بُرازجان شهری است در ۶۰ کیلومتری بوشهر واقع در استان بوشهر و شهرستان دشتستان. این شهر ۱۵۰ هزار نفر جمعیت دارد و در ارتفاع ۷۰ متری از سطح دریا است. برازجان دومین شهر بزرگ و پرجمعیت استان بوشهر است. برازجان دارای هوای گرم و خشک ودر جنوب کشور قرار دارد. یکی از آثار باستانی برازجان دژ است. یکی دیگر از آثارهای باستانی های برازجان کاخ زمستانی کوروش است. از دیگر آثار باستانی برازجان می توان به تل مر نیز اشاره کرد . گور دختر و کوه قلعه واقع در کوههای گیسکان مجاور شهر برازجان از دیگر آثار باستانی این شهر بشمار می آید. بیشترین تراکم نخلستانهای کشور در شهرستان دشتستان با حدود ده میلیون نخل اصل میباشد. ریشه نام  : برازگان = براز-از واژه برازندگی-نیکویی-اراستگی-روشنایی با پسوند جان یاگان=جایگاه

پیشینه تاریخی: برازجان دارای پیشینه تاریخی بسیار کهن است که می توان آن را به سه دوره تقسیم کرد. در دوره اول از عیلامیان تا ظهور اسلام، در قلب خود شهر باستانی توزوتا اوکه را داشته است که پارچه بسیار معروف توزی و آثار تاریخی بسیاری که از این دوره طلایی به جا مانده حاکی از همین نکته است. دوره دوم از ظهور اسلام تا آغاز صفویه است که دشتستان موقتاً در تاریخ فراموش می شود. دوره سوم از آغاز صفویه تاکنون را شامل می شود. در این دوره خوانینی خوشنام و میهن پرست همچون ملک منصورخان، شهید سالم خان، شهید میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی و… بر برازجان در دوره ای متلاطم حکمرانی می کنند؛ سالم خان کمر همت به آبادانی برازجان می بندد و غضنفرالسلطنه برازجانی به یاری رئیسعلی دلواری و جنگ با انگلیسی های متجاوز برمی خیزد و پس از رشادت های بسیار و به خاک مالیدن پوزه انگلیسی ها در جنگ لرده، به عنوان آخرین نفر از سرداران وطن پرست متحد در برابر متجاوزان، به دست یک خائن به شهادت می رسد.

جغرافیای برازجان : شهر برازجان درجنوب غربی فارس وشمال غربی استان بوشهر قراردارد. دارای دومنطقه کوهستانی وجلگه ایی است.که بلند ترین قله ان کوه گیسکان با ارتفاع ۲۶۰۰ متر میباشد.۷۵ متراز سطح دریا ارتفاع داردو وزش باد های گرم جنوبغربی وگرم دریایی اب وهوای انرا گرم خشک-نیمه بیابانی وگرمسیری کرده است. دمای هوا درتابستان حداکثر ۵/۴۴تا۵۰درجه میرسد ودرزمستان ۵/۲۴تاصفردرجه متغییر است .تقسیمات فصلی دراین منطقه قدری با دیگر مناطق متفاوت است .بطوریکه فصل بهار ازاواسط اسفند شروع تا اواسط فروردین امتداد دارد وفصل تابستان از اواسط فروردین شروع تا اواسط ابان ماه ادامه دارد ونیز فصل خزان از نیمه ابان ماه شروع تا نیمه دیماه خاتمه می یابد وهمینطورفصل سرما ضمن شروع از نیمه های دیماه تا اواسط اسفند ماه خاتمه می پذیرد.البته لازم به گفتن است اب وهوای برخی مناطق از جمله پشتکوه قدری متفاوت است بطوریکه تابستان قدری ملایم تر وبهار اندکی طولانی تر است. موقعیت ان برروی نقشه۲۹درجه و۱۶دقیقه عرض شمالی-۵۱درجه و۱۳ دقیقه طول شرقی است.برازجان ۲۲۲کیلومتر طول و۱۰۸ کیلومترعرض وسعت دارد.وجمعیت ان براساس اخرین سرشماری حدود ۹۰ هزار نفر بوده است.(برگرفته ازکتاب دشتستان درگذر تاریخ-محمد جواد)

