کاسکان (با نام جدید گلستان) نام دهکده ای چند هزار ساله در سه کیلومتری شهر کازرون می باشد . که مهد عارفان وعالمان وسرداران برجسته ولی گمنامی است که تاریخ نام انها را به فراموشی سپرده است. در کتاب تاریخ نادری واثار عجم آمده است که زمانیکه نادر به منطقه کاسکان وارد شد در کنار قلعه مور در یک کیلومتری کاسکان اردو زدویک هیئت از افسران خود را برای اخذ مالیات به کاسکان روانه کرد خانه رییس کاسکان به صورت یک قلعه با برج وباروروی زیبا در وسط کاسکان قرار داشت و در کنار این محل نیز حمام عمومی پا برجا بود هنگامیکه افسران نادر برای گرفتن مالیات به خانه رییس آمده بودند چند زن از حمام بیرون آمدند وافسران نادر با بیشرمی تمام گفتند از شما می خواهیم که امشب این زنها را برای ما بیاورید مردم کاسکان که از قدیم مردمی با غیرت وناموس پرست بوده اندوبا اعتقا دات دینی ومذهبی که داشتند به هیچ وجه حاضر به انجام چنین کاری نبودند ولی بنا به مصلحت در ان موقع قبول کردند ولی شب هنگام به افسران حمله کرده وهفت نفر از آنان را کشته ودور تا دور قلعه آویزان نمودند ویکی از افسران با طوماری به مضمون شرح ماجرا به سمت نادر روانه ساختند ونادرهم بدون هیچ تحقیقی فرمان حمله به کاسکان را صادر کرد نادر بر روی همین قلعه مور کاسکان را به توپ بست وعده زیادی را به خاک وخون کشید مردم کاسکان نیز به مقابله با لشکریان نادربرخاستند وجان بر کف ودلیرانه جنگیدند ولی به علت فزونی نیروهای نادر و داشتن توپ وسلاح های مجهز از نادر شکست خوردند . در آن زمان کاسکان سی هزار نفر جمعیت داشت که نادر دستور قتل عام را داد وعده زیادی از زن ومرد وکودک را به صورت وحشیانه ای به خاک و خون کشید چندین نفر از علمای کاسکان را به چوبه دار آویخت مقبره های عالمان را خراب و سنگهای قبر آنان را شکست می نویسند نادر تا ۴۸ ساعت دستور قتل عام وغارت صادر کرد که کاسکان را به ویرانه ای تبدیل نمود که دیگر از ان شهر زیبا هیچ خانه ای باقی نماند. عدهای از مردم کاسکان به طرف منطقه دشتستان کریختند عده ای به فراشبند مهاجرت نموده وتعدادی از کاسکانیان را به کلات نادری واقع در خراسان تبعید شدند وباقیمانده های آنان به اطراف شیراز مهاجرت کردند با این حال کاسکان تا هفت سال کاملا ویران بود وهیچ کس در آنجا زندگی نمی کرد. تا اینکه پس از هفت سال عده ای از مردم کاسکان که به منطقه دشتستان رفته بودند درگیر دعوا ومرافعه شدند که چند تن از آنان تصمیم گرفتند به کاسکان برگشته ودر آنجا ساکن شوند که نام آنها که برادر هم بودند مضر محمد و مضر محمد حسین بود آنها کاسکان را احیا کرده وجد مردم فعلی کاسکان می باشند. چیزی که قابل تامل بوده آنست که کاسکان پس از حمله نادر تا این زمان چه از لحاظ جمعیتی وچه از لحاظ اقتصادی هرگز مانند سابق نشد و همانطور که در فصول گذشته بیان کردیم اکثر مردم به شهر های کازرون و شیراز مهاجرت می کنند ولی هر کجا باشند اصل و پیشینه اصیل خود را فراموش نخواهند کرد…

