ورنی یک از بافته های داری منحصر به فرد ایران است که در بین عشایر ائل سوون استان اردبیل رایج می باشد. این بافته که معمولا از جنس ابریشم یا پشم و یا تلفیقی از آن دو می باشد بر روی دار عمودی بافته می شود و دارای طرح و نقش بدیع و زیبا از نقوش حیوانی و گیاهی با اشکال هندسی و انتزاعی که بصورت ذهنی و بدون نقشه توسط زنان و دختران و برخی از روستاهای دشت مغان بافته و به بازار عرضه می شود نقوش حیوانی مانند گرگ ، خرس، خروس، اسب، شتر، کلاغ، روباه، سک و… با استفاده از ۳ الی ۸ ترنج مزین کننده متن و زمینه ورنی هستند. معروفترین طرح ورنی طرح قاب یا خشتی است که نقشه خروس متداول ترین آن در منطقه است. ورنی علاوه بر دشت مغان در مناطق شهری و روستایی و عشایری شهرستان مشکین شهر، گرمی، بیله سوار نیز تولید و عرضه می شود.

دالاهو و صخره و سنگ، دالاهو و عقاب و پرواز،دالاهو و نوای خوش موسیقی. اینجا سرزمین صخره و سنگ است و زادگاه غرور،زادگاه ایل،زادگاه عشیره و غیرت و تعصب.دالاهو،دامان مهرش را به لایه های دلنواز مادران ایل سپرده و صدای پای سواران شکوهمند،مردان مردی از جنس گلوله و تفنگ،از جنس سنگ و سلاح،از جنس غرور و قبیله. ایل،یعنی همدلی،همراهی،ایل یعنی شکوه بال هایی که سینه آسمان را فرش می کنند.از هیبت گلوله مرد ایلیاتی. ایل،یعنی دوست داشتن آب،خاک،سنگ،طبیعت و آسمان و زمین.و کرند…جایگاه تاریخ و بستر پیشینه ی ایرانی و ایل کرندی، همان طایفه ی گوران است که صفت نسبی محسوب می شود.کرند زادگاه و جایگاه مادهاست و در متون قدیمی با نام کارینا یا کرینا آمده است. راوینسن نوشته است که ظهور ایل گوران کرندی به تناوب باید از اواسط سلطنت فتحعلی شاه تا جلوس ناصرالدین شاه باشد.مردمان ایل گوران(کرندی)شجاع،دلاور و تیز آتش بوده اند و با گلوله هایی آتشین ورشو،در طول سالها از حریم ایل دفاع جانانه کرده اند.

عشایر جهت پوشاندن چهارپایان خصوصاً اسب و الاغ از این بافته استفاده می کنند. بافت جل شبیه به گلیم و بسیار ساده است . جهت بافت این محصول ساده و بدون نقش در گذشته از پشم استفاده می شد، ولی در حال حاضر بیشتر نخ پنبه ای به مصرف می رسد. بندرت دیده شده است که روی جل ها سوزندوزی هندسی انجام شود. این نوع جل از یک طرف دارای نقش و یک رویه است. جل از صنایع دستی جامعه عشایری است. جل بافته ای است از خامه سیاه و سفید که آن را در ابعاد مختلف می بافند و بر روی چهارپایان می اندازند تا هم بتوانند بر روی آنان بار قرار دهند و هم در مواقع بارندگی از خیس شدن چارپایان جلوگیری شود. جل را زنان عشایر با کوبیدن میخ های چوبی بر روی زمین و گذراندن تارهای پشمی از روی چوب ها و عبور دادن عرضی تارهای پشمی دیگر از لابلای تارهای طولی می بافند. این صنعت جنبه خود مصرفی دارد و جهت رفع احتیاجات خانوار به بافت آن اقدام می گردد.

