مسجد جامع تبریز، شاید زیباترین بنای اسلامی ایران باشد که در قلب بازار تاریخی تبریز قرار دارد و این روزها به یکی از جاذبه های گردشگری این شهر تبدیل شده است. مسجدی با طاق های گنبدی فراوان و ستون های آجری ساده ای که جلوه خاصی به این بنا داده اند. برای دیدن قدیمی‌ترین بخش مسجد باید سری به شبستان آن بزنید. شبستان دنج و وسیعی که طاق و گنبدهای آن، با ستون‌های هشت‌گوش آجری اش چشم هر تازه واردی را خیره می کند. گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه این ستون ها که گفته می شود مربوط به دوره روادیان است، جلوه خاصی به مسجد داده اند. این در حالی است که هنوز هم درباره زمان ساخت این مسجد شک و تردید وجود دارد. به عبارتی، تاریخ بنای مسجد جامع تبریز هنوز به طور دقیق معلوم نیست. اما در برخی کتاب های تاریخی عمر این مسجد را متعلق به صدر اسلام می دانند و در برخی گفته می شود که عبدالله بن عامر سازنده آن بوده است. اگر از بومیان تبریز درباره تاریخ این مسجد بپرسید می شنوید که مسجد جامع تبریز از ابتدای تأسیس مسجد جامع شهر تبریز بوده و بازار تبریز، گرداگرد آن شکل گرفته‌است. آنها معتقدند مکانی که امروز این مسجد در آن قرار دارد از سال ها پیش مکانی مقدس شمرده می شده است. یعنی از زمان حکومت روادیان، سلجوقیان و اتابکان این منطقه به قسمت مقدس شهر معروف بود و بسیاری از سلاطین و امرا و وزرا در کنار مساجدی که خود ساخته بودند به خاک سپرده می شدند.

مسجد جامع در دوره ایلخانان مغول مورد توجه و تعمیر بوده و بخش‌هایی به آن افزوده شده‌است. مثل  محراب رفیع گچ‌بری شده که یادگار آن دوره است.در دوره حکومت آق‌قویونلوها در آذربایجان هم گنبدی رفیع  که با انواع کاشیکاری‌های معرق زینت داده شده، به وسیله «سلجوق‌شاه بیگم» زن اوزون حسن در بخش شمالی آن احداث شده است که هنوز هم پایه‌ها و گوشه‌هایی از کاشی‌کاری‌های آن را می توانید ببینید. اما در زمین‌لرزه سال ۱۱۹۳ هجری که بسیاری از بناهای تبریز آسیب دید، این مسجد هم از خرابی در امان نماند اما بعد از آن به دست احمد خان دنبلی تجدید بنا شد. همین باعث شده است که مسجد جامع فعلی مجموعه‌ای از بناهای مختلف باشد که در دوره‌های گوناگون احداث یا بازسازی شده است. مسجد جامع تبریز در سال های گذشته دو مدرسه داشت: مدرسه طالبیه در شمال و مدرسه جعفریه در شرق که هم اکنون کاملا تخریب شده است. اما گوشه ‌هایی از مدرسه طالبیه به صورت سه طبقه نوسازی شده است. مسجد جامع را امروز مردم «جمعه مسجد» می خوانند، که بلندی، استحکام ارکان و شایستگی آن دیده هر صاحب نظر را به استادی مهندس و مهارت معمارش متوجه می سازد.

چنانکه تمام شواهد تاریخی نشان می دهد ماکو همواره برای ایران زمین شهری مــرزی بـوده و دروازه ورود بـه فـلات ایـران محـسوب مـی گـردد . اوضـاع جغرافیـایی منطقه امکان استقرار قلعه ای نظامی در گلوگاهی را فراهم آورده که براحتی قابل دفاع می باشد ، امروزه نیـز علیـرغم توسعه روابط تجـاری وامنیت منطقه هنوز هم ارزش نظامـی منطقه در دفاع از فلات مرکزی ایران قابل انکار نیست . بنـابـراین بــرای شنـاخـت هسته اولیـه شهـر بـاید در جـستجـوی قلعـه اولیـه بود ، قلعـه ای که شـاید وجود آن را بتـوان به زمان مادها و حتی قبل از آن منسوب کــرد . حمدالله مستوفی در نزهه القلوب چنین اشاره می کند “ماکو قلعه ای است بر شکاف سنگی دیهی در پای آن قلعه چنانکه آن کوه تا نیمروز سایه بان آن دیه شده و مرجانیتا که بزرگ کشیشان است آنجا سکونت دارد .”

بنظر می رسد در دوره قاجار با اهمیت پیدا کردن شهر بعنوان دروازه ورود کالا و فرهنگ و تمدن غربی ، ماکـو گسترش پیـدا کرده و ارزش تجـاری و نقش منطقـه ای در بـرابر نقش نظامی از اهمیـت بیشتری بـرخوردار گـردید و شهـر قدیم ماکـو که امـروزه مورد مطالعه قرار می گیرد ، شهر بیـادگار مانده از همین دوره می باشد .
در بـافت تاريخي شهر مـاكو اكثـر فضاهاي شهري شناخته شده به چشم مي خورد ، بـا اين تفاوت كه بعـلت كوچكـي شهـر و شبـاهت آن بـه بـافتهاي روستـايي ايـن فضـاهـا در ابعـادي محدود مشاهده مي شود . مثلـاً بـازار شهـر در حـد بـازارچه و ميـدان شهـر در حـد يك ميـدان نـامنظم محله اي و حمام كوچكي در كنار مسجد جامع نه چندان بزرگ آن به چشم مي خورد . با اين وجود روابط اين فضاهـا كاملاً از اصول شهرسازي شهرهـاي اسلامي تبعيت كرده و فضاهايي مانوس و بسيار زيبا را پـديـد آورده است .

