بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از “بر” + “گرد” دانسته است که به معنای شهری است که گرد است و بر و میوه فراوان دارد. اشکانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند گرد می‌‌ساخته‌اند همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را ویروگرد دانسته‌اند که به معنای شهر و ساخته ویرو شاهزاده اشکانی است. کوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یاد آور نام شاهان اشکانی است. اما معتبرترین نوشته ها، بروجرد را پیروزگرد دانسته‌اند که آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌کند.یزدگرد سوم پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب به منطقه بروجرد گریخت و سپاهیانش در آن محل بر + او + گرد آمدند و به این ترتیب نام این محل بَروگرد شد .در کتابهای تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده است مانند بَروجرد، فلوجرد، اردکرد، یزدگرد، ولوگرد.ا مروزه بروجرد با نامهای وُروگرد  (لری)، بُروگرد (روستایی و نیز در نوشته های پارسی سره)، وُوری یرد (گویش بروجرد) و بروجرد (نام رسمی) آن شناخته می‌شود.لقب این شهر در گذشته دار السرور بوده است که نشان از طبیعت و محیط دلپذیر و مردم خوش مشرب آن داشته است. در دهه‌های اخیر لقب‌های شهر سبز، زادگاه فرزانگان و پاریس کوچولو نیز از سوی مردم مختلف برای بروجرد به کار گرفته شده است. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنهااز دوران ساسانیان موجود است که بر اساس کتابهای تاریخی، بروجرد یکی از پایگاههای نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده است .

محدودهٔ بافت قدیم شهر بروجرد : محدوده ای که هم اینک بعنوان بافت فرسوده شهر بروجرد نامیده میشود محدوده ای به وسعت ۵/۲۶۴ هکتار است که در مرکز جغرافیایی  شهر بروجرد واقع و با توجه به وسعت محدوده ی قانونی شهر (۳۵۵۰هکتار) هفت درصد شهر را به خود اختصاص داده است . این محدوده توسط خیابانهای فروردین و طالقانی از شمال و شمال شرقی ، خیابانهای امام حسین و سپاه وامام خمینی (ره)از جنوب شرقی و جنوب ، خیابانهای خرم و امام خمینی(ره) از غرب و جنوب غرب و خیابانهای آیت ا.. کاشانی و بهار از غرب محدود شده است . محورهای مذکور تشکیل دهنده حلقه داخلی شبکه ارتباطی شهر بروجرد است که تقریباً در اکثر قسمتها بر روی باروی شهر قدیم بروجرد ساخته شده اند .

شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر : بنا بر اسناد تاریخی متعدد ، مبنای شکل گیری شهر بروجرد قلعه ای بوده است .با وجود عدم قطعیت در خصوص زمان احداث قلعه ، احتمالاً در سده های اول هجری به واسطه ی عدم امنیت  کشاورزان و روستائیان پراکنده در دشت حاصل خیز سیلاخور ، قلعه هایی در نقاط مختلف دشت بنا کرده اند که دارای حداقل استحکامات دفاعی بوده و امکان سکونت آنان را در مواقع جنگ و غارت فراهم میکرده است . قلعه حاتم که در حال حاضر روستای نسبتاً بزرگی در شمال غرب بروجرد است از این نمونه هاست . قلعه میرزا علی ،  قلعه ی فلک الدین و قلعه نوحکیم آباد نمونه هائی دیگر از قلاع مذکور است. بروجرد بعنوان یکی از این قلعه ها همزمان با گسترش امنیت در سده سوم هجری بواسطه ی شکل گیری اولین سلسله ی حکومتی مهم ایرانی بعد از اسلام توسط آل بویه و در پی آن تسلط سلجوقیان بر کشورو تاسیس نخستین سلسله ی قدرتمند بعد از ورود اسلام ، بتدریج از مرز قلعه فراتر رفته و در نواحی اطراف قلعه گسترش یافت . بطوریکه در اواخر سده ی سوم در زمان حکومت خاندان  ابودلف بروجرد چنان وسعتی یافت که به دستور حمویه ابن علی بروجردی وزیر این خاندان ، مسجد جامع در محل کنونی آن بنا شد .از این زمان در منابع متعدد ، از بروجرد بعنوان شهر نام برده شده است . شهر بروجرد از دو قسمت قلعه و خود شهر تشکیل و دارای پنج دروازه بوده است .علاوه بر موارد فوق تعداد میادین شهر ۱۰ ، تعداد حمامهای شهر ۳۰ وتعداد کاروان سرا ها ۲۰ باب عنوان شده است . براساس اسناد تاریخی ارگ یا دارالحکومه شهر در نقشه اولیه شهر توسط محمد تقی میرزای حسام السلطنه ساخته شده است ایشان در سده سیزدهم هجری (دوره قاجار ) به فرمانروائی شهر بروجرد منصوب شده است . با توجه به شرح تاریخی مختصری که گذشت و بنابر اسناد نوشتاری وتصویری موجود میتوان ساختار شهر قدیم بروجرد را در دو مقطع قبل از قاجار ودورهٔ قاجار ترسیم کرد . عناصر اصلی ساختار شهر ، قبل از قاجار شامل۴ محله صوفیان ، دو دانگه ، قدغون ،  ( رازان و یخچال) ، بازار و مسجد جامع گذر های اصلی منتهی به راه های کاروان رو و قلعه ی شهر بوده است . هر یک از محلات دارای مسجد ، حمام و گورستان ، آب انبار و بازارچه های مخصوص به خود بوده است و به زیر محلات متعددی تقسیم می شده اند .

