صحرا
آشنایی با کویر بشرویه
آب و هوای حاکم بر منطقه از نوع خشک و کویری می‌باشد حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه ۴۹ و ۲۷- درجه سانتی‌گراد گزارش شده است در روستاهای حاشیه شمالی بشرویه درجه حرارت بالا و روستاهای غربی و جنوب غربی که دارای ارتفاعات می‌باشند از درجه حرارت ملایمتری برخوردارند . ریگزار بشرویه در شرق شهرستان بشرویه در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می شود. عرض ریگزار در وسیعترین قسمت در حدود ۳۰ کیلومتر و طول آن در حدود ۲۴ کیلومتر است. در مناطق شرقی ریگزار بین تپه ها بوسیله نمکزارهای پراکنده ای پوشیده شده است. بلندترین ارتفاع تپه ها در منطقه جنوبی و در حدود ۷۰ متر است. در قسمت جنوبی و مرکزی تپه های ماسه ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند و در قسمت شمالی ارتفاع تپه ها کاسته شده و جهت مشخصی ندارند. پوشش گیاهی ریگزار در قسمت شمالی انبوهتر و در قسمت جنوبی تنکتر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه پسند همچون تاغ و اسکمبیل است که جوامع بوته ای همچون نسی و … نیز در آن دیده می شود. پوشش جانوری منطقه عبارت است از: سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری، مار شتری و …
در قسمت شرقی ریگزار کویر نمک بشرویه قرار گرفته است. این کویر از جنوب به شهرستان بشرویه، از غرب به روستا و زمینهای کشاورزی روستای غنی آباد و روستای نیگنان و از شمال به کویر بجستان منتهی میگردد. کویر از شهرستان بشرویه در جهت شمال شرقی گسترش پیدا کرده و طول این گستره در حدود کیلومتر است در حالی که عرض کویر در بیشترین حالت ۲۰ کیلومتر است. پوشش کویر از زمینهای پف کرده رسی-قلیایی تشکیل شده است و در قسمتهای مرکزی شامل کویرهای رسی خیس است. نمک موجود در کویر شامل سولفات سدیم و منیزیم است که در سالهای اخیر نسبت به استخراج از آن اقداماتی صورت گرفته است. میانگین بارش باران در منطقه در حدود ۱۵۰ میلیمتر در سال است و ارتفاع متوسط کویر از آبهای آزاد در نزدیکی شهرستان بشرویه در حدود ۸۵۰ متر است که با حرکت به سمت شمال به طور قابل ملاحظه ای تا حدود ۷۷۰ متر کاهش می یابد. پوشش گیاهی کویر عمدتا در حاشیه کویر قرار دارد و شامل گیاهان شور پسند همچون گز و بوته های اشنان است. در مرکز پهنه کویر هیچ گونه پوشش گیاهی قابل مشاهده نیست. گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا .انقوزه ، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد . در حاشیه کویر زمینهای کشاورزی قرار دارند .بیشتر زمینهای کشاورزی بشرویه ، عمدتاً با آب چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می شود. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمینهای مستعد این منطقه است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو ، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگرچه از قدیم انجام می‌شده، ولی اخیراً رونق ویژه‌ای گرفته‌است.
در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و بیشتر به هنگام ریزشهای جوی بصورت روان آبها و سیلاب در منطقه جریان دارند و مهمترین آنها مشتمل میشود بر : رودخانه قلعه واقی : سرچشمه از ارتفاعات جنوب شرقی به طرف شمال جریان داشته و به کویر نمک می‌ریزد . رودخانه ریسو : از ارتفاعات جنوب سرچشمه گرفته در مسیر شمالی به رودخانه واقی پیوسته با آن کال نمک را بوجود می‌آورند . رودخانه فتح‌آباد : از ارتفاعات کوه جمال شروع در حواشی روستای فتح‌آباد وارد دشت بشرویه میشود . کال اصفاک : از بلندیهای قرانجیری واقع در غرب منطقه شروع و در نزدیکی روستای اصفاک به کال نمک می‌پیوندد . سیلاب این کال در تغذیه سفره آب زیرزمینی نقش دارد . کالشور فردوس : از شرق وارد دشت بشرویه پس ازعبور از شرق روستای نیگنان به کویر نمک می‌ریزد .
