پل
پل تاریخی شالو ایذه
پل شالو گذرگاهی بوده به قدمت چند هزارساله که آثار برجامانده و شواهد موجود اطراف این گذرگاه گواهی است از هنر معماری و اندیشه ایرانیان باستان که در مسیر جاده تاریخی دزپارت قرارداشته. این پل که با آبگیری سد کارون ۳ زیر آب رفت خاطرات بسیاری را با خود به زیر آب برد از جمله خاطرات کوچ ایل بختیاری که همه ساله برای عبور از کارون خروشان باید از این تنگه عبور میکردند. پل قدیم شالو که تشکیل شده از دو ستون بلند و مستحکم و دو طناب ضخیم و محکم که قدیم این پل چوبی بوده و تلفیقی از چوب و طناب بوده بعدها با استفاده از کابل دو سر پل را به هم وصل کردند و چیزی شبیه به اتاقک افراد و دامها را جا به جا میکرد. به دلیل اینکه در خاک بختیاری رودخانه های بسیاری جریان دارد ، پل های زیادی نیز بر روی این رودخانه ها ساخته شده است تا موجب سهولت در رفت و آمد مردم گردند. یکی از قدیمی ترین، بزرگ ترین و معروف ترین پل های بختیاری، پل « شالو» است .چون این پل در قلمرو طایفه شالو واقع بوده است، صدها سال است که به این نام شناخته می شود. پل شالو و « گدار» معروف « بلوطک» نه تنها یکی از مهم ترین گذرگاههایی است که خوزستان را به فلات مرکزی ایران وصل میکند بلکه بخش مهمی از ایل بختیاری نیز از آن استفاده کرده و خود را به مناطق گرمسیری و سردسیری میرساند. این پل در طول تاریخ با اسامی مختلفی مانند: خره زاد، خورزاد، دزپارت، دسفارت، ایذج و شالو شناخته شده است. پل و گدار شالو نفش مهمی در رونق جاده باستانی دزپارت، دسپارت، دزفارت یا دسفارد داشته است. این راه مهم در دوره عیلامی ساکنان دو سوی رشته کوه را در سرزمین فعلی بختیاری به هم متصل میکرد. این پل در دوره هخامنشی، اصفهان را به خوزستان (شوشتر، ایذه و اصفهان) مرتبط میساخت. در کتاب «سفرنامه ابودولف » که در سال ۳۴۱ قمری به رشته تحریر درآمده است در ذکر بناهای خوزستان آمده است: «پل معروف خورزاد(خرزاد) نیز از بناهای او می باشد. این پل میان ایذج و رباط واقع است و یکی از شگفتیهای جهان است. پل مزبور بر روی رودخانه خشکی که فقط هنگام طغیان آب باران آب دارد ساخته شده در آن هنگام این رودخانه به دریای خروشانی مبدل می شود که پهنای آن بر روی زمین به یکهزار ذراع و عمق آن به یکصد و پنجاه ذراع و پهنای کف آن به ده زراع میرسد. ساختمان این پل از پایین تا کف زمین با سرب و آهن انجام شده و هر قدر بنا بالا می آید از عرض آن کاسته و دهانه اش تنگ تر می شود. در دو جانب پل در شکاف میان ساختمان و زمین کنار رودخانه تفاله آهن آمیخته به سرب گداخته ریخته شده. پنهای شکافی که بدین شکل پر شده در سطح زمین به چهل ذراع می رسد. در اینجا دهانه رودخانه یکصد و دوازده ذراع است آنگاه پل روی پایه ها مزبور بنا شده. در شکاف میان پایه های پل و دو پهلوی رودخانه و همچنین در کف زمین آب سرب مخلوط با تکه های مس ریخته شده است. این پل دارای یک تاق بسیار محکم است و از شگفتیهای هنر معماری بشمار می رود.»