زمینهای روستا به دو صورت آبی ودیم کشت می شود متاسفانه به دلیل نوسان قیمت و پایین بودن نرخ خرید محصولات کشاورزی در سنوات اخیر اکثر مردم ازشغل کشاورزی خسته شده و به شهر مهاجرت نموده اندکه باعث افت پیشرفت روستا چه از جهت جمعیتی وچه از لحاظ کشاورزی وغیره شده است . آب و هوای کاسکان در تابستان گرم وخشک بوده ولی بهاری بسیار دل انگیز و سبز وخرم و زمستان و پاییزی بارانی و معتدل دارد که در بهار تفرجگاهی با سرسبزی خاص خود را در اختیار مردم منطقه جهت تفریح وگشت وگذار واستفاده از هوای مطبوع قرار می دهد که دیدن انرا به همه شما کاربران گرامی توصیه می کنیم . محصولات کشاورزی روستا عبارتند از حبوبات(کندم جو عدس لوبیا نخود و…)سبزیجات شامل ( اسفناج- گشنیز- شنبلیله- شوید – شلغم- تربچه- کلم- باقلا و…) محصولات تابستانی ان نیز شامل (گوجه – بادمجان – خیار – کدو – فلفل قرمز – بامیه – ذرت – هندوانه – طالبی ودانه روغنی آفتابگردان) می باشد که کشاورزان پس از طی مراحل کاشت داشت وبرداشت این محصولات را برای عرضه به بازار میوه وتربار شهرستان منتقل کرده و بفروش می رسانندو سهم قابل توجهی از بازار منطقه را به خود اختصاص داده است . زمینهای کاسکان در گذشته بوسیله چند رشته قنات به نامهای ( علی اباد – رضاآباد – آب تلخک – جمال آباد – محمودآباد – جعفرآباد و…) آبیاری می شده است که هم اکنون با گذشت سالهاوعدم رسیدگی به این کاریزها تمامی آنها تخریب وخشک گردیده است وهم اکنون مردم نیاز آب کشاورزی خود رااز طریق حفر چاهای عمیق و نیمه عمیق با موتورهای برقی ودیزلی برطرف می کنند . امید است در پرتو عنایات خداوند متعال و نزول برکتهای آسمانی شاهد پر آبی چاهای منطقه و که باعث کشت و کار و رونق زمینها از لحاظ کشاورزی میشود باشیم.

یکی از پدیده های زیبا که در نوع خود در استان گیلان بی نظیر است “غار آویشوی ” واقع در منطقه ای به همین نام در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر شاندرمن شهرستان ماسال است. این غار آهکی که از لحاظ زمین شناختی جزو اشکال کار دستی در سنگهای کربناته به شمار می رود در اثر عملکرد آبهای جاری بر روی این سنگها در مدت زمان بسیار طولانی شکل گرفته است. ستونهای آهکی چشم اندازهای زیبا و منحصر به فردی را در این غار به وجود آورده اند و دهانه بسیار بزرگ غار به ارتفاع حدود ۱۹ متر و عرض ۱۴ متر که در میان غارهای کشف شده در استان نظیر آن یافت نمی شود. تاکنون بیش از دو هزار متر از ژرفای غارآویشو که طویل ترین غار استان گیلان محسوب می شود توسط غارنوردان و کوه نوردان محلی مورد پیمایش و اکتشاف قرار گرفته است. قرار گرفتن “غار آویشو” در مجاورت سنگهای دگرگونی کمپلکس شاندرمن که بقایای دگرگون شده از پوسته اقیانوسی پالئوتتیس به شمار می روند بر زیبایی آن افزوده است. در شهرستان ماسال بیش از ۱۷ غار بزرگ و کوچک وجود دارد که بزرگترین آنها غار ” آویشو” است که در ارتفاع یک هزار و ۳۰۰ متری از سطح دریا و بین مناطقی همچون ” تائی بنه”، “انده چو” و” خماسون ” در بستر دره ای کم آب قرار دارد. این غار شگفت انگیز که در حوزه جغرافیایی بخش “شاندرمن” شهرستان ماسال واقع شده از بزرگترین غارهای گیلان و در نوع خود یکی از کم نظیرترین غارها در سطح کشور است. دیدن قندیل و مناظر بکر اطراف و نیز تماشای درون غار برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب است. “غار آویشوی ” بیش از ۷۵ میلیون سال قدمت دارد. در این غارهفت آبشار و شمار زیادی قندیل وجود دارد و در صورت برنامه ریزی می توان طبیعت گردان زیادی را به منطقه جذب کرد. این غار از بی نظیرترین غارهای کشور است که در دل جنگلهای شهرستان ماسال قرار دارد و قندیلهای گوناگون و آبشارهای زیبای آن می تواند هر بیننده ای را مجذوب خود کند.

