نقش برجسته و کتیبه ی آنوبانینی بر صخره ای واقع در کوه میان کل (Miyan-kal) در مرکز شهر سر پل زهاب واقع شده است. شاید بتوان گفت که این نقش برجسته، بعد از نقش برجسته ی نرم سین (Naram-sin) قدیمی ترین نقش برجسته در ایران است و قدمت آن به ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی گردد. نقش برجسته ای که امروز به آنوبانینی معروف است، آنوبانینی پادشاه معروف لولوبی ها را نشان می دهد. لولوبی ها (Lullubi) قومی بودند که در هزاره ی سوم پیش از میلاد در نواحی غربی زاگرس و سرزمین هایی که بخش عمده ی آن هم اکنون در استان سلیمانیه عراق واقع شده، زندگی می کردند. در این نقش، پادشاه لولوبی ها با ریشی طویل و مربع، کلاهی مدور، جامه ای کوتاه، مسلح به کمان و نوعی تبر ابتدایی دیده می شود. او پای خود را بر دشمنی که بر زمین افتاده، نهاده است. در مقابل او رب النوع نی نی (Ninni) با کلاهی بلند و جامه ای پشمین و پرزدار و شرابه دار که تا پای او می رسد، ایستاده. او یک دست را به سوی شاه دراز کرده و در دست دیگر انتهای طنابی را گرفته که در بخش بالایی دو اسیر و در بخش پایینی شش اسیر را به هم بسته و همه ی آنها برهنه اند و دست هایشان از عقب بسته شده است. در مجموع در این نقش نه اسیر مشاهده می شود. رب النوع نی نی همان اینانا یا آناهیتا است. سر پرسی سایکس (Sir Percy Sykes) نام رب النوع را ایشتار ذکر می کند. میخائیل میخائیلویچ دیاکونوف معتقد است کلاهی که بر سر یکی از اسیران است متعلق به مادی های شرق بوده که در هزاره ی اول قبل از میلاد زیست می کرده اند. ارتفاع نقش آنوبانینی از زمین ۱۶ متر است. پدیده ی فرسایش طی سال های بسیار آن را مخدوش کرده، هر چند بیشترین صدمات را طی جنگ ایران و عراق به خود دیده است. رومن گیرشمن معتقد است که نقش برجسته ی آنوبانینی سهمی عظیم و پایدار در تعریف ایرانیت ایفا می کند، به گونه ای که طی تاریخ متمادی ایران، بسیاری از پادشاهان به تقلید از آن اقدام کرده و حکاکی های بسیاری در مناظر و معابر کاروان ها پدید آمدند تا در تاریخ ماندگار شوند . در پایین و سمت راست نقش برجسته ، کتیبه ی آنوبانینی قرار دارد که به زبان اکدی حک شده و معنای آن چنین است: ” آنوبانینی پادشاه توانای لولوبی نقش خود و الهه ی ایشتار را در کوه پاتیر رسم کرده است و آن کس که این لوح را محو کند به نفرین و لعنت آنو، آنوتوم، بل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رود.” همه قراین دال بر این است که لولوبی ها خطی مخصوص به خود نداشته اند و آنان کم و بیش تحت نفوذ تمدن بابل بوده اند و در اثر تماس مداوم، زبان و خط اکدی را آموخته و به کار می برده اند. رومن گیرشمن معتقد است که نقش برجسته ی آنوبانینی سهمی عظیم و پایدار در تعریف ایرانیت ایفا می کند، به گونه ای که طی تاریخ متمادی ایران، بسیاری از پادشاهان به تقلید از آن اقدام کرده و حکاکی های بسیاری در مناظر و معابر کاروان ها پدید آمدند تا در تاریخ ماندگار شوند.