در دوره آل بویه این پل تعمیر و بازسازی شد. دلیل آن حمایت لرها و اهالی شهر ایذج از آل بویه و نقش کلیدی آنان در تشکیل و تاسیس سلسله آل بویه بود. آل بویه برای جبران خدمات لرها دست به کار بزرگی زدند و پل معروف ایذج را تعمیر و بازسازی کردند. در اوایل سال ۱۳۰۸ شمسی در جریان قیام علی مردان بختیاری برای پیشگیری از پیشروی قوای دولتی و غافلگیر شدن رزمندگان، پل شالو تخریب شد. بعد از این گاهی با استفاده از کابلهای فلزی محکم و قطور اتاقکهای چتری نیز درست میکردند که با قرقره و با کمک پلبانان عابرین به آن سوی رودخانه هدایت میشدند. در بهمن سال ۱۳۳۱ شمسی نیز با اشاره ژاندارم های مستقر در پادگان ایذه که گمان می کردند ابوالقاسم خان بختیار صبحگاه از این پل عبور می کند با اسید و تیزآب سیمهای فلزی پل را تخریب کردند تا هنگام عبور خان پل تخریب و خان و همراهانش به قعر دره سقوط کنند. اما آن روز به جای ابوالقاسم خان پنج روستایی بینوا جان خود را از دست دادند. در سال ۱۳۴۳ شمسی عملیات نصب پل فلزی آغاز شد و در سال ۱۳۴۶ کار آن به اتمام رسید. در آبان ماه سال ۱۳۸۳ با اتمام عملیات سد کارون ۳ و پل های قوسی و آبگیری سد، پل شالو به زیر آب رفت و از نگاهها محو گردید و تنها خاطره های آن برای عشایر و عابرین برجای ماند و پل های دوگانه قوسی جایگزین پل قدیمی شدند. پل شالو صدها سال در اختیار طایفه شالو بود و هر سال در فصل بهار قبل از شروع کوچ بهاره آن را بازسازی می کردند و با عبور دادن عشایر از پل و گدار درآمد خوبی نیز عایدشان می شد. بعدها کلانتر طایفه شالو به دلیل عواطف و وابستگی های فامیلی پل بانی و اخذ عوارض آن را به اشخاص دیگری واگذار کرد. نهایتاً پس از کشمکشهای فراوان و دخالت طوایف دیگر، دولت با دریافت مبلغ ۳۰۰۰۰ تومان رسماً امتیاز پل بانی، نگهداری و دریافت عوارض را به کلانتر طایفه لجم اورک واگذار کرد.
طولانی ترین پل تاریخی ایران
این پل که به پل کول هم معروف است درست در ۵۰ کیلومتری غرب شهر بندرعباس در۲۰ کیلومتری غرب مغ احمد بر روی رودخانه کول قرار گرفته و بر خلاف پلهای دیگر دوره صفویه که آجری هستند، از سنگ های بدون شکل ساخته شده است. اگر گذارتان به این پل بیفتد، دهانه های بسیار زیادی را در آن می بینید که توصیه می کنیم یک صبح تا ظهر برای شمردن آنها وقت نگذارید! کسانی که قبل از شما این دهانه ها را شمرده اند تعداد آنها را ۲۳۳ دهانه اعلام کرده اند که ۳۳ دهانه آن سالم و بیش از ۲۰۰ متر آن قابل احیاء است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در میان دهانه های این پل چشمه تاقهایی در دو طبقه تعبیه شده و بنای این پل را تبدیل به یکی از عالیترین طرحهای پلسازی ایران قدیم کرده است.
پل قره کورپو
این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۴۰۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل در شمال ماکو در موقعیت ْ۵۳۸ و ۱۷ طول شمالی و ْ۴۶۱ و ۴۴ عرض شرقی در ارتفاع ۱۳۰۰ متر از سطح دریا در انتهای تنگه ماکو به طرف بازرگان بر روی رودخانه قره سو حدود صد متر مانده به محل اتصال رودخانه مزبور با رودخانه زنگمار قرار گرفته است . تاریخ ساخت این دژ به دوره صفویه می رسد. پل سیاه ( قره کورپو ) بر روی صفه سنگی رودخانه ساخته شده و به همین علت پی سازی برای این پل انجام نشده است و پی بنا شامل همان صخره های طبیعی کف رودخانه است . این پل دارای ۳ دهانه است که دو تا از دهانه ها چسبیده به کناره های رودخانه و لی دهانه وسطی به طول ۶/۳ متر و ارتفاع ۸/۱ متر در وسط رودخانه واقع شده است. پایه های پل در جهت مخالف آب رودخانه دارای آب شکن های نیم دایره به قطر ۵/۳ متر است و تمامی پایه ها و آب شکنها با لاشه سنگ های سیاه و سفید و با ملات آهک ساخته شده اند. مصالح پل را سنگ های سفید و سیاه آتشفشانی و سنگ های لاشه و قلوه سنگ با ملات آهک تشکیل می دهد و ظاهراً وجه تسمیه پل به خاطر استفاده از سنگهای سیاه آتشفشانی بوده است . نوع مصالح و فرم طاق روی چشمه باقیمانده ، بیننده را به یاد بنای قره کلیسا می اندارد. پل سیاه با توجه به عملکرد آن فاقد تزئینات خاص معماری است و دقت در اجرای سنگهای تراشیده شده در این اثر قابل توجه است .