موقعیت جغرافیایی : بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. تعداد روزهای یخبندان در برخی از نقاط این ناحیه به بیش از ۷۰ روز می رسد. بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها ۳۸ درجه و کم‌ترین آن در زمستان‌ ۱۸ درجه زیر صفر برآورد شده است. میزان باران سالیانه شهرستان بروجرد حدود ۵۰۰ میلی‌متر است که بیشتر در فصل بهار انجام می گیرد. در زمستان بارشها بیشتر به صورت برف است که ارتفاع آن در شهر بروجرد گاه تا یک متر و در کوههای منطقه گاه تا سه متر می رسد. شهر بروجرد بر کوهپایه های زاگرس و در دشت سیلاخور قرار گرفته و از سه جهت شرق، شمال و غرب به کوه ختم می شود. تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است که دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته است. این شهر و مناطق پیرامون آن به دلیل قرار گیری بر روی گسله سراسری زاگرس، زلزله خیز هستند. بروجرد در ارتفاع ۱۶۲۰متری از سطح دریا و در ۳۳/۹درجه شمالی و ۴۸/۸درجه شرقی واقع می‌‌باشد. بروجرد بر سر راه تهران – خوزستان قرار گرفته و دارای موقعیت ممتاز ارتباطی است. همچنین راه کرمانشاه – اصفهان از بروجرد می‌‌گذرد. بروجرد با اراک ۱۱۰، با اصفهان ۳۵۰ و با تهران ۳۹۰ کیلومتر، همدان ۱۵۰کیلومتر و با کرمانشاه ۲۸۰ کیلومتر فاصله دارد. بروجرد به خاطر مردم خوش مشرب و طبیعت زیبایش گردشگران زیادی را پذیراست و در گذشته به دار السرور شهرت داشته است. در فاصله نزدیک به ۴۰ کیلومتری بروجرد آخرین بنای قبل از اسلام و امپراتوری ساسانیان بنام قلعه یزدگرد احداث شده است که برقله کوه و از سنگ لاشه وبدون ملات بنا شده ، و از شواهد وظواهر پیداست قله به سرعت بنا شده و محل آماده سازی و تجدید قوا برای نبرد قادسیه در نزدیکی نهاوند که آخرین جنگ پیش از اسلام برای ایرانیان بوده .

سوغات بروجرد : بروجرد در زمره شهرهایی است که همیشه داد و ستد در گذرهای بازار آن از رونق ویژه ای برخوردار بوده است.  مسگری ، جاجیم بافی گلیم بافی ، صابون پزی ، صنایع دستی ورشو و … از پرآوازه ترین تولیدات محلی بروجرد محسوب میشوند. ورشو سازی شاخص ترین صنایع دستی بروجرد است .

