معماری

 
 

مقبره شیخ امین الدین جبرائیل(بقعه کلخوران)

kalkhoran

یکی از دیدنی‌هایی که در سفر به اردبیل ارزش بازدید دارد، آرامگاه شیخ کلخوران است. این بقعه با کمی فاصله از مرکز شهر اردبیل قرار گرفته و دوستداران معماری و تاریخ از آن دیدن می‌کنند. آرامگاه امین‌الدین جبرائیل معماری چشمگیر و کاشی‌کاری، گچ‌بری و نقاشی‌های دیدنی و هنرمندانه‌ای دارد. مدفن پدر شیخ صفی‌الدین، از اجداد پادشاهان صفوی است . این بنای تاریخی به قرن دهم هجری قمری تعلق دارد و در روستای کلخوران، در سه کیلومتری اردبیل قرار گرفته است. بنای مقبره به‌صورت هشت ضلعی است و در میان یک باغ قرار دارد. تزیینات و نقاشی‌های مقبره در دوران حکومت صفویان صورت گرفته است و در دوره‌های مختلف، بخش‌هایی به این بنای کهن افزوده‌اند. از دیگر تزیینات بنا می‌توان به گچبری، مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری اشاره کرد.  این آرامگاه قبلا خارج شهر و در روستای کلخوران قرار داشت، ولی اکنون دیگر به شهر چسبیده است. کافی است از خیابان حسینیه وارد خیابان ریاحی شوید و آن‌ را ادامه دهید تا به خیابان شیخ جبرئیل برسید. در انتهای این خیابان بقعه شیخ جبرائیل را خواهید دید. از آرامگاه شیخ صفی تا بقعه‌ شیخ کلخوران کمتر از ۹ کیلومتر فاصله است. قدمت بنای مقبره شیخ جبرائیل به سال ۹۸۱ خورشیدی می‌رسد. تاریخ ساخت بنا را از کتیبه‌ای می‌شود فهمید که در میان مقرنس‌های شمال غربی گنبد قرار گرفته است. در این کتیبه نام طاهر بن سلطان محمد نقاش هم دیده می‌شود. این بنا حیاط، رواق، ایوان، حجره و غرفه دارد. آرامگاه را در حیاط بزرگی معروف به باغ شیخ پیدا می‌کنید. در باغ شیخ چند بقعه و قبر پر نقش و نگار دیگر هم دیده می‌شود. حیاط چهارگوش است، ورودی و خروجی دارد و بقعه شیخ کلخوران در وسط آن قرار گرفته است.

نمای بیرونی آرامگاه، آجری و بسیار چشم‌نواز است. سقف بنا مسطح است و در وسط گنبد آجری زیبایی دارد. یکی از جذابیت‌های این بنا، منبت‌کاری بین رواق و بقعه است که بسیار هنرمندانه انجام شده است. روی در چوبی ورودی هم منبت‌کاری‌های استادانه‌ای به‌چشم می‌خورد و شعرهایی به شکل برجسته روی آن دیده می‌شود. وارد آرامگاه که می‌شوید، صندوق چوبی در وسط می‌بینید. دور تا دور آن دیوارها کاشی‌کاری شده‌اند. کاشی‌ها به‌رنگ آبی فیروزه‌ای‌ست و آبی تیره و طلایی هم میان آنها دیده می‌شود. بالای کاشی‌کاری، نوشته‌هایی به خط کوفی دیده می‌شود که هنرمندانه و دیدنی‌ست. دیوارهای بقعه از دو جدار توخالی تشکیل شده‌اند که در نوع خود شاهکاری به‌حساب می‌آیند. حالا سرتان را بلند کنید و گنبد زیبای آرامگاه را ببینید که مقرنس‌های آن از هنرهای برجسته معماری دوره‌ی صفوی به‌شمار می‌روند. هرچند از پوشش بیرونی گنبد مراقبت نشده و در اثر رطوبت آسیب زیادی دیده، پوشش داخلی زیبایش هنوز تماشایی‌ست. با توجه به ارزش تاریخی و معماری، مقبره شیخ امین الدین جبرائیل در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