– بازار و بازارچه ها :
بافت تاريخي شهر داراي بازارچه اي به طول ۱۶۴ متر با تعداد ۷۳ مغازه مي باشد . اين بازارچه با نقشـي منطقه اي تنهـا بـازار منطقه نسبتاً وسيعي از گوشه شمالغربي ايران است كه خود با بازار خوي در ارتباط بوده است .حـال و هـواي روستايي آن موجب گشته تا بـا بازاري مسقف برخورد نكنيم .اين بازارچه از هيچيـك از فضاهـاي رسمي بـازارهاي ايراني بغير از راسته بازار برخوردار نيست . با اينحال تركيب آن با مسجد جامع ، ميدان و حمام تركيبي زيبا را بوجود آورده است .

– ميادين و ميدانچه ها :
تنها ميدان بافت تاريخي شهر در انتهاي شمالي بازار واقع گرديده كه ورود چهار معبر اصلي شهر به آن زندگي مي بـخشد . بـا اين وجـود ميـدان داراي طـراحي ويژه اي نبوده و از بدنه هاي باارزش نيـز بـرخوردار نيست بـا اين همه ارتبـاط ورودي ها و ابعاد و تناسبات آن بسيار صحيح و منطبق بر الگوهاي شهرسازي شهرهاي ايراني مي باشد .

- مساجد و فضاهاي مذهبي :
بافت تاريخي شهر ماكو عليرغم جمعيت كم و وسعت محدود داراي سه مسجد و يك امامزاده است . از آنجا كه شهر تا مدتهـا ارمني نشين بوده است ، مساجدي با قدمت بسيار در آن ديده نمي شود .با ايـن وجـود تعـداد فضـاهـاي مذهبـي موجـود نيـز بخصوص در بـخش قديمي آن قـابل توجه است . معمـاري ايـن سـه مسجد اگر چه پر تزئين نمي باشد ولي از معماري ساده و مستحكمي برخوردار است ، زيارتگاه كوچكي نيز با معماري بسيار ساده در اين بخش از شهر وجود دارد .

– تاریخچه و موقعیت بافت قدیمی ماکو :
در اواخر دوره قاجاریه شهر از گسترش بیشتری برخوردار گردید و ابنیه زیادی تحت تاثیر معماری اروپـایی در خارج از محدوده هـای بـاروی شهر ساخته شده و باروی شهر به تدریج نقش خود را از دست داده و ثقل شهر از بـالای آن به پـایین منتقل گردیده است . مخصوصـاً کـه در جنگ جهـانی اول از طرف روسیـه راه آهنی از شاه تختی بر روی پل دشت بـه با یزید در خـاک ترکیه کشیده شد که ایستگاه آن در مـاکو “داش دام” خوانـده می شد . این راه آهن و وجـود جاده ای که تنها راه ورود کـالا از اروپا بـه قسمتهای شمـالغرب ایـران بـود ، موجب گشت که شهر بـه سمت پـائیـن کـوه تمـایل پیـدا کــرده و بــرج و بــاروی شهــر ارزش خـود را از دسـت بـدهـد . تـعــداد زیـادی خانه های بسیار زیبا از این دوره در جنوب شهر قدیم به چشـم می خورد . در دوره رضا شـاهی بـا احداث خیابان مشهور این دوره که معمولاً نام خیابان پهلوی را نیز بر خـود می گرفت و احـداث میـدان ویژه آن دوره و اهمیت یـافتن مرز بازرگان ، شهـر در مسیر دیـگری در امتداد جـاده رشدی خطی پیـدا کرده است .

دهکده چوبین روستایی است در ۶ کیلومتری شهر نیشابور واقع در استان خراسان رضوی . این دهکده چوبی کم نظیر و بی همتا توسط مهندسی ایرانی ساخته شده و یکی از دیدنی ها و گردشگاه های شهرستان نیشابور می باشد . دیدنی های این دهکده شامل مسجد چوبی ، موزه ، کتابخانه ، رستوران ، فروشگاه ، نانوایی ، آلاچیق ، سوئیت ها ، فضای سبز و اکوسیستم زیبای آن به همراه کشاورزی و دامپروری است . مسجد این دهکده اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان می باشد . این بنا ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد و در ساخت آن ۴۰ تن چوب استفاده شده است . مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران بلکه در جهان بی نظیر است . این مسجد می تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید . مناره های این مسجد به گونه ای اتصال دارند که در داخل مسجد هیچ ستونی وجود ندارد . قابل ذکر است محلی که در آن مسجد چوبی ساخته شده بسیار موریانه خیز است . در ساختمان و تزیینات داخلی چوب های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج ها؛ اشن ، سپیدار ، گیلاس ، گلابی ، زبان گنجشک ، گردو و توت استفاده شده است . نورپردازی این مجموعه هارمونی ویژه ای از رنگ های شاد دارد که در شب ها جلوی خاصی ایجاد میکند.