روستای کوچک ابوالوفا در استان لرستان دارای قبرستانی با سنگ قبرهای پلکانی (زیگوراتی) و نقش های کنده کاری شده است که برخی کارشناسان معتقدند شاید بتوان با تحقیق بر روی این قبرها پیشینه معماری مقبره کوروش را تخمین زد. روستای ابوالوفا در شرق شهرستان کوهدشت استان لرستان واقع شده است. روستایی که بیشتر اهالی آن از لرنشینان منطقه غرب ایران هستند. در روستای کوچک ابوالوفا قبرستان بزرگ و قدیمی وجود دارد که از سالیان دور تا کنون محل تدفین بزرگان لرستان بوده است. هر سنگ قبری که برای درگذشتگان قرار داده اند می بایست در شان آن مرحوم باشد بنابراین سعی شده تا سنگ های قبرها دارای با شکوهترین طرح ها و سنگ ها باشد. روی بیش از ۵۰۰ قبر قدیمی که بیشتر به صورت پلکانی ساخته شده اند، سنگ های آهکی سفید و کرم رنگی وجود دارد که طرح و نقش هایی از مراسم های سنتی، شکار، مویه زنان ، سوگواری ، رزم ، نیایش ، ازدواج و…  روی سنگ ها کنده کاری شده است. بسیاری از سنگ های قدیمی این قبرستان که به نظر می رسد به دوره افشاریه یا زندیه بر می گردد دو متر طول دارند و مستطیل شکل هستند. اکنون یا بسیاری از این سنگها به جای جرز دیوار و نیمکت استفاده می شود و یا به دلیل ساخت و سازها داخل زمین دفن شده اند.

آرش نورآقایی، راهنمای تور در بازدید خود از قبرستان ابوالوفا گفت: بیشتر سنگ قبرهایی که در قبرستان معروف این روستا وجود دارد پلکانی (زیگوراتی) هستند که شاید با تحقیق بر روی این گونه از قبرها، پیشینه معماری مقبره کوروش برای کارشناسان آشکار شود. نورآقایی با اعلام اینکه قبرها با چیدمان ویژه و سنگهای لاشه‌ای ساخته شده‌اند بیان کرد: سنگ قبرهای این قبرستان برافراشته ، چهار وجهی و هرمی شکل هستند که روی آنها نوشته‌ها و نقوش زیبا و معناداری دیده می‌شود. این محقق گردشگری افزود: شاید بتوان گفت طرح مقبره‌های روستای ابوالوفا شبیه به مقبره‌ کوروش است. البته تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند. قبرهای ابوالوفا قدمت تاریخی زیادی ندارند. ولی می توان حدس زد که طرح روی این مقبره‌ها از طرح‌های قدیمی‌تر اتخاذ شده و هنوز هم مقبره‌هایی به شکل زیگوراتی و با طرحهای مختلف روی آن ساخته می‌شود. نورآقایی با اشاره به شباهت ساخت قبرهای ابوالوفا و آرامگاه کوروش گفت: روستای ابوالوفا روزگاری جزو امپراطوری ایلامی‌ها محسوب می‌شده و کوروش نیز در سرزمین «انشان» که  متعلق به ایلامیان بود به دنیا آمد. وی با اشاره به اینکه تا کنون تحقیقات باستان شناسی روی این قبرها انجام نشده گفت: شاید اگر باستان شناسان تحقیقاتی در این زمینه انجام دهند، بتوان نمونه‌های کهن‌تری نیز از سنگهای قبر قدیمی پیدا کرد. این محقق میراث فرهنگی بیان کرد: در حال حاضر برخی از قطعه‌های شکسته شده‌ و نقش دار سنگ قبرها در میان نخاله‌های ساختمانی روستا پیدا می شود. برخی هم در میان فضولات چهارپایان به حال خود رها شده‌اند. اما سنگهای برافراشته گاهی در کنار در ورودی خانه ها جای دارند و یا از آنها به عنوان نیمکت استفاده می شود! وی افزود: در میان قبرهای این قبرستان یک زائرسرای بزرگ ساخته شده که به گفته مردم محلی این روستا اداره اوقاف این ساختمان را دقیقا وسط قبرستان ساخته و نیمه‌کاره رها کرده است.سنگ قبرهای روستای ابوالوفا ارزش فرهنگی و هنری دارند و از لحاظ مردم‌شناسی منطقه نیز حائز اهمیت هستند. حتی قبرستان این روستا می تواند به عنوان یک مقصد گردشگری مورد توجه قرار بگیرد.