میدان جمهوری ایروان

9725

میدان جمهوری ایروان مکانی فوق‌العاده مهم برای تمامی مردم ارمنستان است و مقصدی جالب و سرگرم‌کننده برای گردشگران به شمار می‌رود. این میدان با ساختمان‌های مهمی احاطه می‌شود و در طول سال میزبان جشن‌ها و رویدادهای متنوعی است. همچنین فواره‌های موزیکال میدان جمهوری، از دیگر جاذبه های گردشگری ایروان در این مجموعه است که مردم محلی و گردشگران را به این مکان جذب می‌کنند. میدان جمهوری ایروان که سابقا با نام میدان لنین شناخته می‌شد، یکی از دیدنی‌ترین مناطق ایروان، پایتخت زیبای ارمنستان به شمار می‌آید. موقعیت آن در مرکز شهر به‌گونه‌ای است که توسط خیابان‌های اصلی قطع می‌شود. همچنین میدان جمهوری یکی از مکان‌هایی است که هر گردشگر تور ارمنستان، یک‌بار از آن دیدن خواهد کرد. این میدان بیضی شکل به محلی برای برگزاری مهم‌ترین کنسرت‌های موسیقی و اجرای آهنگ‌های مختلف نیز تبدیل شده است که البته محدود به آهنگ‌های ارمنی نمی‌شود. همین موضوع سبب شده است افراد از سراسر ارمنستان برای شرکت در این مراسم جذاب به این مکان بیایند. همچنین در طول سال جشن‌ها و رویدادهای گوناگونی در آن برگزار می‌شود که تماشای آن‌ها می‌تواند برای کس با هر فرهنگی لذت‌بخش باشد. میدان جمهوری ایروان در مرکز شهر قرار دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آن، ایستگاه میدان جمهوری است که در فاصله‌ای کمتر از ۳۰۰ متر از آن واقع شده است.

تاریخچه میدان جمهوری ایروان : دوران اتحاد جماهیر شوروی، عصر بازسازی برای تمام کشورهای اتحاد جماهیر شوروی بود و ارمنستان نیز از این امر مستثنی نبوده است. نقشه‌ بازسازی میدان درسال ۱۹۲۶ مطرح شد و تا سال ۱۹۵۲ برای پیشرفت آن تلاش‌هایی صورت گرفت. معمار ارشد آن، آلکساندر تامانیان نام داشت که پس از انقلاب از پتروگراد به ایروان نقل مکان کرده بود. اولین نقشه‌ بازسازی ایروان در سال ۱۹۲۴ کشیده شد که در آن توجه خاصی به ساخت این میدان داشتند. اگرچه بخش عظیمی از نقشه‌های تامانیان غیرقابل‌اجرا و سخت به نظر می‌رسیدند؛ این میدان ساخته شد. تمامی تکیه‌‌خانه‌ها، رستوران‌ها و حمام‌ها تخریب شدند و جای خود را به ساختمان‌های جدید دادند. این ساختمان‌های جدید ترکیبی از سبک‌ها و معماری‌های برتر جهان را به نمایش می‌گذاشتند. از آنجا که در سال‌های قبل مجسمه‌ای از لنین در میدان وجود داشت، میدان را با نام لنین می‌خواندند. لنین یک انقلابی مارکسیستی بود که خرد و سیاستش منجر به انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ شد. این مجسمه نیز توسط هنرمند برجسته شوروی، سرگئی مرکوروف ساخته شد و در قسمت جنوبی این میدان بیضی شکل قرار گرفت. در نوامبر سال ۱۹۴۰ و هم‌زمان با بیستمین سالگرد جمهوری ارمنستان شوروی، از این مجسمه که توسط دو معمار برجسته به نام‌های ناتالیا پرموزووا (Natalia Peremuzova) و لوون وارتانو (Levon Vartanov) طراحی شده بود، رونمایی کردند. این مجسمه همچنین به سبب جزییات موجود در آن و محل قرارگیری‌اش، یکی از بهترین مجسمه‌های ساخته شده از لنین بود که در تمام ساعات شبانه‌روز خودنمایی می‌کرد. این مجسمه در حال حاضر در این میدان وجود ندارد. پس از آنکه ارمنستان مجددا استقلال خود را به دست آورد، مجسمه را از آن محل برداشتند و اکنون در حیاط موزه‌ تاریخ ملی نگهداری می‌شود.

