صفوی
موزه چينى خانه اردبیل
موزه چینی خانه اردبیل از آثار به جا مانده دوران صفویه می باشد که دارای مقاومتی بی مثال است؛ حدود ۴ سده از ساخت این مکان می گذرد ولی همچنان پابرجا می باشد. موزه چینی خانه که در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع شده، به عنوان مکانی برای نگهداری از هدایای چینی که از جانب امپراطور چین به شاه عباس اهدا می شد، مورد استفاده قرار می گرفت و هم اکنون توجه گردشگران زیادی را به خود جلب نموده است. بسیاری از سلاطین صفوی در این آرامگاه آرام گرفته اند. شنیده ها حاکی از آن است که بخشی از آثار موزه خانه چینی شامل ۴ هزار کتاب نفیس، عتیقه جات و ۸۰۰ ظرف چینی بعد از امضای عهدنامه ترکمنچای توسط ژنرال باسکویچ از این مکان غارت شده که هم اکنون تعدادی از آن ها در دو موزه کشور روسیه نگهداری می شود. لازم به ذکر است که بگوییم تعدادی از آثار موزه چینی هم در موزه ملی تهران، موزه شهر شیراز و موزه اصفهان حفاظت می شود. از جمله آثار موجود در موزه چینی خانه اردبیل که توریست های مورد بازدید قرار می دهند می توان به ظروف چینی متنوع، گلدان های چینی با طرح های خاص، سکه های نقره ای، مهر سنگی سلاطین صفوی و یک جلد قرآن به خط کوفی روی پوست آهو اشاره کرد. قرآن مذکور قدمتی تاریخی دارد و سومین قرآن نفیس ایران محسوب می شود که به زیبایی تزئین شده است. خوب است بدانید که این هدایا و ظروف چینی به منظور بازسازی جاده ابریشم و بهبود روابط دو کشور بود. معماری شگفت انگیز این مکان توسط شیخ بهایی “دانشمند مشهور دوران حکومت صفویه” صورت گرفته است، او برای این بنا چهار شاه نشین با طاق نماهای باشکوه در نظر گرفته که چشم هر بیننده ای را به خود معطوف می کند. همچنین در قسمت های مختلف آن می توان طرح و نقش های زیبا، مقرنس های رنگی، نقوش اسلیمی و طلاکاری هایی را مشاهده کرد که بر زیبایی های بنا افزوده است. تالار موزه چینی خانه با طراحی های بی نظیری که دارد مکان زندگی شاه عباس برای استراحت یا چله نشینی به حساب می آمد. در سال ۱۳۷۰ بخشی از آثار که به موزه ملی تهران منتقل شده بود، به موزه چینی خانه شهر اردبیل برگردانده شد و این مکان به طور رسمی برای بازدید گردشگران گشوده شد. این موزه ارزشمند دارای ۱۲۵۶ محفظه بوده که در تمامی قسمت های آن هدایای چینی جایگذاری شده است.
