به ۲۵ کیلومتری شمال غرب مشهد که سفر کنید، در حاشیه غربى جاده مشهد – طوس و در ابتدای بلوار پردیس، بنایى ناشناخته و پر رمز و راز قرار دارد. بنایی مکعبی شکل و آجری که در قلب دشت طوس سال ها نظاره گر تاریخ بوده است. بقعه «هارونیه» با عظمت، استحکام و شکل و شمایل خاصی که در کف و گنبد دارد، تنها اثر به جاى مانده از شهر باستانى طوس به شمار می رود. می گویند هارونیه افسانه ای ترین بنای خراسان است. بنایی که روایت های مختلفی درباره کاربری آن شنیده می شود و در دوره های مختلف با عناوین متفاوتی نامیده شده است. از زندان گرفته تا مدرسه!

امروزی ها هارونیه را زندان قدیمی هارون الرشید می دانند. آنها ساختمان زیرزمینی این بنا در گذشته را دلیلی بر استفاده بنا به عنوان زندان می دانند و حتی از سیاه چال و سردابه ای می گویند که در این زندان وجود داشته و در گذر زمان با خاک پر شده است. این در حالی است که عده ای معتقدند عنوان کردن نام زندان برای بنای هارونیه از پایه و اساس غلط است و بقعه هارونیه صرفا ‌آرامگاه یا خانقاهی است که در سده های هفتم یا هشتم هجری ساخته شده است. حتی گفته می شود که در متون و سفر نامه ها از این بنا به نام آرامگاه و خانقاه غزالی نام برده شده است که البته سنگ یادبودی که به نام محمد غزالی در وسط محوطه کارگذاشته شده، تا حدودی تکلیف این بنا را مشخص می کند. به خصوص که مشخصات ظاهری این بنا شباهتی به معماری زندان ها ندارد و مصالح به کار رفت در آن، نوع طراحی و ساخت بنا و آثار به دست آمده از آن، بیشتر شبیه به خانقاه های دوره ایلخانی است.

به هر حال، هارونیه گنبد، زندان، بقعه، خانقاه، یا هرچه که باشد، یک فضای وسیع مربعی دارد با گنبدی به ارتفاع حدود۲۵ متر. در انتهای بنا سه حجره با اتاقک هایی وجود دارند که گچبری ها و تزئینات خارجی آن منحصر به قاب های عمودی و ستون نماهای دو طرف ورودی می‌شود. این بنا راه پله هایی دارد که شما را  به طبقه دوم می رسانند که احتمالا مدرسه یا مسجد بوده است. بناى هارونیه آجرى است و هیچ گونه تزئین کاشى در آن به کار نرفته است، این بنا به صورت چهار ضلعى است که ابعاد آن در اضلاع مختلف نابرابر است. این بنا یک ورودى در سمت جنوب با سردر فوق العاده بلندی دارد که ردی از تزئینات مرسوم این نوع از بناها در آن دیده نمی شود. اگر سفری به مشهد مقدس و توس و حواشی آن داشته باشید، می توانید هارونیه را ببینید که با تاریخ مبهم و پر رمز و رازش، یکی از مستحکم ترین بناهای تاریخی منطقه به شمار می رود.