جل ابزاری برای گرم نگه داشتن حیوانات : جل اسب یکی از دست بافته های زیبا و عشایری ایران است. جُـــل اسب هم نقشِ گرم نگاه داشتن و عرق گیر اسب را دارد و هم جنبه تزیینی و تشریفاتی که در مورد شتر، مورد تزیینی دارد. بدنه اصلی جُـــل، یک مستطیل است که دو دستک به آن وصل شده که این دستک ها، پشت اسب را می پوشاند. تفاوت جُــــل اسب با جُـــل شتر درآن است که جُل شتر بزرگتر از جُــل اسب می باشد و توسط دو قطعه پارچه به یکدیگر دوخته شده تا کوهان شتر از آن بیرون بماند. به طور کلی در بیشتر مناطق ایران جُل اسب و شتر با اشکال و تزیینـات گوناگون تولید می شود و به صورت گلیم، قالی، جاجیم، و سوزنی تهیه می گردد. عشایر آذربایجان، دشت مُغان، کُردهای خراسان، ترکمن ها، عشایر فارس، ورامین و ایل افشار هر کدام به گونه ای جُل را بافته و تزیین می کنند. بطور مثال در ترکمن صحرا، جُل از جنس پارچه و تکه دوزی ماهوتی و پنبــــه ای، با سوزندوزی های زیبایی تهیه می گردد. در ایلات کرمان، به صورت گلیم، نقوش سوزنی، شیریکی پیچ با تار و پود پشم و عشایر آذربایجان با تکنیک بافت جاجیم برای تولید جُل، استفاده می کنند.

اگر زندگیتان را از راه دامداری می‌گذراندید و در منطقه‌ای زندگی می‌کردید که به‌خاطر شرایط آب‌ و هوایی، همیشه علف کافی برای دامتان پیدا نمی‌شد، چه‌ می‌کردید؟ در هر فصل به‌ جایی کوچ می‌کردید که علف کافی داشته باشد؟ هر جا که می‌رفتید یک خانه جدید می‌ساختید یا خانه‌تان را طوری می‌ساختید که بتوانید آن را با خودتان همه جا ببرید؟ در گذشته، ترکمن‌ هایی که در شمال شرق ایران زندگی می‌کنند، دقیقاً همین کار را می‌کردند. آنها خانه‌هایشان را طوری می‌ساختند که بشود به‌راحتی آن را جمع کرد، به‌این طرف و آن‌ طرف برد و باز آن را برپا کرد. برای همین خانه‌های آنها شکل آلاچیق دارد، اسم این آلاچیق متحرک «آغاج‌اُوی» است که به‌زبان ترکی ترکمنی یعنی خانه چوبی . این آلاچیق‌ها از مواد طبیعی ساخته می‌شوند: چوب درختان، پشم گوسفندان و نی‌نیزارها و بافته‌هایی که همه از مواد طبیعی به‌وجود آمده‌اند. این روزها اما زندگی ترکمن‌ها خیلی تغییر کرده. آنها دیگر مجبور نیستند کوچ کنند و در نتیجه مجبور نیستند خانه‌هایی متحرک داشته باشند، با وجود این هنوز هم بعضی از آنها آلاچیق می‌سازند و در آلاچیق زندگی می‌کنند.

نمد که از به‌هم فشردن پشم حیوان‌ها درست می‌شود، برای پوشاندن سقف و دیوارهای آلاچیق خیلی مناسب است. ترکمن‌ها برای پوشاندن آلاچیق‌هایشان از نمد سیاه یا سفید استفاده می‌کنند. «آق‌اوی»، آلاچیق‌هایی با نمد سفید، بیشتر برای تازه‌ عروس و دامادها استفاده می‌شود یا برای پذیرایی از مهمان‌ها، و مردم معمولی در «قارا اوی» زندگی می‌کنند، یعنی آلاچیق‌هایی با نمد سیاه. روی نمد دور تا دور آلاچیق را با حصیری که از نی درست کرده‌اند می‌پوشانند. فرش یا جاجیمی که به‌صورت نواری باریک و بلند دورتا دور آلاچیق بسته شده برای استحکام اتصال های آلاچیق به کار می‌رود، اما واقعاً آن را زیبا می‌کند. قسمت دایره‌ای بالای آغاج‌اوی، پنجره یا هواکش آن است. برای ساختن سقف آلاچیق از تعداد زیادی چوب کمانی استفاده می‌کنند که نوک آنها تراش خورده و انتهایشان پهن است. قوس این چوب‌ها باعث می‌شود قسمت بالای آلاچیق گنبدی‌شکل شود. چوب‌های دیواره‌های آلاچیق به‌صورت ضربدری به‌هم وصل می‌شوند و در قسمت بالای دیوارها به چوب‌های سقف متصل می‌شوند. ترکمن‌ها برای اتصال چوب‌ها، از بندهایی محکم استفاده می‌کنند که از پوست شتر درست می‌شود.