کویر مغستان
کویر مغستان ( ریگ زرین ) در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال کویر بافق (دره انجیر) در استان یزد قرار گرفته است. این کویر در شمال غربی روستای ساغند و در جنوب روستای بیاضه قرار دارد. ریگ زرین در موقعیت جغرافیایی N3236 E5504 تا N3254 E5438 و کویر زرین در موقعیت جغرافیایی N3239 E5458 در استان یزد واقع هستند. در قسمت شمالی این کویر ارتفاعات حاجی آباد زرین قرار گرفته که جهتی شمال شرقی – جنوب غربی دارند و قسمت جنوب غربی این کویر را گنبدها ی نمکی پوشانده است. کویر زرین از دو قسمت تشکیل شده است که توسط ارتفاعاتی که از میانه، کویر را قطع می کند به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. در حاشیه شمالی کویر تپه های ماسه ای قرار دارند که جهتی شمالی – جنوبی دارند. در بخش شرقی کویر نیز این تپه ها مشاهده می شوند که در این قسمت جهتی شمال شرقی – جنوب غربی دارند.سطح کویر جنوبی در حدود ۲۸۰ کیلومتر مربع است که ۴۵% آن را صفحات رسی و ۵۵% آن را حوزه خیس (باتلاقی) در بر گرفته است.در قسمت جنوب و جنوب غربی کویر صفحات رسی گسترش دارند. کویر شمالی از امتداد حاشیه جنوب شرقی و جنوب غربی بوسیله صفحات پوشیده از تپه های ماسه ای محصور گردیده است.چنین بنظر میرسد که تپه های شنی این منطقه تثبیت شده باشند. بر روی صفحات پوشیده از تپه های ماسه ای جهات مختلفی بادی ملاحظه می گردد ولی بنظر میرسد که باد غالب در این منطقه جهتی به سمت شمال شرقی داشته باشد. آب زیرزمینی در این منطقه بالا بوده و وجود گیاهان فرآتیک نشان دهنده شوری کم خاک در این منطقه می باشد. کویر شمالی ۳۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و شکلی شبیه به مثلث دارد. ۸۷% آنرا صفحات رسی (به خصوص در قسمت شرقی) پوشانده است و ۱۳% آنرا حوزه خیس باتلاقی فرا گرفته است. رودخانه اصلی این کویر از سمت شرق کویر به کویر وارد شده که رودخانه ای فصلی می باشد.از جمله تنوع زیستی این کویر می توان به گرگ , شغال , کفتار , روباه شنی , گربه شنی , بزمجه , لاسرتا , انواع مارمولک های گکو و آگاما , انواع مار , انواع عقرب , تیهو , عقاب ,هوبره، شاهین و … اشاره کرد .برای رفتن به این کویر ، بهار بهترین فصل است .
آشنایی با دو تنگه بُرج و بلبل !
فکر کنید وسط کویر خشک و گرم و سوزان، از تنگه ای بگذرید که نامش بلبل است. وسط یک سرزمین هموار و پست و خاک آلود، از تنگه ای بگذرید که نامش برج است! این تضادهای شیرین را فقط در کویر لوت ایران می توانید ببینید. جایی که دو تنگه آبرفتی بُرج و بلبل تبدیل به پدیده‌های شگفت انگیز لوت شده اند. وجود دشت های وسیع عاری از گیاه وپهنه های شنی وتوده های ماسه بادی وانواع لکه های کویری که معرف وضعیت عمومی لوت است، این ذهنیت را تقویت می کند که لوت سرزمین مسطح و بی دروپیکری است که صرفا دارای پدیده های همگون دشتی است. اما وجود ناهمواری های گوناگون وعوارض های طبیعی منحصر بفرد، نشان از تنوع پدیده های بیابانی در لوت دارد. تنگ‌های بُرج و بلبل از پدیده‌های بی نظیر بیابان لوت مرکزی هستند. این تنگ‌های آبرفتی، بر اساس پیکربندی عمومی آنها و همچنین وضعیت زمین ریخت‌شناسی (ژئومرفولوژی) توسط کارشناسان با اسامی برج و بلبل نامگذاری شدند و با فاصله حدود ۷ کیلومتر در شرق و غرب رودشور قرارگرفته‌اند و فاصله بین آنها را تل‌های شنی پشت نهنگی، کلوت‌های پراکنده و عرصه‌های رُسی و شنی فرا گرفته‌اند.
از عصر یخبندان تا عصر تکنولوژی : تنگ بُرج، شاهکار طبیعی کویر لوت محسوب میشود که در بررسی اولیه به نظر میرسد قدمت تشکیل این تنگ به زمان های بوجود آمدن سازند کلوت‌ها، یعنی بین دوران یخبندان اول و دوم زمین شناسی برسد. تنگ برج در واقع مسیل آبرفتی است که روان آب های پرحجم دشت غربی لوت مرکزی به سمت مخروط افکنه‌های عمیق دامنه شرقی را تسهیل کرده است. هرچند که از زمان تشکیل این تنگ که ابتدا بر اساس فرسایش آبی ومتعاقبا به واسطه فرسایش بادی بوجود آمده است، هزاران سال می‌گذرد، اما در حال حاضر نیز محل عبور روان آب هایی است که گاهاً بر اثر رگبارهای موقتی ایجاد میشود. دهانه ورودی این تنگ حدود هشت متر است که با مرتفع شدن دیوارهای عظیم طرفین آن، دهانه تنگ تر می شود. تا جایی که پهنای عمومی دهانه آن به حدود ۵/۱ تا ۲ متر می رسد. ارتفاع دیواره های تنگ بُرج حدود پنجاه متر است و صخره های منفرد سوزنی شکل بسیار مرتفع به صورت برج های نوک تیز در کنارآنها به صورت موازی استقرار یافته اند و اشکال جذاب وشگفت انگیزی را بوجود آورده اند که به لحاظ ارزشهای زمین شناختی در جایگاه ممتازی قرار می گیرند. ارتفاع زیاد دیواره های طرفین وتنگ بودن راهروهای پیچاپیچ این تنگ موجب شده تا در طول روز به بسیاری از نقاط آن نور آفتاب نرسد.