معماری میدان جمهوری ایروان : به طورکلی میدان‌ها درشهرهای مختلف به طرق گوناگون ساخته می‌شوند. برخی از آن‌ها توسط یک معمار طراحی می‌شوند و همیشه سبک خود را حفظ می‌کنند. در حالی که تعدادی از آن‌ها ممکن است در طول دهه‌های مختلف ساخته شوند؛ بدین معنا که نه‌تنها معماران مختلف بر ساخت آن‌ها نظارت داشته‌اند، بلکه سبک‌های معماری مختلفی را نیز شامل‌ می‌شوند، به‌عنوان مثال میدان سنت مارک در ونیز یا میدان پالاس در لنینگراد. میدان جمهوری نیز که ۱۴۰۰۰ مترمربع مساحت دارد، دارای یک سبک معماری واحد است.

فواره‌های موزیکال میدان جمهوری ایروان : در هنگام عصر این میدان بسیار شلوغ است، خصوصا از بهار تا پاییز؛ زیرا در این بازه‌های زمانی فواره‌های موزیکال کار خود را آغاز می‌کنند. این فواره‌ها توسط مهندس و دانشمندی به نام آبرام آبرامیان طراحی شده است. فواره‌های موزیکال نمایشی نورانی و زیبا را در مقابل گالری هنر و موزه‌ تاریخ به نمایش می‌گذارند. رنگ‌های فواره‌ها مطابق با ریتم آهنگ‌ها تغییر می‌کنند. همچنین جریان‌های آب به نوبت تغییر مسیر می‌دهند. این نمایش واقعا سرگرم‌کننده و جذاب است و ارزش بازدید را دارد.

قلعه بارده چهارمحال و بختیاری

156999028

قلعه بارده در شهرستان بن و روستای بارده واقع در ۴۰ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری است. این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و تنها قلعه‌ای از خوانین ایل چهارلنگ است که در استان چهارمحال و بختیاری به جای مانده است. این قلعه در حدود سال ۱۲۷۸ هجری قمری یعنی ۱۶۰ سال پیش از سوی دو برادر به نام‌های محمدحسن خان و داراب خان ساخته شده است. بر اساس وصیت ‌نامه بازمانده از محمدحسن خان، مبلغ ۳۰۰۰ تومان خرج احداث قلعه شده است. در این وصیت‌نامه آمده که ایشان از فرزندان خود خواسته بودند که ساخت قلعه را تکمیل و تزیین کنند. اما به این وصیت هرگز عمل نشد. معماران قلعه بارده، استاد «اسماعیل ترکان بنا» و برادرش استاد «محمدعلی معمار اصفهانی» بوده‌اند که قلعه‌ی «سردار شجاع‌الملک» در روستای بلومیر از توابع فریدن هم به وسیله‌ی آنها ساخته شده است. این بنای تاریخی با شماره ۲۱۴۴۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. هم‌اکنون این قلعه محل سکونت نوادگان محمدحسن خان و داراب خان است و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرمت شده است.

موقعیت قلعه : قلعه بارده از جاهای دیدنی چلگرد است و در غرب روستای بارده قرار دارد. موقعیت مکانی قلعه به گونه‌ای است که از سمت شرق دارای شیب زیادی با طول حدود ۴۰ متر تا کف دره‌ی ابتدای روستا و از جهات سه‌گانه‌ی دیگر نیز قرار گرفتن آن بر روی بلندی مشخص است. به غیر از جهت شرقی بقیه جوانب آن را دشت و مراتع کشاورزی احاطه نموده است. بنابر موقعیت مکانی و معماری، بنا علاوه بر ایجاد قلعه خانی نکات حفاظتی و تدافعی نیز در ساخت آن رعایت گردیده است.