امیر منصوری، کارشناس ارشد باستان شناسی در استان لرستان با اعلام اینکه مقبره ابوالوفا در این قبرستان مورد احترام مردم روستاست گفت: چندی پیش اداره اوقاف استان لرستان آرامگاه جدیدی برای ابوالوفا ساخت. آنها با این کار باعث شدند که بسیاری از سنگ قبرهای قدیمی این قبرستان به زیر خاک برود. به همین دلیل اکنون نمی توان حدس زد که قدیمی ترین سنگ قبر مربوط به چه دوره ای است. وی با اعلام اینکه برخی شنیده ها حاکی از آن است که قدمت قبرهای قبرستان ابوالوفا به دوره زندیه یا افشاریه برمی گردد تصریح کرد: حدود هفت یا هشت سال پیش مقبره جدیدی برای زائران آرامگاه ابوالوفا ساخته شد و در کنار آن نیز مرکز اقامتی در حال ساخت است. مسئولان اداره اوقاف با این کار بخش اعظمی از قبرستان و سنگهای قدیمی آن را از بین بردند. منصوری با بیان اینکه اکنون نیز تدفین درگذشتگان منطقه کوهدشت در این قبرستان ادامه دارد گفت: در قبرستان ابوالوفا سنگهای قدیمی با نقوش بسیار زیبایی وجود داشت که اکنون یا ناپدید شده اند و یا در اثر ساخت و سازهای اداره اوقاف در زیر زمین مدفون هستند. این کارشناس باستان شناسی افزود: سازمان میراث فرهنگی تا به حال هیچ توجهی به زیبایی سنگهای قبرستان ابوالوفا نکرده است. در حالی که می توان گفت این قبرستان به همراه قبرستانهای مهم دیگر استان لرستان که دارای سنگ قبرهای بسیار زیاد و زیبایی هستند می توانند در فهرست آثار میراث فرهنگی به ثبت برسند. منصوری گفت: در استان لرستان و منطقه کوهدشت به خصوص بخش کونانی در ده کیلومتری روستای ابوالوفا می توان سنگ قبرهای بسیار قدیمی پیدا کرد اما تا کنون هیچ یک از مسئولان استان به ویژه سازمان میراث فرهنگی استان توجهی به تخمین قدمت آنها نکرده اند. حتی مردم روستا نیز ارزش فرهنگی، هنری و تاریخی قبرها و سنگ قبرهای این منطقه را نمی دانند و اهمیتی به نگهداری از آنها نمی دهند. در همین رابطه عبدالهی، سرپرست اداره اوقاف شهرستان کوهدشت درباره ساخت و سازهای اداره اوقاف در قبرستان ابوالوفا و از بین رفتن سنگ های قدیمی گفت: به زودی پیمانکاران شروع به ساختن مرکز اقامتی در روستای ابوالوفا می کنند. وی با بیان اینکه بعید می دانم سنگ های بسیار قدیمی در این قبرستان مانده باشد ، افزود: ما به سازمان میراث فرهنگی استان لرستان گفته ایم که بررسی کند آیا ساخت و ساز اداره اوقاف آسیبی به سنگ های قبرستان ابوالوفا وارد می کند اما تا به حال هیچ جوابی به ما نداده اند.

در دامنه جنوبی اشترانكوه دو درياچه آب شيرين و دائمی بنام گهر بالا و گهر پايين قرار گرفته اند . علت ايجاد درياچه بالا را ذوب برف های اشترانكوه و تجمع آب در پشت سدی كه به علت ريزش كوه بوجود آمده است می دانند . به علت فراوانی نسبی آب های ورودی ، سطح آب اين درياچه بالا آمده و ضمن تخريب و ايجاد دره عرضی (تنگ) آب اضافه خود را به درياچه پائينی (بزرگ) انتقال داده است . طول درياچه اصلی گهر را۵/۱ كيلومتر و عرض متوسط آن را۶۰۰ متر برآورد كرده اند . درياچه گهر در ميان رشته كوه اشترانكوه در استان لرستان واقع است . اين درياچه در منطقه حفاظت شده اشتانكوه در استان لرستان واقع است . اين درياچه در منطقه حفاظت شده اشترانكوه بين بخش ماهر و اليگودرز و بخش مركزی دورود قرار دارد . اين درياچه كه به “نگين اشترانكوه” معروف است يكی از زيباترين درياچه های طبيعی ايران به شمار می رود . بهترين راه رسيدن به درياچه زيبای گهر از شهرستان اليگودرز، تقريبا ۷۰ كيلومتر است كه تقريبا هشت كيلومتر آن ، مسيری با شيب ملايم به صورت مالروست ، حال آنكه مسير دسترسی به درياچه از مسير درود از شهر درود تا چشمه خيه ، نزديك ۱۷ كيلومتر جاده آسفالته است و از چشمه خيه تا درياچه گهر، ۱۸كيلومتر مسافت مالروست تا به درياچه بروند و همين سبب شده است كه بيشتر گردشگران ، مسير شهرستان اليگودرز را برگزينند ، چرا كه با يك ساعت و نيم پياده روی به درياچه ميرسند . در عين حال هر كدام از مسيرهای فوق زيبايی های خاص خود را دارند.