کاروانسرا
گزارش بازدید یک روزه از سفر به دارالصفای خوی
بعد از هماهنگی هایی که با فرمانداری صورت گرفت و مجوزی که از سوی این ارگان صادر شد . اعضای جویندگان برنا درصدد برگزاری سفری یک روزه برامدند و روز جمعه بیست و هشتم مهر ماه با تعدادی از اعضا راهی شهرستان خوی واقع در ۱۳۴ کیلومتری ارومیه شدیم. هدف از این سفر دیدن مناطق تفریحی، گردشگری و تاریخی بود.
اما شرح این سفر ؛ پس از طی مسیری نسبتا طولانی به منطقه ی خان تختی رسیدیم که نقش برجسته ای در دیواره ی سنگی کوه وجود داشت، که مربوط به دوره ساسانیان بود… طبیعت بکر و کوه های سر به فلک کشیده نیز زیبایی خاصی به آن منطقه بخشیده بود. و اما پس از طی مسافتی به مزار شهدای خوی رسیدیم و با ادای احترام و نثار فاتحه ای به روح آن بزرگواران راهی پل خاتون (خاتین کورپوسی) واقع در دو کیلومتری خوی که یکی از پل های تاریخی دوره سلجوقی است رسیدیم که توسط احمد خان دنبلی بنا شده بود. از طبیعت رودخانه و درختان اطراف پل که بگذریم زیبایی خاصی در این پل وجود داشت که چشم هر بیننده ای را محو خود میکرد…
پس از دیدن این مناطق و مناظر ، انجا را به مقصد بعدی گردشگردی که دروازه سنگی بود ترک کردیم. دروازه سنگی یا به زبان محلی قالا قاپیسی در جنوب بازار قدیمی خوی واقع است که مربوط به دوره ایلخانان یا قاجاریه میباشد ، این دروازه از حصار تاریخی شهر باقی مانده است.
پس از دورازه سنگی وارد بازار شدیم که این بازار یکی از قدیمی ترین بازار های ایران است و همچنین یکی از مراکز تجاری دوره صفویه بود که به دلیل قرار گرفتن در جاده ابریشم رونق خاصی داشته، در داخل بازار کاروانسرای خان نیز وجود داشت که این بنا نیز مربوط به دوره صفویه است و در گذشته محل استقرار بازگانان خارجی و داخلی بوده است. پس از بازدید این بناها به مقبره آل یعقوب و سپس به خانه ی کبیری ها رفتیم که درحال حاضر به موزه ای خصوصی مبدل گردیده و آثاری قدیمی و با ارزش در این مکان نگهداری میشود. اما سبک بنای خانه کبیری ها واقعا دیدنی بود ، حیاطی بزرگ با پنجره هایی اروسی چوبی و همچنین وجود حوضی با ماهی های قرمز در وسط حیاط این مجموعه واقعا زیبایی خاصی به فضا بخشیده بود… با وارد شدن به داخل ساختمان و دیدن معماری داخلی و چشم نوازش که همگیمان را متحیر کرد… در طبقه اول این بنا تزیینات چندانی وجود نداشت اما در تالار طبقه دوم علاوه بر گچ بری ها، نقاشی هایی از گل و بوته به چشم میخورد که زیبایی خاصی به آنجا داده بود… این بنا در زمان مظفرالدین شاه قاجار احداث شده که مالک اصلی ان حاج میراسماعیل کبیری بوده و هم اکنون میراث فرهنگی مالکیت آن را عهده دار است.
پس از بازدید بناهای نام برده برای استراحت و صرف ناهار ساعتی را در کنار خانواده شهید صمدلوئی گذراندیم وگوش جان سپردیم به خاطراتی از هشت سال دفاع مقدس.
پس از آنجا به مقصد بعدی که ارامگاه شمس تبریزی بود رفتیم که در کناره قبر مناره ای آجری به ارتفاع هفده متر و با تزییناتی از شاخ قوچ که به دستور شاه اسماعیل صفوی ساخته شده که نمادی از قدرت و مهارت شاه در شکار بوده است. مقصد اخر ما مقبره پوریای ولی بود که از پهلوانان نامی و بزرگ کشورمان به حساب می آمد ،
پوریای ولی در میان ورزشکاران ایران نمونهای از اخلاق، آزادگی و جوانمردی است و نه تنها در مقام یک پهلوان، بلکه در مقام یک قدیس در میان مردم جایگاهی والا و افسانهای دارد. دیدن این آثار و همچنین آشنایی ما با آیین ، فرهنگ ، هنر و نیز بزرگمردانی از دیار آذربایجان تجربه ای بود اندک، که ما را را در این سفر جمعی بهرمند ساخت.
