ملی
موزه شاهرود
«موزه شاهرود» که در خیابان فردوسی شهرستان شاهرود در استان سمنان قرار دارد، در سالهای ۱۳۰۷ – ۱۳۰۶ به عنوان بلدیه یا شهرداری ساخته شده است. این بنا در سال ۱۳۶۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عنوان نخستین موزه استان سمنان مورد بهرهبرداری قرار گرفت. علاوه بر ۸۳۰ قلم شی تاریخی، بیش از ۱۲۰ نسخه خطی و کتاب قدیمی ارزشمند نیز در این موزه نگهداری میشود؛ و قدیمیترین اثر موزه ای آن، ابزار سنگی و استخوانی است که بیش از هشت هزار سال قدمت دارد و از تپه سنگ چخماق بسطام به دست آمده است. این بنا با زیربنای ۴۶۸ مترمربع و در دو طبقه، به سبک معماری اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی طراحی شده است و از جاهای دیدنی شاهرود به شمار میرود. نمای بیرونی این بنا با آجر شکل گرفته و محوطه اطراف ساختمان را سنگ و آجرفرش پوشانده است. سقفهای طبقه اول موزه شاهرود دارای طاقهای هلالی و ترکی هستند که از خشت و مصالح آجری تشکیل شدهاند. اشیا و آثار تاریخی و کهنی که از سطح استان سمنان تهیه و گردآوری شدهاند، به صورت گسترده در این موزه نگهداری میشوند. این آثار دورههای تاریخی مختلفی از جمله قبل از میلاد مسیح، آثار دوره قبل از اسلام و آثار دوره اسلامی را در برمیگیرند و به دو بخش «باستانشناسی» و «مردمشناسی» تقسیم شدهاند.
بخش باستانشناسی : اشیا این بخش از حفاریهای تپههای باستانی مانند تپه سنگ چخماق شاهرود کشف شدهاند و در طبقه اول موزه، شش اتاق و یک راهرو را به خود اختصاص میدهند. اشیا این بخش شامل سکههایی از دوره صفویه، اشکانی و سلوکی، مهرههای تاریخی سنگی، ظروف سفالی (خاکستری و منقوش) و شیشهای، ابزارهای سنگی و استخوانی یا مفرغی، قبر بازسازی شده، درب منبتکاری شده، ستونهای چوبی، محراب گچبری شده، آجر نقشدار، پیهسوز از جنس فلز و مفرغ و غیره هستند. علاوه بر این، از جمله اشیا جالب توجه موزه که متعلق به هزار اول پیش از میلاد یا ۳ هزار سال پیش هستند، میتوان به اشیا تزئینی و آرایشی زنان آن دوره شامل دستبند، حلقه، گیره سر و سنجاق مو اشاره کرد که از مفرغ، استخوان یا سفال ساخته شده بودند. قبر بازسازی شده موجود در این موزه به هزاره اول قبل از میلاد تعلق دارد و از محوطه تپهبلوار شاهرود کشف شده است. اسکلت به دست آمده از این قبر به پهلو، در حالت جنینی و به سمت شرق یافته شده و در کنار آن وسایل تدفین قرار داشته است. در گذشته عقیده بر این بود که قرار دادن صورت مردگان به سمت شرق (محل طلوع خورشید) پیامآور زندگی و حرکت است و مردگان در دنیای دیگر به وسایلی که در کنار آنها قرار داده شده است، نیاز خواهند داشت. علاوه بر آن، از دیگر اشیا منحصر به فرد این موزه میتوان به درب منبت کاری شده متعلق به زمان مظفرالدینشاه قاجار اشاره کرد. این درب به عنوان درب آرامگاه امامزاده محمد سرامین قطری ساخته شده بود و به نقوش برجسته شامل نام سازندگان آن، آیتالکرسی، اسامی چهارده معصوم، نقوش اسلیمی، اشعار محتشم کاشانی و نوشتهها و آیات قرآنی مزین است. بخشی از نقوش اسلیمی یا گل بوتهای این اثر، خارج از در منبتکاری شدهاند و به وسیله میخ و سنگ یشم به بدنه اصلی نصب شدهاند. این نقوش به همراه گلهای نیلوفر، نمایشگر چرخه زندگی و چهار فصل سال هستند.