جاذبه های تاریخی: در برازجان با توجه به تاریخ کهن و پربار آن، آثار تاریخی مهمی وجود دارد ازجمله: ۱- کاخ زمستانی کوروش هخامنشی: در جنوب غربی برازجان، با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد. ۲- گوردختر: در روستای پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره کوروش، متشکل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر یا دختر کوروش هخامنشی. ۳- کاخ بردک سیاه: در ۱۲ کیلومتری شمال غرب برازجان، روستای درودگاه؛ مربوط به داریوش هخامنشی که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد. ۴- کوشک اردشیر: در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشیر ساسانی، ساخته شده با سنگ و ساروج. ۵- کاروانسرای مشیرالملک: در قلب برازجان، مربوط به اوایل قاجاریه، ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصر به فرد. این بنا در زمان پهلوی زندان بوده (از زندانیان معروف: آیت الله طالقانی، مهندس بازرگان و…) و اکنون در حال بازسازی است. همچنین کوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشیرالملک (۲۴ کیلومتری شمال برازجان)، کاروانسرای دالکی، چهل خانه سعد آباد، قصر دختر و گوری گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانکاره، سد سبا در روستای کان سرخ وحدتیه (مربوط به هخامنشیان)، قلعه غضنفر السلطنه در کوه قلعه، بازار قدیمی و سرپوشیده برازجان ازجمله آثار تاریخی دشتستان هستند.

جاذبه های طبیعی: گیسکان، کوهستان سر به فلک کشیده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. رود شاپور (با ۲۳۰ کیلومتر طول) و دالکی (با ۲۱۵ کیلومتر طول و رود فصلی معروف آرد و در برازجان، از رودهای معروف شهرستان هستند. از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، کویر و کنار (سدر) را می توان برشمرد. از حیوانات بومی هم می توان به گراز، بزکوهی، مارمولک و گوسفند و از پرندگان هم به کلاغ زاغی (قلاسوزوک)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تیهو، چغول و سینه سرخ اشاره کرد. مهمترین جاذبه های طبیعی دشتستان عبارتند از: نخلستانهای سرسبز، شاهزاده ابراهیم(ع) در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی برازجان و ارتفاعات اطراف آن، کوهستان گیسکان (دشت نرگسی و بام بلند)، آبشار فاریاب در پشتکوه، چشمه زیرراه در ۱۵ کیلومتری برازجان (روستای زیرراه)، چشمه آب گوگردی در دالکی، پارک جنگلی سرکره در ۸ کیلومتری جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشکان، سد انحرافی سرقنات، سد رئیسعلی دلواری (شبانکاره).

سوغات برازجان : مهمترین سوغاتی برازجان عبارت است از: خرما، رطب، خارک، حصیر و سایر محصولات بافته شده با برگ نخل، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره کنجد)، قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، گرده و مشتک و انواع دیگر نان محلی، لورک و ماست و سایر لبنیات محلی، خاک شیر (درمان درد معده)، زیره (دفع باد شکم)، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.

