صفویه
پل بند لشکر
شوشتر بیشتر از ۱۰۰ سازه آبی تاریخی دارد که از گذشته بر جای ماندهاند. پل بند لشکر جزو صدها سازه آبی و از دیدنی های شوشتر است؛ برای هدایت آب بنا شد. این پل علاوه بر هدایت آب، برای برقراری ارتباط بین شهر شوشتر و دیگر آبادیهای آن منطقه طراحی و ساخته شده بود. سازه اصلی پل بند لشگر از ایران باستان باقی مانده است؛ اما طاقهای هلالی آن شاخصههای معماری عصر صفویه را در خود نهفته دارد. پل بند لشکر در شوشتر، جزو سالمترین بناهای بازمانده از دوره ساسانی در این شهر است و از دیدنی های استان خوزستان محسوب میشود. این پل به طول ۱۲۴ و ارتفاع هشت متر، خارج از دروازه لشکر قرار دارد. هدف از بنای پل بند لشکر، برقراری ارتباط بین شوشتر با دیگر ولایات و روستاییهایی بود که در سمت جنوب واقع شدهاند. پل بند لشکر از سنگ، ماسه و ملاط ساروج یاخته شده و در ابتدا ۱۳ دهانه داشت که امروز ۱۱ دهانه از آن باقی مانده است. این پل مستحکم در دوره صفویه مرمت و بازسازی شد. طاقهای پل با اسلوب معماری دوره صفویه و بهصورت هلالی ساخته شدهاند. پنج دهنه از این پل در دوره قاجاریه ویران شد و بهدلیل هزینه بالای مرمت، حاکم شهر آن را تعمیر نکرد. مردم به ناچار برای حفظ راه ارتباطی با دیگر ولایتها، پل را با الوار تعمیر کردند. این تعمیر سودی نداشت و طولی نکشید که فشار آب الوارها را با خود برد. در سالهای اخیر، مجموعهای تفریحی در کنار پل بند لشکر راهاندازی شد که رونق زیادی به گردشگری در این محل داده است. گردشگران بسیاری از شهرهای خوزستان برای گذراندن تعطیلات پایان هفته به این تفرجگاه میروند. این مجموعه بهگونهای طراحی شده است که رودخانه از داخل آن عبور میکند. وجود رودخانه در داخل مجموعه، هوای آن را خنک میکند؛ بهطوری که هوای داخل مجموعه با بیرون در حدود ۱۰ درجه تفاوت دارد.
تاریخچه پل بند لشکر : شوشتر شهری باستانی است و سابقه آن به ۱۰ هزار سال پیش بازمیگردد. این شهر که در نزدیکی کوههای بختیاری قرار گرفته است، از غرب به دزفول و از شرق به مسجد سلیمان منتهی میشود. موقعیت جغرافیایی شهر حکایت از این موضوع دارد که شوشتر از دل تاریخ و تمدن عیلام برخاسته است. منابع اساطیری ساخت شهر شوشتر و اولین بناهای آن را به هوشنگ نسبت میدهند. منابع تاریخی که درباره عیلام سخن گفته شده است، شوشتر را یکی از شهرهای عیلام قدیم دانستهاند. شوشتر در دوره ساسانیان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بیشتر سازههای آبی این شهر در عهد ساسانی ساخته شدهاند. پیشینه پل بند لشکر شوشتر نیز چون دیگر آثار تاریخی این شهر به عصر ساسانیان میرسد. پل بند لشکر بههمراه ۱۵ اثر تاریخی شوشتر با عنوان «نظام آبی تاریخی شوشتر» در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. پل بند لشکر نقش مهمی در تاریخ ایران و تاریخ شهر شوشتر دارد. به پل بند لشکر را دروازه ورود لشکر ایران هم لقب دادهاند؛ زیرا هنگام حمله اعراب به ایران، آنها شوشتر را محاصره کردند و بعد از گذشتن از این پل، وارد قلمرو ایران شدند. این شهر در قرون اسلامی به دست مغولان فتح شد. شوشتر در عصر صفویه به شکوه بسیاری دست یافت. در این دوره حاکمی به نام «واخشتوخان» بر شهر مسلط شد. او در دوره حاکمیت خود بر شوشتر تلاش بسیاری برای آبادی شهر انجام داد. طبق منابع تاریخی، واخشتوخان پل بند لشکر را تعیمر کرد. تعمیر این پل اساسی بود، بهگونهای که امروز بیشتر قسمتهای پل بند لشکر نشانههایی از معماری دوره صفویه را دارند.