معماری قلعه : این قلعه دارای چهار برج، پلان مربع شکل، الگوی ساخت متقارن معکوس و همچنین هشتی، اصطبل، حمام و… است. قلعه دارای دو بیرونی و اندرونی جدا است که اندرونی‌ها دارای زیرزمین و طبقه همکف بوده و جوانب جنوبی و شمالی آن‌ها را اتاق‌های نشیمن احاطه کرده است. بیرونی‌ها شامل سرطویله و اصطبل است که قسمت اعیانی با راه ورودی جداگانه بر روی آنها ساخته شده است. چهار برج مدور در چهار زاویه بیرون بنا متصل به آن ساخته شده است که برج‌های شرقی جنبه‌ی دفاعی داشته و برج‌های غربی در قسمت فوقانی مسکونی‌ بوده‌اند. مصالح به کار رفته در بنا خشت، آجر و سنگ و نمای بیرونی قلعه سنگی است. سقف زیرزمین و اصطبل و سرطویله با طاق ضربی و سقف اتاق‌های نشیمن با تیر چوبی پوشیده شدند. دروازه اصلی وسط ضلع غربی بنا قرار دارد که آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. این دروازه با آجر ساخته شده و نمای بیرونی آن قوسی است. در احداث دروازه تزیینات ساده آجرکاری به کار رفته است و دو سکوی سنگی در طرفین قرار دارد. از داخل دارای هشتی با سقف طاق و گنبد بوده که تخریب گردیده است. با ورود به داخل، راهرویی قرار دارد که در سمت چپ، ورودی اندرونی و در روبروی ورودی، محوطه اندرونی قرار دارد. راه ورود به قسمت جنوبی در سمت راست بوده که مسدود شده است. اندونی شمالی قلعه‌ی بارده دارای زیرزمین، طبقه‌ی همکف و اتاق‌های نشیمن طرفین حیاط است. زیرزمین اندرونی در عمق حدود ۱/۵ متری از کف حیاط قرار دارد و به گونه‌ای است که طبقه‌ی همکف بر روی آن ساخته شده است. نمای آجری بیرونی زیرزمین را به ارتفاع حدود ۱/۵ متر هفت طاق‌نمای هلالی تشکیل می‌دهد. در دیواره‌های قسمت‌های زیرزمین بخاری‌های دیواری که دودکش آن‌ها تا پشت بام طبقه‌ی همکف ادامه می‌یابد تعبیه شده است. در طبقه همکف دو راه‌پله آجری از طرفین به ایوان راه دارند که ارتباط اتاق‌ها و ایوان را با حیاط اندرونی برقرار می‌کنند. طبقه‌ی همکف دارای ایوانی شمالی جنوبی است که شامل ده اتاق نشیمن، دو گوشواره و یک شاه‌نشین است. اتاق پنج‌دری در وسط ایوان قرار دارد که در پشت آن پنج در دیگر به شاه‌نشین راه دارند. در طرفین آن دو اتاق دیگر واقع است. در ابتدا و انتهای ایوان چهار اتاق تو در تو ساخته شده که اتاق‌ شمالی به اتاق «شیرده» معروف است. سقف ایوان‌ها و اتاق‌ها با تیر چوبی پوشانیده و نمای آن‌ها را قاب و تخته تشکیل‌ می‌داده که بعدها از بین رفته‌اند و قطعاتی اندک از آن به جای مانده است. در اتاق‌ها دارای نمای قوسی و نورگیرهای بیضی شکل در بالای خود است که نمای خاصی به ایوان داده است. اتاق‌ها فاقد تزیینات در و دیوار و سقف‌اند و از خصوصیات آن‌ها داشتن طاقچه‌های دیواری زیاد یا نمای هلالی است. چند اتاق ایوان‌دار در طرفین حیاط ساخته شده که جهت اتاق نشیمن خدمت‌گزاران اندرونی بوده است. این اتاق‌ها دارای درهای چوبی ساده، سقف مسطح و ایوان کوچکی‌اند. بیرونی شمالی بر روی سرطویله و اصطبل مخصوص اسب‌های خان ساخته شد و راه جداگانه‌ای از کنار و پشت اصطبل دارد. اتاق‌های بیرونی شامل شاه‌نشین و مهمان‌خانه است که شاه‌نشین در پشت قسمت مهمان‌خانه ساخته شده است. قسمت جنوبی، منزل داراب خان بوده و همانطور که گفته شد مشابه و قرینه‌ی قسمت شمالی است. با این تفاوت که در ضلع جنوبی حیاط فاقد اتاق‌ها بوده و در حال حاضر اجزای بیرونی تخریب شده‌اند. هر دو قسمت، دارای خصوصیات مشترک هستند و تفاوت‌های قابل توجهی در آن‌ها دیده نمی‌شود و از طرفی هر دو قسمت مجموعه قلعه بارده را تشکیل می‌دادند. قلعه بارده دارای چهار برج مدور در چهار زاویه بنا است که با لاشه سنگ ساخته شده‌اند. طبقات زیرین دو برج شرقی که در طرفین اندرونی‌ها قرار دارند جهت انبار و طبقات بالا جهت نگهبانی از قلعه ساخته شده‌اند. در طبقات بالا جهت ذخیره مهمات، کمین و تیراندازی پیش‌بینی شده است.