پل محمد حسنخانی
این اثر در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۴۱۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل محمد حسن خان در سه کیلومترى جنوب شهر بابل، بر سر راه قدیم آمل به بابل و بر روى رودخانه بابل احداث شده است. براساس متون تاریخى نزدیک این شهر، پل چوبى وجود داشت که مسعود غزنوى با لشکریانش به سختى از آن عبور کردند. بعدها به دستور نصیرالدوله شاه غازی پادشاه طبرستان پلى از خشت و آهک به جاى این پل بنا شد. در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری، محمد حسن خان قاجار، نیاى آقامحمدخان با صرف دوازده هزار تومان پل آجرى عظیمى بنا کرد که اکنون نیز به نام او پابرجاست. این پل داراى هشت چشمه است و بدنه آن با طاق نماهاى بلند کشیده و یک ردیف طاق نماهاى کوچک آجرى تزیین شده است. این پل تاریخی در اواخر دورهٔ زندیه و اوایل قاجاری بدست والی بارفروش (بابل) “محمد حسنخان”، ( که برخی او را منصوب به ایل قاجار نیز می دانند) به گونه امروزی ساخته شده است، یکی از موارد شاخص این بنا که به گونه معماری صفوی می باشد استفاده از سفیدهٔ تخم مرغ (به گفته برخی زرده تخم مرغ و ساروج) در ساخت آن می باشد، این اثر تاریخی۶ متر پهنا و ۱۴۰ متر درازا و دارای ۸ تاق چشمه است که پهنای ۶ چشمهٔ بزرگتر آن هرکدام ۷۵۵ سانتی متر و بلندای این پل تا رودخانه (بابلرورد) ۱۱متر می باشد.
پل عسگرآباد
این اثر در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۸۶۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل در ۲۱ کیلومتری شمال شهرستان قم و در مسیر جاده کنونی تهران – قم ، بر بستر رودخانه قره چای واقع بود و از ساخته های اواخر دوره قاجاریه به شمار می رفت که در دوره اخیر و در جریان گسترش جاده ، جای خود را به پلی با مصالح بتون آرمه داد. ویژگی ها و مشخصات این پل براساس نقشه تهیه شده از آن (نقشه ش ۱۸۲) قابل مطالعه است. پل عسگرآباد با احتساب دو انتهای آن و جان پناه ها حدود ۱۴۰ متر طول و ۷۰/۸ متر عرض داشته و دارای ۲ دهانه بزرگ و ۴ دهانه کوچک بوده است. دهانه های انتهای جنوبی ، در بازسازی های دوره پهلوی بدان اضافه شده است. بستر رودخانه در محل برپایی پل سنگ فرش شده و پایه های پل با استفاده از قطعات سنگ به ابعاد مختلف ، بر روی آن ساخته شده بود. پایه ها در جهت مخالف جریان رودخانه موج شکن های مثلثی داشت. دهانه های پل دارای طاق هایی با قوس بیضوی بوده و چهار دهانه جنوبی ، مربوط به بنای اولیه پل است. دهانه ها از جهت شمال به جنوب ، به ترتیب : ۸۰/۶ ، ۸۰/۶ ، ۶۰/۱۶ ، ۸۰/۶ ، ۳۰/۱۷ و ۵۰/۵ متر عرض داشته و ضخامت قوس چهار طاق شمالی حدود ۱ متر بوده است. ضخامت طاق بزرگ جدید در پاکار ۱۲۰ و در تیزه آن ۸۰ سانتیمتر بوده است. آثار بازسازی ها و الحاقات صورت گرفته در انتهای جنوبی پل مشهود است. پل عسگرآباد در کنار کاروانسرای عسگرآباد و یک آب انبار قدیمی ، مجموعه ای را تشکیل می داده است.