حمام شیخ بهایی اصفهان
حمام شیخ بهایی یکی از حمامهای تاریخی و منحصربهفرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار میرود و بهعنوان یکی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته میشود. همچنین بهدلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت داشته است. حمامهای ایرانی از آثار تاریخی با معماری قابلتوجه در تمام دورهها بودهاند. معماری حمامها در دورههای مختلف، متفاوت بوده است و هریک شاخصههای معماری همان عصر را در خود نهفته دارد. با پیشرفت جامعه بهسمت مدرنیته، حمامها حالت شخصی پیدا کردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمامها کارکرد اصلی خود را از دست دادهاند و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و… پیدا کردهاند. حمامهای بازمانده از دورههای پیش بهعنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبههایی برای گردشگری شناخته میشوند تا از طریق آنها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی کرد. حمام شیخ بهایی نیز بهدلیل داشتن شاخصههای خاص خود و تفاوت در آتشدان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب میشود.
تاریخچه حمام شیخ بهایی : حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاکمیت وی ساخته شد. معمار این حمام شگفتانگیز شیخ بهایی است. وی از دانشمندان بزرگ عصر صفویه به شمار میرود و در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ کتاب و رساله از وی برجای مانده است. بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر این حمام، از آثار شیخ هستند. همچنین طراحی شالوده شهر نجفآباد را این معمار دانشمند عصر صفوی صورت داده است. سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمامهای بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه منحصربهفرد حمام، سبب شده است داستانها و افسانههای مختلفی در مورد آن شکل بگیرد. این حمام تنها با یک شعله کار میکرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم میشد. این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان میدانند. حمام شیخ بهایی در مالکیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است و هماکنون مالکیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
راز حمام شیخ بهایی : تاکنون تحقیقات بسیاری برای کشف معمای گرم شدن حمام شیخ بهایی انجام شده است. در طی این تحقیقات، سیستم سفالی لولهکشی زیر بنا کشف شد که حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام واقع شده بود. این کشف منجر به تشخیص جدیدی شد. محققان به این نتیجه رسیدند که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت میشد و بهعنوان منبع گرما در مشعل میسوخت. البته نظریه دیگری نیز ارائه شده است مبنی بر اینکه این گازها را مستقیما از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمعآوری میکردند و مورد استفاده قرار میدادند. تولید گاز از طریق فاضلاب که با نام بیوگاز شهرت دارد، امروزه در کشورهای پیشرفته، در تهیه سوخت استفاده میشود. همچنین با توجه به موقعیت حمام شیخ بهایی در کنار عصارخانه جماله اصفهان، برخی به این نتیجه رسیدند که احتمالا سوخت حمام از طریق روغن عصارخانه تامین میشد. اما نظریات ارائه شده در مورد تامین سوخت حمام قانع کننده نبودند. در دهههای اخیر تحقیقاتی روی این حمام صورت گرفت. در راستای این تحقیقات، یک مخترع از اهالی مشهد، تلاش بر شبیهسازی حمام کرد تا از این طریق بتواند راز آن را مشخص کند. پس از تحقیقات، این مخترع اعلام کرد منبع آب این گرمابه از طلا است و با توجه به اینکه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما محسوب میشود، با حرارت کم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم میشد. این مخترع با شبیهسازی حمام، توانست دو نشان طلا از سوئیس و مسکو در سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ دریافت کند. بهدلیل ارزشمندی طلا، این تئوری بهطور قطعی تایید نشد تا از سرقت احتمالی منبع جلوگیری شود.
معماری حمام شیخ بهایی : معماری حمام شیخ بهایی و ویژگیها و کارکرد آن شبیه به دیگر حمامهای تاریخی است و تنها در نوع آتشخانه و تامین منبع سوخت و نحوه گرم شدن آب تفاوت دارد. از ویژگیهای معماری حمام شیخ بهایی، داشتن دو سربینه بزرگ است. یکی از این سربینهها متعلق به زنان و دیگری متعلق به مردان بوده است. حمام شیخ بهایی، استخر و تعدادی خزینه و آبانبار نیز دارد.
طولانی ترین پل تاریخی ایران
این پل که به پل کول هم معروف است درست در ۵۰ کیلومتری غرب شهر بندرعباس در۲۰ کیلومتری غرب مغ احمد بر روی رودخانه کول قرار گرفته و بر خلاف پلهای دیگر دوره صفویه که آجری هستند، از سنگ های بدون شکل ساخته شده است. اگر گذارتان به این پل بیفتد، دهانه های بسیار زیادی را در آن می بینید که توصیه می کنیم یک صبح تا ظهر برای شمردن آنها وقت نگذارید! کسانی که قبل از شما این دهانه ها را شمرده اند تعداد آنها را ۲۳۳ دهانه اعلام کرده اند که ۳۳ دهانه آن سالم و بیش از ۲۰۰ متر آن قابل احیاء است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در میان دهانه های این پل چشمه تاقهایی در دو طبقه تعبیه شده و بنای این پل را تبدیل به یکی از عالیترین طرحهای پلسازی ایران قدیم کرده است.