موزه مفاخر اراک

1200px-Khakbaz_home

لقب استان مرکزی، استان آفتاب است و این لقب به واسطه وجود مفاخری است که از خطه استان مرکزی بلند شده و راه خدمت به کشور و حتی مردم جهان را در پیش گرفتند. بزرگان استان مرکزی موثرترین افراد در حوزه‌های مختلف علمی و دینی بودند. این استان از جمله استان‌های نخبه‌پرور کشور است، تعداد مفاخر کشور بیش از ۴۵۰۰ نفر هستند که یک چهارم، یعنی معادل ۱۱۰۰ نفر، مربوط به استان مرکزی است و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته‌پروری است؛ از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر، سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند؛ به‌طوری‌که بیشترین چهره‌های تاثیرگذار در تاریخ و نخبگان کشور حداقل در دو سده اخیر از استان مرکزی بوده‌اند. جالب است بدانید که شناسنامه یک سوم مفاخر در استان مرکزی تهیه و تدوین شده است. این شناسنامه برای حدود سه هزار نفر از مفاخر استان مرکزی تهیه شده و در فضای اینترنت برای استفاده علاقه‌مندان ارائه شده است. با توجه به چنین پیشینه‌ای از سرزمین آفتاب ایران، وجود موزه‌ای به نام مفاخر ایران زمین در این استان ضروری بوده است.

تاریخچه احداث بنا : موزه مفاخر استان مرکزی، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و گنجینه‌ای کوچک از بزرگان این استان است و از جاهای دیدنی اراک به شمار می‌رود. این موزه در عمارت حاج حسین خاکباز محسنی (اراکی) دایر شده است. این عمارت در اواخر دوره قاجاریه توسط سید حسین خاکباز یکی از فرزندان حاج آقا محسن اراکی ساخته شده است. احداث بنای موزه مفاخر استان مرکزی در اواخر دوره قاجاریه شروع و نقشه این ساختمان توسط یک مهندس روسی تهیه شده است؛ اجرای کار توسط استاد مراد چمنی اراکی انجام گرفت و ساخت آن ۴ سال طول کشید که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به اتمام رسید. ساختمان بنا توسط مرحوم حاج حسین خاکباز احداث شد. حاج حسین خاکباز کوچک‌ترین فرزند ذکور حاج آقا محسن در سال ۱۳۱۵ قمری معادل ۱۲۷۶ شمسی به دنیا آمد و در سال ۱۳۷۴ شمسی بدرود حیات گفت. موزه مفاخر استان مرکزی در شهر اراک، خیابان شهید بهشتی، نرسیده به میدان شریعتی قرار دارد که روزانه پذیرای مهمانان، مردم و گردشگران است و بابی به سوی فرهنگ، تمدن و هویت سرزمین آفتاب به روی مخاطبان و بازدیدکنندگان گشوده است.

ویژگی‌های معماری بنا : نوع بنا کوشکی با تزیینات آجری خاص دوره قاجاریه است و دارای ۲ ایوان شرقی و غربی است؛ همچنین این ساختمان دارای ۱۱ اتاق، حمامی خزینه‌ای قدیمی که در گوشه حیاط ساخته شده و دو قنات، یکی در محوطه به نام قنات ده و دیگری در زیر آب انبار به نام قنات خان حاکم است. قنات ده موقوفه مرحوم حاج آقا محسن اراکی و قنات خان حاکم توسط میرزا علی اکبر خان تفرشی موسوم به دوام الدوله که حاکم عراق عجم یعنی اراک فعلی و توابع در زمان ناصرالدین شاه بود، احداث شده است. این بنا در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی به شماره ۳۳۳۸ در تاریخ ۲۵ اسفندماه ۱۳۷۹ ثبت آثار ملی شده است و در سال ۱۳۸۴ با همکاری استانداری استان مرکزی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ورثه مرحوم خاکباز و تلاش و مساعدت شهروندان فرهنگ‌دوست استان خریداری و با هدف ایجاد موزه مرمت شد که عملیات مرمتی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ ادامه یافت و در بهمن ماه ۱۳۸۸ به عنوان موزه مفاخر استان مرکزی افتتاح شد.

معرفی بزرگان و مفاخر : این موزه به سبب نصب و نمایش سردیس و زندگی‌نامه بزرگان استان به عنوان یک منبع و مرجع مفید برای معرفی این بزرگان شناخته می‌شود؛ به طوری که در این موزه سردیس‌ها به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عکس‌ها و گزارش‌های متعلق به بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی (ره)، امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملا مهدی نراقی، ملا احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی و پروفسور حسابی به نمایش درآمده است. دکتر محمد قریب، آیت الله حاج شیخ محمد علی اراکی، علی‌اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهید مصطفی چمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، استاد ابراهیم دهگان و فخرالدین عراقی از دیگر مفاخر و بزرگان استان مرکزی هستند که در این موزه می‌توان با زندگی و آثار آن‌ها آشنا شد.