میدان انقلاب و آغاز سفر
کتیبه خان تختی سلماس
مزار شهدای خوی
پل خاتون
دروازه سنگی
بازار سنتی تاریخی
کاروانسرای خان
مقبره آل یعقوب
خانه کبیری
صرف نهار در خانه محلی (آبگوشت)
حیاط قدیمی خانواده شهید داود صمدلوئی
مقبره شمس تبریزی
مقبره پوریای ولی
جاده سنگفرش شاه
قصر بهرام کاروانسرای مربع شکلی است که از دوران صفویه تا امروز، در حوالی گرمسار نفس می کشد. کاروانسرایی با دیوار های بلند و چهار برج نیم دایره که شاید استحکام خود را مدیون سادگی شگفت انگیزش باشد. اگر گذارتان به این کاروانسرای سنگی بیفتد می بینید که ۴ ایوان و ۲۴ حجره در این کاروانسرا وجود دارد. فضایی که در آن زمان برای یک کاروانسرا بزرگ تلقی می شده است. شترخوان ها یا اصطبل های این کاروانسرا طوری تعبیه شده اند که کاملا در پشت اتاق ها قرار می گیرند و آب مصرفی این کاروانسرا هم از چشمه سیاه که در ۵/۷ کیلومتری آن وجود دارد، توسط آبراهه سفید رنگی که از سنگ تراشیده شده منتقل می شده است. می گویند شاه عباس به خاطر علاقه ای که به مازندران داشت با ایجاد یک راه میان بر در کویر فاصله اصفهان – فرح آباد را کوتاه کرد و بعدها این راه به راه سنگفرش شاهی موسوم شد. این کاروانسرا که به دستور شاه عباس صفوی بنا شده، درست بر سر سه راهی اصفهان، خراسان و مازندران قرار دارد. مسیری که مسافران زیادی از آن می گذشتند و این کاروانسرای را رونق می دادند. می گویند شاه عباس به خاطر علاقه ای که به مازندران داشت با ایجاد یک راه میان بر در کویر فاصله اصفهان – فرح آباد را کوتاه کرد و بعدها این راه به راه سنگفرش شاهی موسوم شد. برای عبور از این مسیر طولانی نیاز به منزلگاه ها و کاروانسراهایی بود که شاه با مسافران دیگر بتوانند در آن استراحت کنند و قصر بهرام یکی از کاروانسراهای و توقفگاه هایی است که به دلیل مشخصات خود یک توقفگاه شاهی بوده است.
قرار گرفتن قصر بهرام در منطقه حفاظت شده پارک ملی کویر جزء مواردی است که جذابیت این کاروانسرا را بیشتر می کند. در منطقه سیاه کوه شهرستان گرمسار به جز کاروانسرای بهرام، دو کاروانسرای دیگر هم وجود دارد اما کاروانسرای شاه عباسی یا قصر بهرام از همه آنها بزرگتر است. این کاروانسرا دو دروازه شمالی و جنوبی دارد و سنگ های صیقل داده شده نمای آن، رنگی سفید به بنا بخشیده است. این سنگ ها که همه از کوه های نزدیک آورده شده اند، در سردر بنا شکلی یکپارچه می گیرند و در دو طرف آن به دو اتاق کوچک می رسند که ظاهرا قراولخانه بنا بوده اند. در دو سوی شرق حیاط یک صحن بزرگ ساده با طاق بلند ضربی و در بدنه غربی، تالاری وسیع با شاه نشین و طاقچه هایی چند دور آن و ایوانی در جلو دیده می شود. تاریخ اصلی ساخت بنا روشن نیست اما عده ای از باستان شناسان معتقدند که سفال های به دست آمده از اطراف کاروانسرا به پیش از دوره صفویه تعلق دارند که این نشان از برپا بودن کاروانسرا قبل از عصر صفویان است. البته عده ای هم تاریخ بنای آن را به دوران تیموری نسبت می دهند. در منطقه سیاه کوه شهرستان گرمسار به جز کاروانسرای بهرام، دو کاروانسرای دیگر هم وجود دارد اما کاروانسرای شاه عباسی یا قصر بهرام از همه آنها بزرگتر است.