بخش مردمشناسی : این بخش آینه تمامنمای زندگی مردم است در طبقه دوم دارای دو اتاق، یک راهرو و یک سالن شامل اسناد و قبالهها، ابزار و وسایل تعزیهخوانی، وسایل تدفین، کارگاه پارچهبافی و انواع چرخهای ریسندگی سنتی، ابزار تدخین، وسایل روشنایی سنتی، قرآن خطی در ابعاد مختلف، پرده درویشی و ابزارکار دامداری، کشاورزی، پوشاک، پخت نان و دستبافتهها، تنپوشها و سرپوشهای شهرستان شاهرود است. همچنین در این بخش لباسهای زنانه شامل کت زنان (کلیجه) شلیته، کلاه سوزندوزی شده، چارقد ریال، جوراب پشمی و پیراهن سوزندوزی شده نیز به نمایش گذاشته شده است. در این بخش، پرده درویشی بیش از همه خودنمایی میکند که در سال ۱۳۴۰ یا ۱۳۴۲ توسط حسین درویش (نقاش پردههای درویشی) در کاشمر سبزوار ساخته شده است. این پرده شامل ۳۲ روایت و حدیث مذهبی و ۴۰۰ صورت انسان و حیوان است و در سال ۱۳۶۹ توسط کارشناسان میراث فرهنگی در اصفهان مورد بازسازی قرار گرفته است.
مسجد خسروآباد گروس
مسجد خسرو آباد بیجار که به مسجد گروس و یا مسجد امیر علاءالدین نیز شهرت دارد، یکی از آن مساجد است که همهروزه افراد زیادی برای راز و نیاز با پروردگار خود و یا بازدید کردن به آنجا میروند. در ساخت این مسجد قدیمی از مسجد جامع سنندج الهام گرفته شده و اکنون با حال و هوای قدیمی خود شما را به گذشته میبرد. مسجد خسروآباد گروس در زمان قاجار توسط شخصی به نام امیر علاءالدین گروسی (از خوانین خسروآباد) بنا شده و تاکنون محکم و استوار پا برجاست. بعد از وارد شدن به صحن مسجد خود را در میان حجرههایی مییابید که محل استراحت طلاب و خادمین مسجد شناخته میشود و میتوانید مصلای تابستان و ایوان جنوبی را نیز در آنجا ببینید. مسجد جامع خسرو آباد بیجار را با تزئینات چشمگیر همچون آجرکاری و طرحهای گوناگون زینت بخشیدهاند و اکنون هوش از سر هر بازدیدکنندهای میبرد و دل کندن از آن را سخت میکند. در بازدید خود از این مسجد فراموش نکنید تا سری به شبستان آن بزنید، چرا که ستونهای بزرگ آجری آن فضایی جالب خلق کردهاند و بسیار مناسب عکاسی کردن است. بر روی شبستان مسجد تاریخی خسرو آباد ۱۵ گنبد ساخته شده که ابهتی خاص به مسجد بخشیده و بسیار تماشاییاند. با گشت و گذار در دل این اثر تاریخی آرام و دنج به مسیر گذر آب در آب نمای حیاط مسجد برخورد میکنید که از چشمه جوشان نزدیک مسجد خسرو آباد گروس کردستان تأمین میشد و به مرور زمان جریان شدید خود را از داده است. امروزه با گشت و گذار در مسجد آجری گروس میتوانید در گوشهای از آن نشسته و به تماشای ستونها، سقف و معماری باشکوه این بنای مذهبی بپردازید. مسجد امیر علاءالدین در اسفند سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و اکنون به عنوان یکی از محبوبترین دیدنی های بیجار میتوان از آن بازدید کرد. طی چند ماه اخیر مسجد خسرو آباد زیر نظر سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت قرار گرفت و حوض، سنگفرش حیاط، نورگیرها و بخشهایی از دیوارها بازسازی شدند و دور تا دور مسجد لوله جهت هدایت و جذب آب به کار رفته است. بعد از اینکه با این مسجد بزرگ آشنا شدید، سری به دیگر جاذبه های گردشگری بیجار همچون پل صلوات آباد، منطقه حفاظت شده بیجار، تپه چغا و تپه قبا سرخ بزنید و خاطرهای خوش را از بودن در این شهر زیبا برای خود به ارمغان آورید.