مرداب کجی نمکزار را باید در خراسان جنوبی ببینید؛ شوره زار وسیعی که با وجود خشکسالی های پیاپی همچنان زنده است و به دلیل پایین بودن سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف محل تجمع زهاب منطقه است. این تالاب با ۲۲ هزار هکتار و ۷۶۵ مترمربع وسعت در ۷۵ کیلومتری شمال شهر نهبندان قرار گرفته و بهترین زمان برای بازدید از آن اوایل بهار تا اواسط پائیز است. بنابراین اگر برای نوروز خود هنوز برنامه ای نریخته اید، می توانید سفر به خراسان جنوبی و شهر نهبندان و بازدید از این تالاب دیدنی را در برنامه نوروزی خود جا دهید. تالاب کجی با توجه به شوری بیش از حد خاک آن به دریاچه نمکی تبدیل شده و مامن زندگی پرندگان و حیوانات زیادی است و از پدیده‌های بی ‌نظیر و منحصر به فرد شرق کشور محسوب می ‌شود. این تالاب تنها آبگیری است که به روخانه و حتی آبراه ‌ها وصل نمی‌ شود. به همین دلیل در تابستان خشک و در زمستان با جوشیدن آب آبگیری و پذیرای پرندگان و حیوانات مختلف می شود. آنقدر که بر اساس آمارهای رسمی بیش از پنج هزار پرنده مهاجر این تالاب را به عنوان پناهگاه خود انتخاب کرده اند که در میان آنها پرنده ای به نام زاغ بور هم به چشم می خورد. زاغ بور گونه‌ ای نادر در دنیا است که فقط در حاشیه کویرهای ایران در استان‌های سمنان، یزد و خراسان جنوبی زندگی می کند. اردک سرسبز، کشیم گردن سیاه، حواصیل خاکستری، سلیم طوقی دیگر پرندگان مهاجری هستند که به دلیل پوشش گیاهی مناسب این تالاب فصل تخم گذاری خود را در آن می گذرانند. در این تالاب می توانید گیاهانی مثل گز و تاغ را ببینید که در میان آنها، هوبره، عقاب طلایی، پرستو، کبک و کلاغ سیاه لانه دارند. علاوه بر این، روباه، خرگوش، پامسواکی کوچک و موش خانگی هم از پستانداران موجود در تالاب کجی نمکزار هستند که در سفر به تالاب کجی ممکن است فرصت تماشای آنها را پیدا کنید.

تاریخ نهبندان : حمد الله مستوفی «نه» یا «نیه» را از اقلیم سوم می داند و می گوید: «ربع نیشابور است دور چند شهر است هوایش اکثر معدل است. بعد از خرابیش اردشیر بابکان در مغاره شهر «نه» بساخت  و آن را «نه » اردشیر نام نهاد. شاپور ابن اردشیر حاکم خراسان بود از پدر آن شهر بخواست. اردشیر مضایقه کرد و گفت: تو نیز یکی بساز شاپور غیرت کرد و نیشابور ساخت و آن را نه شاپور نام کرد که به مرور ایام نیشابور شد.» پیشینه «نه» که خاراکسی به وجود آن در زمان اسکندر مقدونی (۳۵۶-۳۲۳ قبل از میلاد) اشاره می کند حدودا به ۲۴ قرن می رسد. این ناحیه کویری سرزمینی نسبتا خشک و کم آب و علف به حساب می اید که آب اغلب قناتهای آن کمی شور و مانع رشد غلات و سایر نباتات می شود. اما این شرایط خاص کویری سبب شده اند که از دستبرد و هجوم بیگانگان تا حدودی در امان بماند.