بازار قدیمی قم
این مجموعه که از جمله آثار تاریخی و دیدنی شهرستان و همچنین استان قم است، شامل دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار باز می‌گردد و از سوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای کویری قم است. تهویه و نور رسانی بازار از طریق دریچه‌هایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده صورت می‌گیرد. این دریچه‌ها در بالای گنبد به شکل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل نمایان هستند. ترکیب نوری که از سقف می‌تابد و حجم گنبدی سقف، فضایی دلنشین به وجود می‌آورد. مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امکانات محیطی از خشت، آجر، گل وسنگ فراهم آمده است. علاوه بر بخش سرپوشیده، بازار قم دارای سراهایی نیز است. این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای دیروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهمیت اقتصادی آنها است. برخی از بناهای مجموعه بازار نیز قدمت سلجوقی – ایلخانی دارد و با استامپ‌های گچی این عصر زینت یافته‌اند. قدمت و استخوان‌بندی بازار کهنه و بناهای همجوار راسته مذکور به پیش از عصر صفوی مربوط است، لیکن بافت معماری راسته بازار نو و تیمچه‌ها و سراهای جانبی آن اغلب به عصر صفوی – قاجار متعلق است. بخش‌های وسیعی از بازار قم از جمله بازار کهنه در دوران صفویه و در پیرامون مسجد جامع بنا شده و تا پایان دوره قاجاریه بناهای دیگر به آن افزوده شد. در دوران ناصرالدین شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و بازارنو احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناها تازه‌ای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد. در سالهای نخست دوره پهلوی نیز بر مبنای ضرورت‌های تجاری موجود، بخش‌هایی به بازار نو افزوده گشت. این بازار ابتدا به صورت خطی و به شکل یک پارچه ساخته شد و از میدان کهنه تا پل علیخانی ادامه داشت.. درحال حاضر از بازار قدیم قم ، دو بخش بازار کهنه و بازار نو برجای مانده که هر کدام از این بازارها حدود یک کیلومتر طول دارند. مساجد موجود در بازار قم عبارت اند از: مسجد مسگرها، مسجد ملا جعفر، مسجد امام حسین (ع)، و دو مسجد بدون نام دیگر در بازار نو و مسجد نجارها، مسجد رضویه، مسجد میدان کهنه (پامنار) و دو مسجد نمازخانه‌ای در بازار کهنه.بازار قدیمی قم
تیمچه بزرگ بازار قم در سمت شمال راسته بازار نو، یکی از سه تیمچه شهر قم است. این بنا از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است که توسط هنرمند برجسته عصر ناصری، استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۳۰۱ قمری طراحی و اجرا شد. بانی بنا مرحوم حاج سید محمود طباطبایی تاجر بزرگ قم بود. دو تیمچه دیگر این بازار سال‌ها پیش هنگام احداث خیابان‌های جدید شهر قم از میان رفت، این دو تیمچه از تیمچه اصلی کوچک‌تر بودند و وجه تسمیه تیمچه بزرگ به همین امر باز می‌گردد. تیمچه بزرگ قم در گذشته توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طی چند دوره، فعالیت‌هایی نظیر بازسازی‌هایی در گنبد، تزئینات زیر گنبد، کف‌سازی و همچنین سبک سازی و آجر فرش کردن پشت بام صورت گرفته است. تیمچه بزرگ قم از نظر وسعت، هنر معماری و تزئینات، از جمله بناهای منحصر به فرد به شمار می‌رود که این مکان متشکل از بنایی با دو طبقه بالا با ۱۲ غرفه دارای اُرسی‌های زیباست که بیشتر آنها از بین رفته‌اند، بالای حجره‌ها در زوایا مقرنس گچی مشاهده می‌شود. سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسط به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است، طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است، چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است، در این پوشش‌ها همچنین روزنه‌هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است. معماری زیبا و مجلل، تجارت تک کالایی آن، جایگاه طراز اول، و سکوت و آرامش از ویژگی‌های تیمچه بزرگ بازار قم است تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه می‌یابد. تیمچه بزرگ بازار قم توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۰۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد کرسی محلات