شهرستان بیجار از شمال به استان زنجان ، از جنوب به قروه ، از شرق به همدان و از غرب به دیواندره و سنندج محدود می گردد . بیجار منطقه ای است کوهستانی در امتداد سلسله جبال غربی ایران و یک سوم اراضی آن تقریبا کوهستانی است . نوع زمین و ساختمان آن مرکب از سنگ هایی رسوبی مخصوصاً ترکیبات رسی و آهکی و شنی مخلوط می باشد که مروبط به دگرگونی های دوران سوم زمین شناسی است . شهر بیجار به  “بام ایران” شهرت دارد چرا که  ۱۹۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد  و ۷۷۰ متر از تهران  و ۴۲۵ متر از  سنندج بلندتر  است. این شهر  بعد از  شهر کرد  بلندترین شهر ایران بوده و در طول  ۴۷ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی  گرینویچ و عرض شمالی ۳۵ درج و ۵۲ دقیقه  استوا قرار دارد . یجار در زمان قدیم  معروف به ( بید زار ) بوده و بر خی وجه تسمیه  ان را به این دلیل  می  پندارند .  شاه اسماعیل صفوی هنگام لشکر کشی به  غرب ایران  از این  منطقه  عبور کرده و نیز سپاهیان  چنگیز از آن گذشته اند  و اثاری به نام  چنگیز  قلعه  در  بالای  کوهی به همین  نام در  ۵  کیلومتری  شهر  حکایت از این موضوع دارد. به دلیل شایستگی زنان این منطقه ، در زمان  ناصرالدین  شاه قاجار ، خزانه دارحکومت  فردی به نام  “زبیده خانم  گروسی ” از اهالی  حلوایی  بیجار  به  عنوان همسر  شاه  و خزانه دار  دربار  بر گزیده شد  و در  حکومت  وقت  نفوذ زیادی پیدا  کرد .

قدمت تاریخی  این منطقه به  هزاره  سوم  قبل از  میلاد مسیح  می رسد  و موید  این فرض  ” دژ  سترک  ” یا  قلعه  ”  قمچقای ”  است  که در عهد  مادها ، پارتها و ساسانیان به عنوان پا یگاه استراتژیک از آن  استفاده  می شده است. از  مشاهیر  و نامداران گروس  می توان     حسنعلی خان   امیر نظام  گروسی  را  نام  برد  که نوشته هایش  نمونه  ممتازی  از  نثر  فارسی  به  شمار  می رود  وی  مدتی  در مقام  وزارت  فواید عامه   وسفیر  وسر پرست  دانشجویان  اعزامی  به  اروپا و  حکمرانی   ولایات  و ایالات  بوده  و  کلا”  در  سال های  ۱۲۵۳  تا   ۱۲۷۵   هجری  قمری   مراحل  خدمات  دولتی  را   از   سرهنگی  فوج  گروس   و ریاست  گارد  مستحفظین  دیوانخانه  و ارگ  تبریز  و  حفظ  انتظامات  کرمانشاه وخراسان  و … طی کرد و مقبره ا ش اکنون  در ماهان  کرمان  در  کنار  شاه نعمت الله ولی قرار دارد  ایشان  بسیار  مورد توجه  میرزا تقی  خان  امیر  کبیر  بوده اند . مرحوم شیخ فاضل گروسی  یکی دیگر از نامداران  گروس  است  وی در سال  ۱۲۵۹   شمسی  در بیجار  متولد  شد  درتحصیل  علوم  فقه  و اصول ، فلسفه ، عرفان،علوم غریبه  وزبانهای  خارجی موفق بوده اند ، مفردات  قرآ ن کریم ، ورزش افکار ،رساله تغنی در قرآ ن ، تجوید استدلا لی ، جنگ المهمات ، هرکسی کار خودش بار خودش و …  از   اثار  وی  است . بیجار ، حضور  بزرگان  مذهبی چون سید محمد امامی و حسینعلی رحمانی گروسی و…  را در تاریخ  پر افتخار  خود  داراست. موسیقیدانان ، نقاشان ، خطاطان ، شعرا و ادیبان ، پزشکان ، هنرمندان از رشته های گوناگون ، روحانیون و  نظا میان گرانقدر زیادی  در بیجار  بوده و خدمات زیادی را ارائه داده اند  که جهت کسب اطلاعات بیشتر  می توانید به کتاب ” سیمای بیجار گروس و مشاهیر آن ”  تالیف  استاد گرامی  آقای   محمد علی  کوشا مراجعه  فرمایید. اکثر مردم این شهرستان مسلمان  و شیعه هستند در سابق  تعدادی   یهودی  در  این  شهر  ساکن  بودند که همگی   مها جرت   کرده  اند.