تالاب کانی برازان آذربایجان غربی
یکی از زیباترین تالاب های استان آذربایجان غربی تالاب کانی بارازان است. کانی برازان واژه ای کردی و به معنای گرازها است. این تالاب که در کنوانسیون بین المللی تالاب ها یعنی رامسر نیز به ثبت جهانی رسیده است در سی کیلومتری شهر زیبای مهاباد واقع شده و یکی از هفت تالاب شهرستان مهاباد است. تالاب که در ضلع جنوبی دریاچه اورمیه واقع شده است از تالاب های اقماری این دریاچه به حساب می آید. این تالاب با وسعتی در حدود نهصد و هفت هکتار در ارتفاع ۱۲۷۵ متری از سطح دریاها قرار گرفته است. تالاب بین المللی کانی برازان مهاباد به عنوان نخستین سایت پرنده نگری کشور معرفی شده است و به دلیل کثرت و تنوع پرندگان موجود در آن به بهشت پرنده نگری ایران شهره است.
این تالاب همه ساله به خصوص در فصول پاییز و زمستان مامنی امن برای پرندگان مهاجر است. تالاب کانی برازان به دلیل اهمیت ان هم کنون به عنوان پناهگاه حیات وحش کانی برازان با وسعت ۹۲۷ هکتار تحت نظارت سازمان محیط زیست قرار دارد. تالاب که در شمال روستای قره داغ قرار دارد مشرف به ارتفاعات قره داغ نیز می باشد و تا تالاب گروس امتداد پیدا کرده است. در ابتدا تنها چشمه های قره داغ منبع تامین آب این تالاب زیبا بوده اند که با توجه به استفاده کشاورزان از این چشمه ها تالاب گاهی در تابستان و پاییز رو به خشکی می رفت اما با ایجاد در این تالاب زیبا چهل و پنج گونه گیاهی مختلف شناسایی شده است که بیشتر حجم آن را نی، جگن، بوریا و گز تشکیل داده است. در این تالاب مهم بیش از هفتاد و پنج گونه پرنده آبزی و غیر آبزی به چشم می خورد که برای استراحت، تغذیه و همچنین زاد و ولد به تالاب کانی برازان مهاجرت می کنند. فلامینگو، اردک سرسفید، اردک بلوطی، حواصیل، چنگر، آنقوت، اردک مرمری، پرستوی دریایی، باکلان، پلیکان سفید، عروس غاز و کشم بزرگ تنها بخشی از پرندگان این تالاب بزرگ و زیبا را تشکیل می دهند که در این بین برخی گونه ها در معرض خطر انقراض قرار داشته و از گونه های نادر به حساب می آیند. نیزارهای انبوه اطراف این تالاب مکان مناسبی برای لانه سازی و تخم گذاری این پرندگان است. عمق تالاب کانی برازان در حدود شصت سانتی متر است که این عمق به احشام روستاهای مجاور تالاب نیز اجازه استفاده از آب و گیاهان تالاب را می دهد.