گذر از راهروهای شنی : آشکار بودن طبقات رسوب گذاری شده طی دوران های مختلف در دیواره های این تنگ باعث شده تا محققان علوم زمین شناسی بهتر پی به قدمت تشکیلات سازند لوت ببرند. بنابراین لزوم بررسی و مطالعه وضعیت طبیعی تنگ برج در آینده توسط متخصصین رشته های رسوب شناسی، ژئومرفولوژی وجغرافیا ضروری است. پیچیدگی راهروهای تنگ و وجود دیواره های مرتفع و همچنین صخره های مخروطی با ترکیب رس موجب شده تا شرایط بسیار مناسبی برای زیست گونه های جانوری در تنگ برج فراهم شود. وجود انواع قاب بالان، سارگپه، قراب، بیدها ، انواع عنکبوت، خزندگان و روباه شنی در این ناحیه شرایط اکومرفولوژی کم نظیری در لوت به وجود آورده است به گونه‌ای که ذخیره گاه غذایی پرندگان شکاری مهاجر را نیزموجب شده است و نشان از اهمیت ویژه زیست محیطی زیستگاه تنگ برج در بوم سازگان لوت دارد. تنگ برج به لحاظ ساختار زمین شناسی و اکومرفولوژی و همچنین زمین ریخت شناسی و چشم اندازهای بی نظیر اقلیم گرم و خشک لوت و همچنین نقش تعادلی آن در فلات ایران، شایستگی والایی برای ثبت در فهرست میراث های طبیعی، ملی جهان را دارد که کانون سبز فارس مقدمات تشریفات قانونی آن را در برنامه دارد.
دریای سفید
شگفتی نمکی آران و بیدگل : دریاچه نمک یکی از دیدنی‌های استثنایی و منحصر به فرد کویر آران و بیدگل است. این دریاچه با ۵۰۰ کیلومتر وسعت در ۷۰کیلومتری شهرستان آران و بیدگل و در بین استان‌های اصفهان، سمنان و قم قرار دارد. چندضلعی‌های خانه زنبوری که از کریستال‌های نمک، منظره‌ای جادویی در پیش چشم بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان مجسم می‌سازد این دریاچه را به یکی از جاذبه‌های بدیع و استثنایی طبیعی تبدیل ساخته است. این دریاچه در فصل گرما مثل سفیدی‌های برف می‌درخشد. به عبارتی شوره‌زاران این گستره زیبا که شکلی مثلثی دارد چشمان تماشای شما را مسحور می‌کند. بسیاری از سال‌ها اوایل پاییز، فلامینگوها به این دریاچه مهاجرت می‌کنند و مناظری غیرقابل وصف به وجود می‌آورند ضمن آن که در زمان‌های مناسب، برگزاری همه‌ساله مسابقات رالی در سطح دریاچه بر جذابیت‌های گردشگرانه آن افزوده است. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل، دریاچه نمک را یکی از استعدادها و پتانسیل‌های کم‌نظیر اکوتوریسم و جاذبه‌های گردشگری این شهرستان دانست و گفت: هر ساله تعداد زیادی از گردشگران که برای بازدید از کاروانسرای مرنجاب به این شهرستان می‌آیند از این دریاچه هم بازدید می‌کنند. رسوبات نمکی این دریاچه زیبا بر اثر انباشته شدن سیلاب‌ها و آبهای سطحی در طول قرن‌ها پدید آمده است. عمق نمک این دریاچه از ۵ تا ۵۴ متر متغیر است و لایه‌های خاک رس، این رسوبات نمکی را از یکدیگر جدا کرده است. زمینهای اطراف این دریاچه بشدت باتلاقی است که وسعت باتلا‌ق‌ها در منطقه غرب دریاچه به مراتب وسیع‌تر از دیگر مناطق آن است. از جمله مناطق باتلاقی این دریاچه می‌توان به «حوض قیلوقه» در شرق یا باتلاق «دو‌کویری» در منطقه جنوب شرقی دریاچه اشاره کرد. از جمله مناطق دیدنی این دریاچه جزیره سرگردان است که در قسمت جنوبی آن قرار دارد. این دریاچه در اکثر ماه‌های سال خشک و پوشیده از نمک است. به گفته محسنی‌تبار این دریاچه از قدیم‌الایام برای تامین نمک طعام مورد توجه و بهره‌برداری مردم منطقه بوده است.