صنایع  دستی  این  منطقه را  قالی ، قالیچه ، گلیم ، جاجیم ، سجاده ، نمد ، توری، دستکش ، جوراب و …  تشکیل  می دهند  و فر ش های این  منطقه از  شهرت جهانی برخوردار بوده و به خارج صادر می شد ه است . شرکت سیما ن  کردستان  ، شرکت  گچ کردستان  ، شرکت گچ شور سو ، معدن  آ هن شهرک ، معدن آ هک قمشلو ،  معدن گچ قره بگ ، معدن نمک  میدان ، معدن مرمر گراچقا ، با شوکی ، نوبهار ، قشلاق لو  ، معدن سنگ  تراورتن  حسین آ باد کمر زرد و … جزو   کارخانه ها ، صنایع و معادن با ارزش بیجار  هستند که ضمن ایجاد فرصتهای شغلی بسیار ، اقدام به صدور  محصولات خود  به خارج استان  یا  کشور  می کنند.

کوهها :  کوههای  حمزه عرب ، نقاره کوب ،  بادامستان ، زاغه ، نسار ، چنگ الماس ، پنجه علی ،  شاه نشین ،  سر قیصه ،  شاها ،  چهل تن ، سنگ پا ، زرنیخ و…در  منطقه بیجار قرار  دارند.

آثار تاریخی :  قلعه بزرگ  قم چقا ، پل تاریخی  صلوات آباد ، بنای سنگی  اوچ گنبد ،مسجد تاریخی خسروآباد ، تیمچه حاج شهباز خان  ، تیمچه امیر تومان متعلق به دوره صفویه ، زیارتگاه  حمزه عرب ، پنجه علی ،    آثار سد خاکی  جعفر آباد ، تپه نجف آباد ، مقبره آ یت الله  فاضل گروسی و قلعه های تاریخی  بسیار  و  مقابر و امامزاده هایی چون  سید مسیب سید شکر  ، مقبره صاحبه ، گنبد پیر  صالح ، مقبره سید خضر  از جمله اماکن و آثار تاریخی مو جود در شهرستان بیجار  هستند  و جمعا” حدود ۶۰ اثر باستانی و تاریخی  در آ ن شناسایی شده اند .  رود قزل اوزن از شاخه اصلی سفید رود  از  این  منطقه می گذرد . سابقا”  بیجار دارای گردشگاههایی مثل باغ صفا ، سراب ، تخت ، چهار باغ ، بادامستان ، چم حاکمی ، باغچه چال  یارمجه ، چشمه عزیز ، شاهرخ آ باد ، عباس آ باد و…  بوده که اکثرا”  تخریب شده و  فعلا” محدوده  شهر بازی ( باغ صفا ) و اطراف رود خانه  بیانلو و صلوات آ باد ، سراب و تخت  جهت تفریح و گردش  در تابستان  استفاده  می  شود .

ملایر بزرگترین شهرستان استان پس از همدان با وسعتی حدود ۳۲۱۰ کیلومتر مربع شامل ۳ شهر : ملایر . سامن و ازندریان و سه بخش : مرکزی . سامن و جوکار و ۱۵ دهستان و ۲۲۱ روستای دارای سکنه می باشد. شهرستان ملایر در ۴۸ و ۴۹ طول جغرافیایی و ۳۴ و ۱۷ دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد و از شمال به همدان از شرق به اراک از جنوب به بروجرد واز طرف غرب به شهرهای تویسرکان و نهاوند محدود شده است . ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۷۸۰ متر و فاصله اش از همدان و تهران به ترتیب ۸۶ و ۳۹۰ کیلومتر است . امتداد رشته کوه الوند از شمال و شمال شرق این شهرستان می گذرد و به کو ههای سر بند اراک متصل می شود مرتفع ترین کوه این شهرستان قله لشکردر می باشدو کوه معروف یزد گرد با بقایای قلعه یزد گرد ساسانی در جنوب شهر قرار دارد . از دیگر ارتفاعات مهم کوه گرمه با ارتفاع ۲۲۰۶ متر و کوه سرده با ارتفاع ۲۲۷۷ متر است . مهمترین رودخانه ملایر رود حرم آباد است که آب آن فصلی است . پوشش گیاهی شهرستان ملایر از نوع استپ کوهپایه ای است . ملایر از نظر آب و هوائی در مرز آب و هوای متعدل کوهستانی و آب و هوای نیمه بیابانی ایران قرار گرفته و خصوصیات هر دو نوع آب و هوارا دارا است و متوسط بارندگی سالیانه آن به ۲/۲۴۲ میلیمتر می رسد . زبان اهالی این شهرستان آمیزه ای از لری . کردی و فارسی با لهجه لری و لک می باشدو جمعیت آن بر اساس آخرین سر شماری ۱۳۷۵ تعداد ۲۹۷۰۶۲ نفر است که اکثریت آنها در روستا زندگی می کنند و به کشاورزی اشتغال دارند.