این بنا در روستای بیجگان محلات در استان مرکزی واقع گردیده و از آثار دوره صفوی است . این مسجد به ابعاد ۱۰×۱۴ متر، از خشت و گل و با پوشش مسطح تیرپوش ساخته شده است . پوشش بنا بر روی سه ستون چوبی قطور قرار گرفته است . مسجد دارای دهلیزی دوطبقه است که غرفه های آن به جانب مسجد گشوده می شوند و ضلع شمالی آن را سه ارسی پوشانده است. در جدار شرقی مسجد، درون طاقچه ای، لوحی سنگی نصب شده که بر آن به خط ثلث برجسته ، عبارات ذیل حجاری شده است : ” قد بنی هذاالمسجد الرفیع فی ایام السلطنة السلطان سید الاعظم الخاقان الافخم السلطان بن السلطان ابوا لمظفر السلطان شاه طهماسب الصفوی الحسینی بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطانه خادم الفقراء خواجه امیر احمد بن خواجه محمد بن الشیخ البیجقانی فی منتصف شهر شعبان سنة اثنتین و ستین و تسعمائه ”
مسجد جامع عتیق قزوین
این مسجد یکی از کهن ترین و کم نظیرترین مساجد ایران به شمار می رود که شیوه های معماری و هنر ادوار مختلف را می توان در آن به تماشا نشست. مقصوره کهن یا طاق هارونی قدیمی ترین بخش از بنای جامع عتیق قزوین است که به دهلیز ورودی شرقی آن متصّل بوده و توسط هارون الرشید در سال ۱۹۲ هجری قمری بنا شده است. می گویند شالوده مسجد را بربنیان آتشکده ای نهاده اند . در چهار جهت حیاط آن که افزون بر چهار هزار متر مربع است چهار ایوان رفیع قراردارد که دردو سوی هر یک رواقی طولانی ساخته اند. گنبد آجری دوپوش و شبستان جنوبی مسجد به وسیله امیر خمارتاش عمادی در سالهای ۵۰۰ تا ۵۰۹ هجری بنا شده و دارای پنج کتیبه نفیس گچبری شده به خطوط ثلث، نسخ و کوفی است که از شاهکارهای هنر ایرانی محسوب می شود و علیرغم حمله خانمانسوز مغول و وارد شدن آسیب های جدی به جامع عتیق قزوین همچنان استوار و پرشکوه باقی مانده است. در روزگار شاه طهماسب ایوان شمالی و مناره های کاشی کاری شده نفیس مسجد ساخته شده و ایوان جنوبی در زمان شاه عباس دوم به مدخل مقصوره خمارتاشی ملحق ، ایوان غربی نیز به دستور شاه سلیمان صفوی بناگشته است. از ویژگی های ممتاز این مسجد علاوه بر داشتن هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حیاط، یک شبستان زیرزمینی در ضلع جنوب غربی مسجد است که بنای آن توسط سعدالسلطنه در روزگار قاجار پایان یافته است.
مسجد فرح آباد بابل
این بنا در دهکده فرح آباد ساری واقع گردیده و از آثار دوره صفویه- شاه عباس اول – است . این مسجد که امروزه به صورت نیمه ویرانه درآمده، با طرح چهار ایوانی ساخته شده و دارای دو سردر ورودی بزرگ، ایوان ها ، حجره ها و طاقنماها، گنبد خانه و شبستان ستوندار است . فضای زیر گنبد اصلی به ابعاد هرضلع ۱۲ متر است . چهار کنج این چهار ضلعی را با چهار گوشواره بزرگ جمع کرده و گنبدی بزرگ از نوع دوپوش پیوسته بر آن زده اند . در دو طرفین گنبدخانه، شبستان های ستوندار، هرکدام با بیست ستون حجیم و پوشش طاق و گنبد قرار گرفته است . صحن مسجد به ابعاد ۳۴×۴۸ متر، در اطراف با دهنه ها و ایوان های محصور شده است . ایوان جنوبی، از ایوان شمالی بزرگتر، و ایوان شمالی نیز از ایوان های شرقی و غربی بزرگتر است . نمای مسجد، آجرچینی ساده است و تزیینات اندکی به صورت کاربندی ، مقرنس و گچبری در شبستان و قسمت فوقانی محراب، جلوخان و ورودی مسجد به چشم می خورد . صحن مسجد آجر فرش شده و در وسط آن، حوض آبی واقع بوده است . بناهای سمت شمالی صحن، شباهتی به کاروانسرا و محل استراحت مسافران دارد . این بنا به شماره ۱۳۷۶/۳ به ثبت تاریخی رسیده است .