان ذکر کردهاند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک مینماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان میدهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سالهای ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکیاز آبادیهای پرجمعیت و آباد بودهاست. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد – طرقی – شیروان، یک شبانه روز در روستاهای دهستان گلیان شیروان، اردو زده است؛ به طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز مینامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمورلنگ افتاد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژهای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ، کردان جنگجو به این ناحیه کوچ کردند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و هم چنین به شیروان، مرکز حکومت ایلخانی سفر کردهاست. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان، از جمله شیروان کرد. شیروان یکی از شهرهای مهم نادر شاه افشار به حساب آمدهاست. در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقا محمد خان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیریهای حاکمان محلی، از جمله حاکمان شیروان و بجنورد بود. ناصرالدین شاه قاجار، دوبار در سالهای ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.