 تاریخچه ملایر کهن : در کتاب نادر شاه افشار آمده است که از ملایر تا نهاوند جنگل‌ها به قدری انبوه بوده‌اند که آفتاب کمتر مشاهده می‌‌شده است.همچنین هنگام خاکبرداری در کوره های آجرپزی اطراف شهر در عمق زمین آثار رودخانه و ریشه های قطور درختان دیده می‌‌شود و فسیل های گوناگونی در لایه های این خاک های شنی و رسی به چشم می‌‌خورد . شهرستان ملایر یکی از شهرستان‌های استان همدان ایران است. مرکز این شهرستان، شهر ملایر است. شهرستان ملایر از مناطق وسیع و پر جمعیت استان همدان است و به دلیل داشتن زمین‌های کشاورزی گسترده، جمعیت روستایی زیادی دارد. شهرستان ملایر از شمال به شهرستانهای همدان و تویسرکان، از غرب به شهرستان نهاوند در استان همدان محدود است. همچنین این شهرستان از جنوب به شهرستان بروجرد در استان لرستان و از شرق به شهرستان سربند در استان مرکزی محدود می شود. زبانشناسان نام ملایر را به معنی «آشیانه عقاب» دانسته‌اند. جمعی از زبان شناسان ملایر را این گونه نیز توصیف کرده اند: مل+آیر مل به معنی سرزمین آیر به معنی آریایی سرزمین آریایی ها و نیز به این صورت: ملایر در زمان قدیم به نام “مال آگر”به معنای خانه آتش نامیده میشد.به جهت وجود آتشکده معروف دوره مادهاکه اکنون در تپه قدیمی “نوشیجان”واقع است. ملایر ناحیه‌ای کوهستانی با آب و هوای سرد ومعتدل است که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده است.منطقه ملایر همراه با بروجرد ناحیه بین رشته کوه لرستان و الوند را تشکیل می‌‌دهد و در بین شهرهای نهاوند، بروجرد،اراک،تویسرکان و همدان قرار گرفته است.
ماد : بنا بر آثار به جای مانده در همدان کنونی و گفته های بزرگ‌ترین تاریخ نگار ایران باستان هرودوت یونانی پایتخت کشور ماد هگمتانه یا اکباتان(همدان کنونی)بوده است.بر این اساس ملایر و نواحی نزدیک به این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده اند. در این دوران ملایر به علت اهمیت ترابری و جغرافیایی موقعیتی ویژه داشت.با ورود مادها به این منطقه و تشکیل حکومت توسط آنها در ملایر نیز قلعه‌ها و مرکز های جمعیتی به وجود می‌‌آید که قلعه‌ها حافظ امنیت و حکومت بودند و مرکزهای جمعیتی روستا هایی کوچک بودند که با توجه به حاصل خیزی ملایر و آب و هوای مناسب آن به دامداری،کشاورزی و صنایع ابتدایی مشغول بودند همانند روستای داویجان،گوراب،شهر خرابه دهنو و جلگه شورکات آورزمان.
آب و هوای ملایر در آن زمان بسیار متفاوت از وضعیت کنونی آن بوده است به طوریکه اشاراتی که در کتابهای حتی چند قرن اخیر آورده شده بیانگر سرسبزی بسیار و جنگل های انبوه آن است، که مناسب برای دامداری و کشاورزی بوده است.حمدالله مستوفی مورخ مشهور قرن هشتم ه.ق. هنگام گذر از ملایر می‌‌نویسد: ملایر را جنگلی انبوه فراگرفته بود که وقتی از ملایر به نهاوند رفتم به علت انبوهی جنگل آفتابی مشاهده نمی‌شد.