راه های رسیدن : برای دیدن این کاروانسرا گزینه های مختلفی را خواهید داشت. مسیر اول از پیشوا می گذرد و بعد از آن قلعه بلند، مبارکیه و سپس قصر بهرام. اما راه دوم از گرمسار گذر می کند و به لجران، کهک، جاده سنگفرش گرمسار و سپس قصر بهرام می رسد. در مسیر سوم هم از ورامین، چرمشهر، بند علی خان، کوه های دوازده امام و مبارکیه می گذرید. انتخاب آخر شما هم مسیر کاشان، آران، مرنجاب و سفیدآب است که شما را به این قصر می رساند. البته باید بدانید که اگر از مسیر سفیدآب قصد عزیمت دارید، راه سختی را پیش رو خواهید داشت. این منطقه باتلاقهای فراوانی دارد و بنابراین هر لحظه خارج شدن از مسیر می تواند به قیمت گیر افتادنتان در باتلاق تمام شود. مسیر جاده سنگفرش هم برای خودرو پیشنهاد نمی شود.
قلعه خرگوشی یزد
در بیابان های یزد، کاروانسرای سنگی زیبایی قرار دارد که از روزگار صفویان تا به حال، پا برجا مانده است. کاروانسرای شگفت انگیزی به نام قلعه خرگوشی که بنای استوار و سنگی اش را باید در نزدیکی باتلاق گاوخونی ببینید. جایی در میانه جاده قدیمی یزد- اصفهان که تا شهر عقدا حدود شصت کیلومتر فاصله دارد. کاروانسرای قلعه خرگوشی یکی از مهم ترین کاروانسراهای دوره صفوی است که بنای آن را به زمان حکومت شاهعباس صفوی نسبت می دهند. در واقع، قلعه خرگوشی یکی از همان ۹۹۹ کاروانسرایی است که به دستور شاهعباس در مسیرهای اصلی آن زمان ساخته شده است. اگر گذارتان به این کاروانسرا بیفتد، می بینید که تمام این بنای ۸۰×۸۰ متر از سنگ گرانیت و آجر ساخته شده است. حتی صفه ها، حجره هاه و اصطبل بنا هم سنگی هستند و این شاید مهم ترین دلیل استوار ماندن قلعه خرگوشی تا امروز باشد. در بیابان های این منطقه، معادن گرانیت زیادی وجود دارد و کارگران عصر صفوی، وقتی کاروانسرای قلعه خرگوشی را می ساختند از گرانیت های کوههای اطراف استفاده کردند. دیواره روی پشت بام کاروانسرا، دو متر عرض دارد و سر در آن دو طبقه و طبقه دوم شاه نشین است. اگر پا به داخل رباط بگذارید، می توانید هجده صفه را ببینید که صفه بزرگ تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه هم هستند. در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است. شاید جالب ترین تزئین بنا که در نگاه اول نظرتان را جلب می کند، کتیبه ای است که بر سر در ورودی نصب شده و روی آن به خط “علی رضا عباسی” خطاط معروف عصر “شاه عباس” نوشته شده است. این کتیبه، روی پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به طول هشت متر و عرض شصت سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است.
راه های دسترسی : اگر قصد بازدید از کاروانسرای قلعه خرگوشی را دارید، می توانید یک برنامه بازدید فشرده برای خودتان تنظیم کنید. مسیر رسیدن به این کاروانسرای کویری، از شهر عقدا که در مسیر اردکان _ نائین قرار دارد، جدا میشود و بعد از پشت سرگذاشتن روستاهای مزرعهنو، خلیلآباد و سروعلیا شما را به بیابان خرگوشی می رساند. از اینجا به بعد باید مسافتی درحدود ۲۵ کیلومتر را در کویر طی کنید تا به این رباط برسید. مسیرها از اردکان تا سرو علیا آسفالته است، ولی ازآنجا تا رباط خرگوشی شنی است. البته شما گزینه دیگری هم دارید و آن هم مسیر ورزنه- سیاه کوه و سپس قلعه خرگوشی است که سرراست تر و ساده تر به نظر می رسد.