جاذبه های روستایی : نهبندان دهستان معروفی بنام عربخانه دارد که تمام ساکنان آن عرب زبان هستند و این زبان را با لهجه خاص و کمیابی صحبت می کنند. می گویند اقوام و نیاکان این قوم در دوران خلفای عباسی به شرق ایران تبعید و به این منطقه بایر آمدند. این قوم شیعه که در ابتدا کوچ نشین بودند، بعد از مدتی یکجا نشینی را انتخاب کردند و امروز به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند. اگر گذارتان به نهبندان و عربخانه بیفتد، می بینید که این دهستان ۹۹ روستا دارد و جریان دو رودخانه بورگان و جمالی در این منطقه باعث رونق آن شده است. عربخانه با مردم خونگرم و مهمان پذیرش می تواند گزینه خوبی برای یک روز روستاگردی شما به حساب بیاید.

بقعه شیخ زاهد گیلانی با تمام زیبایی معماری و مسیری پر از جاذبه طبیعت گردی، نشان دیگری از زیبایی‌های گردشگری گیلان است مسیر زیبایی که در نهایت به گنبد هشت ترک فیروزه‌ای این بقعه تاریخی ختم می‌شود، خود با جاذبه‌هایی شعف انگیز چون مزارع برنج، جنگل و رودخانه احاطه شده است. عطر برنج در مسیر راه به سمت شرق گیلان گردشگران را به ‌استشمام عمیق‌تر وا می‌دارد، و چه بهتر اگر باران پودری شمال نیز به راه باشد و هر چند که در آفتاب طلایی آن مناظر دیدنی‌تر. کلبه‌های چوبی با دیوارهای گلین و سقف‌های کلش به سر حکایت از مرز بندی مالکیت شالیزارها دارد.در دو طرف جاده در سایه سار درختان صنوبر فروشندگان محلی در زیر سایه‌بان‌های پارچه‌ای و آلاچیق‌های چوبی سوغات محلی گیلان چون کدوتنبل، ماهی، گوجه سبز، بادام زمینی و … را چیده و سیرهای تازه را برای فروش چلیپا کرده‌اند. پس از این همه زیبایی در انتهای مسیری خاکی که در طرفی از آن خانه‌های مسکونی است و در طرفی دیگر سبزه زار، به روستای شیخانور لاهیجان می‌رسیم. این بقعه در روستای شیخانور یا شیخانه بر در ۴ کیلومتری شرق لاهیجان در دامنه کوه و در میان مزارع سبز چای واقع شده است.

مدفن شیخ تاج‌الدین ابراهیم ملقب به شیخ زاهد گیلانی از عرفا و دراویش بزرگ و از استادان شیخ صفی‌الدین اردبیلی است. شیخ زاهد در سال ‪ ۷۱۱‬قمری دار فانی را وداع گفت و بعدها به سال ‪ ۸۹۲‬قمری سلطان حیدر صفوی به سبب خوابی که دیده بود، با معماران و نجارانی که از شهر شیروان با کشتی به گیلان منتقل شده بودند، این بنا را ساخت و جسد شیخ را به آن جا منتقل کرد. بنای بقعه با دو اتاق مربع و مستطیل شکل در کنار هم قرار گرفته‌اند در کنار اتاق‌ها، در سمت شمال، ایوان طویلی با هفت فیلپا در شرق حرم، ایوانی با شش فیلپا و در حاشیه و قسمت جنوبی همین اتاق نیز ایوان دیگری با شش فیلپا دیده می‌شود. ازاره دیوارهای ایوان‌ها تا ارتفاع ‪۱۱۵‬سانتی متر با کاشی کاری هفت رنگ عصر قاجار تزیین شده است. طاقچه‌هایی با طاق جناقی در قسمت‌های مختلف ایوان به چشم می‌خورد. از زیباترین قسمت بنا باید به گنبد هرمی و هشت ترک اشاره کرد که شیب تند آن به دلیل عبور سریع آب باران تهیه شده و سطح حره را با کاشی کاری زرد و آبی، سفید و سیاه، با نقوش سنتی و گل دار پوشانده‌اند. اطراف گنبد و دیگر نقاط بنا را با سفال پوشش داده‌اند. بقعه شیخ زاهد گیلانی، متعلق به قرن نهم قمری بوده و دارای شماره ثبت ملی ‪ ۸۲۴‬سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است.مسیر راه و دیدنی‌های طبیعت گردی آن موید این مطلب است که گیلان تنها به ماسوله، دیلمان و قلعه رودخان خلاصه نمی‌شود.