حمام شیخ بهایی اصفهان

014-2-e1606966671472

حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار می‌رود و به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته می‌شود. همچنین به‌دلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت داشته است. حمام‌های ایرانی از آثار تاریخی با معماری‌ قابل‌توجه در تمام دوره‌ها بوده‌اند. معماری حمام‌ها در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است و هریک شاخصه‌های معماری همان عصر را در خود نهفته دارد. با پیشرفت جامعه به‌سمت مدرنیته، حمام‌ها حالت شخصی پیدا کردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمام‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده‌اند و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و… پیدا کرده‌اند. حمام‌های بازمانده از دوره‌های پیش به‌عنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبه‌هایی برای گردشگری شناخته می‌شوند تا از طریق آن‌ها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی کرد. حمام شیخ بهایی نیز به‌دلیل داشتن شاخصه‌های خاص خود و تفاوت در آتش‌دان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب می‌شود.

تاریخچه حمام شیخ بهایی : حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاکمیت وی ساخته شد. معمار این حمام شگفت‌انگیز شیخ بهایی است. وی از دانشمندان بزرگ عصر صفویه به شمار می‌رود و در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ کتاب و رساله از وی برجای مانده است. بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر این حمام، از آثار شیخ هستند. همچنین طراحی شالوده شهر نجف‌آباد را این معمار دانشمند عصر صفوی صورت داده است. سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه‌ منحصر‌به‌فرد حمام، سبب شده است داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شکل بگیرد. این حمام تنها با یک شعله کار می‌کرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم می‌شد. این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان می‌دانند. حمام شیخ بهایی در مالکیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است و هم‌اکنون مالکیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

راز حمام شیخ بهایی : تاکنون تحقیقات بسیاری برای کشف معمای گرم شدن حمام شیخ بهایی انجام شده است. در طی این تحقیقات، سیستم سفالی لوله‌کشی زیر بنا کشف شد که حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام واقع شده بود. این کشف منجر به تشخیص جدیدی شد. محققان به این نتیجه رسیدند که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می‌شد و به‌عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخت. البته نظریه دیگری نیز ارائه شده است مبنی بر اینکه این گازها را مستقیما از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع‌آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. تولید گاز از طریق فاضلاب که با نام بیوگاز شهرت دارد، امروزه در کشورهای پیشرفته، در تهیه سوخت استفاده می‌شود. همچنین با توجه به موقعیت حمام شیخ بهایی در کنار عصارخانه جماله اصفهان، برخی به این نتیجه رسیدند که احتمالا سوخت حمام از طریق روغن عصارخانه تامین می‌شد. اما نظریات ارائه شده در مورد تامین سوخت حمام قانع کننده نبودند. در دهه‌های اخیر تحقیقاتی روی این حمام صورت گرفت. در راستای این تحقیقات، یک مخترع از اهالی مشهد، تلاش بر شبیه‌سازی حمام کرد تا از این طریق بتواند راز آن را مشخص کند. پس از تحقیقات، این مخترع اعلام کرد منبع آب این گرمابه از طلا است و با توجه به اینکه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما محسوب می‌شود، با حرارت کم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شد. این مخترع با شبیه‌سازی حمام، توانست دو نشان طلا از سوئیس و مسکو در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ دریافت کند. به‌دلیل ارزشمندی طلا، این تئوری به‌طور قطعی تایید نشد تا از سرقت احتمالی منبع جلوگیری شود.

معماری حمام شیخ بهایی : معماری حمام شیخ بهایی و ویژگی‌ها و کارکرد آن شبیه به دیگر حمام‌های تاریخی است و تنها در نوع آتش‌خانه و تامین منبع سوخت و نحوه گرم شدن آب تفاوت دارد. از ویژگی‌های معماری حمام شیخ بهایی، داشتن دو سربینه بزرگ است. یکی از این سربینه‌ها متعلق به زنان و دیگری متعلق به مردان بوده است. حمام شیخ بهایی، استخر و تعدادی خزینه و آب‌انبار نیز دارد.