شهرستان مشگین شهر در شمال غربی‌ ایران و ۸۳۹ کیلومتری تهران واقع شده است و جمعیتی بالغ بر۱۶۴۰۰۷ نفر را در خود جای داده است.آب و هوای این شهرستان معتدل کوهستانی است و کوه معروف سبلان در ۲۵ کیلومتری این شهر واقع شده ‌است. شواهد و قرائن به دست آمده از منطقه باستانی شهریری ، حکایت از تمدنی با قدمت شش هزار سال قبل از میلاد در منطقه مشکین‌‏شهر دارد. اورامی، وراوی ،خیاو و پشگین شهر، اسامی این شهر در ایام گذشته بوده است.

محصولات کشاورزی: انگور – سیب – هلو – خربزه – گندم – جو          رودهای مهم: خیاو چای – مشگین چای – اونار چای – قره سو

گردشگاهها: سبلان و دامنه‌های زیبای آن – پارک جنگلی – شیروان دره سی – هوشنگ میدانی – قره سو – زیستگاههای قاراگول، موئیل، آیقار، ساربانلار و …

آبگرمهای معدنی: قوتورسویی – قینرجه – ایلاندو – شابیل – ملیک سویی – موئیل سویی – آق سو

آثار تاریخی: سنگ نبشته شاپور دوم ساسانی _ بقعه شیخ حیدر _ قلعه قهقهه _ قلعه ارشق _ کهنه قلعه _ مقبره سید جعفر _ مقبره سید سلیمان _ کاروانسراهای قانلی بلاغ، رضی و نقدی _ قلعه قشلاق زاخور _ دیو قالاسی _ قلعه بربر _ منطقه باستانی شهریری _ غارها و تپه‌های تاریخی و … چشمه‌های معدنی مشکین شهر شهرستان مشکین شهر یکی از زیباترین و با صفاترین شهرهای استان اردبیل است. این شهرستان در ۹۰ کیلومتری غرب شهرستان اردبیل واقع شده است. مشکین شهر به جهت واقع شدن در دامنه پر برکت و حاصل خیز سبلا ن، از طبیعتی زیبا و دلنشین و آب و هوایی خنک و آب های معدنی فراوان برخوردار است. این شهرستان دارای نه دهنه چشمه معدنی است که به فاصله تقریبی ۱۹ کیلومتری از مشکین شهر قرار دارند. این چشمه‌های معدنی عبارت اند از: ۱) چشمه قیزجه مشگین شهر ۲) چشمه آبگرم قوتورسوئی لا هرود ۳) چشمه ایلا ندو ۴) چشمه آبگرم شابیل ۵) چشمه دوبدو (دودو) ۶) چشمه آبگرم موئیل ۷) چشمه قوتورسوئی موئیل ۸) چشمه آق سو مشگین شهر ۹) چشمه ملک سوئی

تاریخچه : از نظر تاریخی مشگین شهر با داشتن بیش از ۴۲۰ محوطه تاریخی و باستانی و اماکن متبرکه یکی از شهرستان‎ های مهم استان اردبیل می ‎باشد و می‎توان به اغراق ادعا کرد که در آذربایجان از نظر اماکن باستانی و تاریخی کمتر منطقه‎ ای به پای خیاو و یا مشگین شهر می‎ رسد. به روایاتی نام قدیم مشگین ‎شهر اورامی و یا وراوی محل تولد سعد الدین وراوینی دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه در قرن ششم هجری قمری بوده است. سرزمین مشگین ‎شهر که از نظر فرهنگی می‎ تواند در حد یک ایالت در جهان باستان‎ شناسی مطرح گردد که به احتمال فراوان در گذشته‎ های دور با فلات اردبیل و مناطق مغان و ارسباران تشکیل سرزمین واحدی را می‎ داده که چنین منطقه وسیع, پرنعمت و بابرکت از دیر باز می‎ توانسته نیاز بسیاری از اقوام گله‎ دار را که همیشه در حال کوچ ییلاق و قشلاق می‎باشند, برآورد. و چه سندی گویاتر از وجود بسیار سودمند عشایر غیور ائل سون(شاهسون) می ‎باشد که در طول تاریخ جولانگاهشان دامنه‎ های سرسبز و خرم سبلان بوده است و هنوز هم میعادگاهشان خیاو و ییلاق های باصفای سبلان می‎ باشد.