ملایر انبار پسته ایران است. در کتاب نادر شاه افشار آمده است که از ملایر تا نهاوند جنگل‌ها به قدری انبوه بوده‌اند که آفتاب کمتر مشاهده می‌‌شده است.همچنین هنگام خاکبرداری در کوره های آجرپزی اطراف شهر در عمق زمین آثار رودخانه و ریشه های قطور درختان دیده می‌‌شود و فسیل های گوناگونی در لایه های این خاک های شنی و رسی به چشم می‌‌خورد.بنابر این شواهد و موقعیت کوهستانی ملایر در دوران ایران باستان آب و هوای ملایر در زمستان‌ها سرد و پر برف و در تابستانها سبز و پر آب و پوشیده از جنگل بوده است.
دژها و قلعه های ملایر که اکنون دژ گوراب و قلعه نوشی جان از آنها باقی مانده اهمیت بسیاری در حکومت های پیش از سلام داشته اند.پیرنیا(مشیرالدوله)در کتاب ایران باستان چنین می‌‌نویسد: شاهان اشکانی در همدان به سر می‌‌بردند و در مواقع خطر برای حفاظت پادشاهی همدان را ترک کرده و به ملایر و دژهای مستحکم آن روی می‌‌آورده اند. ملایر پیش از ساسانیان جزو حوزه اکباتان و در دوره ساسانیان یکی از نواحی نهاوند بوده است.از حوادث مهمی که در عهد ساسانیان در ملایر اتفاق می‌‌افتد یکی شکست خسرو پرویز از بهرام چوبینه در ناحیه شهر کنونی ملایر و دیگری مخفی شدن یزدگرد سوم هنگام حمله اعراب در قلعه ای بر کوهی در چند کیلومتری شهر کنونی ملایر که هنوز به کوه یزدگرد مشهور ست می‌‌باشد. بهرام چوبینه (گور)سردار نام آور خسرو پرویز پس از بدست آوردن پیروزی های بسیار در خاک روم بر شاه خود شورش می‌‌کند و در جنگی که در ناحیه شهر کنونی ملایر اتفاق می‌‌افتد خسرو پرویز شکست می‌‌خورد و به روم فرار می‌‌کند.بهرام چوبینه بنا بر رسم آن دوران برای گرامی داشت این پیروزی بزرگ قلعه چوبینه را در این محل احداث می‌‌کند.شکارگاه بهرام چوبینه(گور) نیز در همین ناحیه بوده است.بعدها در دوره قاجار شهر دولت آباد را در همین قلعه بنا کردند.این قلعه تا حدود چهل سال پیش هنوز باقی بود. در ده کیلومتری جاده ملایر-بروجرد کوهی ست بنام یزدگرد که آثار قلعه ای مخروبه بر آن هنوز باقی است.در تاریخ آمده است که یزدگرد سوم آخرین شاه ساسانی هنگامی که از اعراب در مداین شکست خورد برای تجدید قوا و جمع آوری لشکر به حوالی نهاوند گریخت.از آنجا که ملایر در آن زمان یکی از نواحی نهاوند بوده این نام گذاری بی حکمت نبوده و این مکان آخرین پناهگاه یزدگرد سوم بوده است.

مکان های دیدنی و تاریخی : آتشکده باستانی نوشیجان، تالاب آق‌گل، زیستگاه حیات وحش لشگر، دریاچه مصنوعی و مجتمع سیاحتی کوثر، یخچال میرفتاح بوستان سیفیه برج سامن، آرامگاه حیقوق نبی(ع)، آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی، مدرسه علمیه شیخ علی‌خان زنگنه و امام‌زاده اسماعیل سرابی (امام‌زاده کوه) از جمله مهم‌ترین مکان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان ملایر به شمار می‌آیند.