آشنایی با بازار قدیمی رشت
بازار بزرگ شهر رشت در بافت قدیمی و مرکزی این شهر قرار دارد و مرکز کلیه فعالیتهای بازرگانی استان گیلان به حساب میآید. بازار سنتی رشت شامل میدان بزرگ، میدان کوچک، چهارسوقها و کاروانسراها است. معماری کاروانسراها و طاقیهای موجود در بازار رشت یکی از جاذبههای توریستی این بازار است. در گوشه و کنار بازار رشت میتوان جلوه های گوناگونی از زیباییهای فرهنگ فولکلور این استان را یافت که به نوبه خود بسیار زیبا و جذاب است. این بازار از بخشهای گوناگونی شامل کاروانسراها و طاقیها و… تشکیل شده است.در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت، ۱۴ کاروانسرا وجود دارد که توسط راستههای مختلف به هم مرتبط هستند. این کاروانسراها در دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی به عنوان کانونهای بازرگانی ساخته شدند. تعدادی از آنها عبارتند از: طاقیهای بزرگ و کوچک، سعادت و کاروانسراهای محتشم، چینی چیان، ملک و … .طاقی بزرگ این کاروانسرا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک و راسته دوم زرگرها و ضلع غربی سرای قیصریه فخر، در ضلع جنوبی راسته میدان کوچک و ضلع شرقی راسته پلاستیک فروشها ساخته شده است.طاقی کوچک و ۱۳ کاروانسرای دیگر نیز در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت، توسط راستههای مختلف به هم مرتبط هستند و در دوره قاجاریه و اوایل پهلوی ساخته شده است.
این کاروانسرا در ضلع شمالی بازار رشت جنب مسجد حاج مجتهد قرار دارد و از طریق دالان جنوبی و شرقی به کاروانسرای طاقی بزرگ و راسته گونیفروشان و کاروانسرای ملک مرتبط است و همچنین از طریق دالان شمالی به مسجد حاج مجتهد خیابان شریعتی راه دارد.طاقی سعادت در محدوده میدان بزرگ واقع شده و در بافت بازار درون شهری نقش مهمی دارد. قدمت آن به دوره قاجاریه میرسد که در گذشته یکی از قطبهای تجاری مهم محسوب میشده است. کاروانسرای محتشم همانند دیگر کاروانسراها در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت در سال ۱۳۰۰ ساخته شده و در ضلع شمال غربی آن کاروانسرای گلشن و ضلع غربی آن بازارچه عطاران قرار دارد.کاروانسرای چینی چیان نیز در قسمت شمال غرب بازار رشت نزدیک چهار سوق قرار دارد و در قسمت شرق با سرای حاجی حسن خان و از غرب بعد از راسته حلبی سازها با سرای سعادت همجوار است. این بنا در سال ۱۳۰۸ توسط برادران چینیچیان ساخته شده است. کاروانسرای ملک دارای بافت بازار درون شهری است که در دوران قاجاریه ساخته شده و برای صادرات برنج به روسیه و ابریشم به کاشان و یزد مورد استفاده قرار میگرفته است. خرید از بازار رشت اگرچه با مشکلات عبوری روبروست اما در نوع خود از دیدنی های استان گیلان به شمار میرود. گردشگران وقتی به بازار رشت وارد می شوند به دنبال خرید سوغات یا کالای مورد نظر در میان تنوعی از رنگهای زیبای محصولات کشاورزی، انواع ماهی و… ساعتها به جست وجو میپردازند و در کنار آن از کاروانسراهای قدیمی رشت و طاقی های بزرگ و کوچک آن دیدن میکنند.
کاروانسرای رباط شرف – سرخس
کاروانسرای رباط شرف به سبک معماری شیوه رازی ساخته گردیده و نام معمار آن استاد محمد طرائقی سرخسی ذکر شده است . کاوانسرایی در ۴۵ کیلومتری شهر سرخس که در کهن ترین متون جغرافیای اسلامی از رباط به عنوان آبگینه یاد کرده اند . طبق مدارک و متون تاریخی بانی بنای فعلی “شرف الدین ابوطاهربن سعدالدین عل القمی” است که مدتی حکومت مرو و سرانجام صدارت سلطان سنجر را بر عهده داشت . با توجه به کتیبه موجود بنای رباط به سال ۵۴۹ هجری قمری در زمان سلطان سنجر سلجوقی با مصالح آجر و گچ ساخته شده است و بی شک یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می رود.
این بنا در حاشیه جاده قدیم نیشابور – سرخس (جاده ابریشم) و ۶ کیلومتری جاده سرخس – مشهد قرار دارد . بعد از تپه های کم ارتفاع روستای شورلق ، این بنا در میان بیابانی ساکت و آرام خودنمایی می کند . شکل این رباط از دور به یک قلعه بزرگ شبیه است اما از داخل به مانند یک کاخ جلوه می کند . گچبری های رباط شرف از جالب ترین نمونه های این هنر در سده ششم هجری است تا جایی که کتیبه های حاشیه محراب های دو نماز خانه کاروانسرا ، با بهترین کتیبه های محراب های مساجد ایران ، از لحاظ زیبایی و طرح برابری می کنند.