شهرستان مشگین ‎شهر به لحاظ موقعیت طبیعی و استثنایی دارای تپه‎ ها,قلعه‎ ها, اماکن تاریخی و مذهبی بسیار فراوان مربوط به ادوار تمدن‎ های ماقبل تاریخ و ادوار تاریخی قبل و بعد از اسلام می‎ باشد. از جمله وجود نقوش صخره‎ ای آثار تمدن انسان‎ های ماقبل تاریخ در محدوده کناره رودهای قره ‎سو, دره ‎رود و شکلی ‎داش ارشق, سنگ افراشت‎ های مجسم ه‎ای هزاره قبل از میلاد معروف به شهر‎ییری و مکتب اوشاقلاری کناره رود قره ‎سو, سنگ‎ نبشته پهلوی ساسانی, قلعه کهنه, قلعه معروف قهقهه(محل زندانی شدن شاه اسماعیل دوم صفوی)…, قلعه ارشق, دیو قلعه‎ سی(دژ بهمن), بقایای کاروان سراهای رضی, قانلو بلاغ, قره قیه …, بقایای پل‎ های تاریخی دوجاق, کورپی‎ قلاغی قره قیه-لعل گنج, قره آغاج چرچیلو بر روی رودخانه‎ های دره‎ رود و قره‎ سو, مقبره شیخ حیدر, قبور شهدای عصر صفوی, سردابه مسجد جنت سرا, خلیفه قبری کوچه ولی عصر, بقایای آب انبار(بوز خانا), بقایای برج و باروی منظم قلعه ‎سی, قبور خلیفه الخلفا در انار,مقابر امام زاده‎ های حضرات سیدسلیمان فخر آباد, سیدجعفر انار, سید عمادالدین رحیم بیگلوی سفلی و بقایای امام‎زاده ‎های بابیان و پیر محمد روستای ارباب‎ کندی و صدها آثار متنوع دیگر را در خود جای داده است. مولف کتاب «زینه المجالس» این منطقه را ملوک پیشکین خوانده و در وجه تسمیه آن می‎ نویسد:چون محمدبن‎پیشکین گرجی در زمان اتابکان آذربایجان حاکم اینجا بوده بنام او معروف گشته و در نتیجه کثرت استعمال, پیشکین به مشکین تبدیل گشته که امروزه به دو نام (خیاو و مشکین ‎شهر) شهرت دارد.

حمد الله مستوفی (جغرافیدان و نویسنده قرن هشتم هجری قمری) در کتاب نزهه ‎القلوب آورده که پیشکین در اصل «وراوی» نامیده می‎ شد و دارای هفت شهر بوده و جزء تومان پیشکین بودند, شامل: پیشگین, خیاو, انار, ارجاق, اهر, تکلفه و کلیبر است که با بررسی‎ های انجام یافته به احتمال قوی با توجه به بقایای موجود محل استقرار شهر پیشگین, مرکز ایالت آن زمان, در محوطه کلولی خرابه ایلانلی‎ داغ قره‎ باغلار, هلی و صاحب دیوان بوده و در دوره حکومت آق ‎قویونلو و قره ‎قویونلو و اوایل نهضت ‎های صفویه بویژه در زمان شیخ جنید و فرزندش شیخ حیدر و بلحاظ تولد بنیانگذار حکومت شیعه در ایران, شاه اسماعیل اول صفوی, به سال ۸۹۰ هجری قمری در شهر خیاو, این شهر از رونق و اهمیت خاص برخوردار بوده و خود شیخ حیدر مدتی حاکم و والی شهر خیاو و مغان بوده و در زمان افشاریه نیز نادرشاه قبل از رفتن به مغان برای تاجگذاری در مرکز دارالحکومه شهر( کهنه قلعه) بیتوته کرده و محل اسقرار لشکریانش قرار داده و در آبادانی شهرو مرکز دارالحکومه همت گماشته است. و در دوره قاجاریه بخصوص در زمان جنگ‎های ۱۳ ساله ایران و روس این شهر از مراکز بسیار مهم برای استقرار لشکریان سردار لایق عباس میرزا بوده و در طول تاریخ دارای شخصیت‎ ها و علما و رجال بزرگی بوده از قبیل سعدالدین وراوینی دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه, شیخ محمود خیاوی عارف بزرگ قرن هفتم هجری قمری (مدفون در لیمر محله شهرستان آستارا), پیر محمد پشگینی از عرفا و یاران شیخ صفی الدین اردبیلی (مدفون در محله معروف به امام زاده روستای ارباب کندی), شیخ ابوالحسن مشکینی اهل احمد بیگلو (مدفون در نجف اشرف) که یکی از آثار علمی وی حاشیه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی می‌باشد. ایشان استاد حضرت آیه الله مرعشی نجفی نیز بوده ‎اند.