خاكهاي منطقه ازرسوبات آبرفتي كه درپائين دست حوضه آبريز رودخانهها انباشته شده تشكيل گرديدهاند. چنين خاكهائي اساساً بافت ريز دارند و عموماً از رس و سيلت با قابليت زهكشی بسيار كند تشكيل شدهاند. نزديك كوهپايههاي جنوبي، قطعات كوچك سنگ و دانههاي سنگريزه با رسوبات ريز بسترتالاب درهم آميخته اند. اقليم منطقه نيمهخشك با زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است. ميانگين حداكثر درجه حرارت ماهانه ۶/۳۲ درجه سانتيگراد درمرداد ماه وميانگين حداقل آن ۴- درجه سانتيگراد دردی ماه است. ميانگين بارش ساليانه ۴۱۰ ميليمتراست و بيشترين بارش درفاصله زمانی ابتداي پائيز تا اواسط بهار رخ ميدهد. بارش درماه هاي تابستان كمتر از ۵% كل بارش ساليانه را تشكيل ميدهد. در طول ماههای سرد زمستان بارش عموماً به شكل برف رخ مي دهد. ميانگين تبخير اندازهگيري شده از تشت تبخيركلاس A ، ۱۸۶۱ميليمتراست كه حدود ۴ برابرميزان بارش است. اراضی تالاب جزو منابع طبيعی و متعلق به دولت است. تالاب نیز جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست بوده و تحت عنوان پناهگاه حیات وحش کانی برازان محافظت می شود ، بنابراین از اراضي تالابي بهره برداري صورت نميپذيرد. هر از گاهی دربخشهای كم عمقتر تالاب (تالاب شمالی وحواشی تالاب جنوبی)،گه گاه گاوميشها و گوسفندان روستاهاي مجاور چرا مي کنند. نی های تالاب نيز گه گاه برای کارهای ساختمانی برداشت مي شود. تپههاي واقع درحاشيه جنوبي تالاب عموماً اراضی دیم بوده و جهت كشت گندم ديم مورد استفاده قرارميگيرند. اهالی روستاهای مجاور بطور سنتی و معمولاً ازمنابع آبهای اطراف نیز استفاده مي نمايند.
برج تهمینه
برج آرامگاهی میدانک یا برج تهمینه از مهمترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی کرج است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنای آرامگاهی معروف به برج میدانک که در نزد اهالی به برج تهمینه شهرت دارد، مدفن یکی از قلعهبانان یا اعضای خاندان پادوسپان (۹۷۵- ۱۰۱۴ هجری شمسی) از حکام محلی منطقه رویان در خلال قرنهای هشتم تا نهم هجری قمری است و شبیه بناهای دوران مغول ساخته شده است. شیوه ساختمانی بنا، آن را در ردیف برجهای آرامگاهی قرن هفتم هجری قرار میدهد. این برج در کیلومتر ۶۰ جاده کرج به چالوس و در روستای میدانک واقع شده است و قدمت آن به دوره تیموری بازمیگردد. بنای سنگی برج میدانک یا برج تهمینه، مقبرهای است با پلان ۸ ضلعی با یک ایوان پیش آمده در سمت غرب، پهناوری ورودی ایوان حدود ۳ متر است و با ضخامت دیوارهای طرفین به ۶۰ متر میرسد. فضای داخلی برج دارای پلان مربع شکل است که چهار قوس عقب نشسته آن در هر ضلع، پلان چلیپایی را در ذهن تداعی میکند. بنا دارای تزییناتی از جمله کاربندی و قطاربندیهای داخل فضای ایوان و بقعه است. پوشش برج به صورت گنبدی دوپوش مخروطی و رک بوده است که در حال حاضر، پوشش بیرونی از بین رفته و تنها پوش زیرین باقی مانده است. مصالح به کار رفته در ساخت برج نیز، سنگ، گچ و نوعی ملاط ساروج است.
مسجد پیغمبر همدان
مسجد پیغمبر همدان محل دفن حضرت حجی (ع) از پیامبران بنیاسرائیل است. بر اساس برخی از مستندات تاریخی، این پیامبر و مردخای در زمان بختالنصر بهعنوان اسیر به ایران آمدند و در شهر همدان درگذشتند. هر چند از قدمت و تاریخ ساخت مسجد اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما برخی شواهد از بازسازی آن در دوره قاجار خبر میدهند. مسجد دارای یک در ورودی اصلی و شبستان است. سنگ مزار پیغمبر در زیر ضریح چوبی مشبک و سبز زنگ قرار دارد و آن را با کاشیهای فیروزهای رنگ و آبی پوشاندهاند. مسجد پیغمبر بهعنوان یکی از دیدنی های همدان، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهی ثبت ۳۲۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.