در دوره معاصر نیز بویژه در جریان نهضت مشروطیت علما و رجال بزرگی از این شهر برخاسته ‎اند از جمله ملا امام‎ وردی مشگینی که از روحانیت غیرتمند و تحصل کرده نجف اشرف بوده و با جلوگیری از یورش طوایفی از عشایر شاهسون از غارت شهر های همجوار نقش بسیار مهمی در پیروزی و به ثمر رساندن نهضت قیام مشروطیت ایفا کرد. او که با سران مشروطه تبریز ارتباط تنگاتنگ داشته است و در جریان بازگشت از جلسه سران مشروطه تبریز به مشکین, شبانه به وسیله مزدوران حاکم وقت اردبیل, به نام امیر معزز دستگیر و به تبریز انتقال یافته و در پشت نارین قلعه بدار آویخته می‌شود. شیخ یوسف افقهی و شیخ قاسم پریخانی از دیگر علمای منطقه بودند و آیت ‎الله شیخ علی مشگینی آلنی از فقها و دانشمندان عصر حاضر, رئیس محترم مجلس خبرگان و امام جمعه قم و مدرس حوزه ‎های علمیه قم, و ده ‎ها تن از علما و روحانیون و اساتید دانشگاه‎ ها ‎و مراکز آموزش عالی می‎ باشد و در طول ۸ سال دفاع مقدس به خاطر حضور بسیار پرشور و علاقمند هزاران تن از بسیجیان جان بر کف به نجف آباد دوم شهرت یافته است و بیش از ۶۰۰ شهید تقدیم این نظام مقدس کرده که سردار شهید سرتیپ پاسدار حاج میر محمود بنی‎ هاشم و حجت‎ الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی محبی… از سرداران معروف و از جان گذشتگان هشت سال دفاع مقدس می‎ باشند.

آثار تاریخی مشگین شهر سرزمینی است که در بین کانون های تمدنی باستان قرار داشته، موقعیت جغرافیایی آن، ارتباط با مراکز مهمی همچون قفقاز و آناتولی و تبادلات فرهنگی این مراکز با یکدیگر، جایگاهی ممتاز در طول تکوین و تحول تاریخ به آن بخشیده است. بر اساس آمار کلی در شهرستان مشگین شهر بیش از ۶۰۰ اثر یادمانی و تاریخی برآورد شده است. به عبارت دیگر به طور متوسط در هر ۴۰۰ متر مربع از پهنه این شهرستان یک اثر باستانی و تاریخی که ارزش حفظ و دیدن داشته باشد وجود دارد. آثار باستانی مشگین شهر در طیف وسیعی از ابنیه، محوطه تاریخی، قلعه، گورستان و تپه‌های باستانی دسته بندی می‌شود که تعدادی از این آثار ارزشمند در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند. از جمله نمونه‌های این یادمان ها که بخش مهمی از هویت تاریخی و باستانی شهرستان مشکین شهر را تشکیل می‌دهد.