چطور برویم؟ برای دیدن آنوبانینی باید به استان کرمانشاه، شهر سرپل زهاب سفر کنید. سرپل زهاب در فاصله ی ۱۵۰ کیلومتری غرب کرمانشاه واقع شده است. حدود ۷۰ کیلومتر مسیر ( از کرمانشاه تا اسلام آباد غرب ) دوبانده است. در حد فاصل کرند تا سرپل زهاب باید از گردنه ی پاتاق عبور کنید. طبیعت این منطقه بخصوص در فصل بهار بسیار زیباست. آسفالت جاده مناسب است. علائم هشدار دهنده وجود دارد. به خاطر داشته باشید که رسیدن، هدف نیست. آرامتر برانید تا از مناظر زیبای منطقه بهتر استفاده کنید. وقتی از گردنه ی پاتاق به سمت سرپل زهاب می روید، به یکباره طبیعت تغییر می کند و هرچه جلوتر بروید گرم تر و خشک تر می شود.

امکانات رفاهی :

* جهت اقامت، بهتر است شهر کرمانشاه را برای اسکان انتخاب فرمایید.

* هرچند می خواهید به یکی از قدیمی ترین میراث ایرانیان باستان سر بزنید، بسیاری از مردم محلی از موقعیت آن مطلع نیستند. تابلوی راهنما در شهر وجود ندارد.

* قبلاً راه ورود به محوطه ی آنوبانینی از داخل مدرسه ی مجاور بود. امروز این محوطه جدا شده است. فاقد نگهبان بوده و جالب اینکه بعضی اوقات در آن قفل است.

* در خیابان مجاور کتیبه ها، جای مناسب برای پارک اتومبیل وجود دارد. وسایل گران قیمت خود را در داخل اتومبیل نگذارید.

* برای ورود به محوطه نیازی به پرداخت ورودیه نیست. ظاهراً سایت در اختیار شهرداری سرپل زهاب است و سازمان میراث فرهنگی هیچ نقشی در حفظ و نگهداری آن ندارد.

* مسئول یا راهنمای مقیم وجود ندارد. طبیعی است که نباید دنبال بروشور، نقشه و راهنمایی بگردید.

* محدودیتی برای عکسبرداری و فیلمبرداری وجود ندارد.

* آب آشامیدنی در شهر موجود است. در ماه های گرم سال توصیه می شود حتماً از آب معدنی استفاده کنید.

* سرویس بهداشتی وجود ندارد.

* در شهر سرپل زهاب چندین رستوران و اغذیه فروشی موجود است. اظهار نظر در مورد کیفیت غذا و تمیزی آنها بستگی به دیدگاه و خواسته های شما دارد.

* در شهر سرپل زهاب پمپ بنزین و پمپ CNG وجود دارد.

* آنتن دهی تلفن همراه مطلوب است.

امنیت منطقه : منطقه ی سرپل زهاب بیش از هشت سال درگیر جنگ بوده است. فاصله ی شهر به خط مستقیم تا مرز و روستاهای عراقی بسیار کم است. به دلیل موقعیت سیاسی و وجود پادگان ابوذر در نزدیکی شهر، تحرکات نظامی در منطقه بیشتر از حالت عادی به چشم می خورد. هرچند در حال حاضر دلیلی برای نگرانی و احساس عدم امنیت وجود ندارد ولی بهتر است شب هنگام در مسیرهای غیرمعمول تردد نکنید.

بهترین زمان بازدید : در هر موقع از سال می توانید از آنوبانینی بازدید کنید. هرچند سر سبزی منطقه در ماه های اردیبهشت و خرداد زیبایی بیشتری دارد. ماه های تیر و مرداد و شهریور گرمای هوا زیاد است و بعضاً گرد و غبار می تواند آزاردهنده باشد.

غارهای هنامه مجموعه ای از معماری دستکند است که در سه طبقه بر روی هم در سینه کوهی در جنوب روستایی به همین نام در دهستان سیوکانلو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی قرار گرفته است. به ، این غارها که با دست کنده شده اند(دستکند) در یکی از دره های فرعی مسیر رود اترک علیا به ارتفاع حدود هزار و ‪ ۴۴۵متر بالاتر از سطح دریا واقع شده اند.این مجموعه معماری دستکند که با توجه به وسعت آنها زمانی جمعیت قابل توجهی از ساکنان بومی منطقه را در خود جای می داده در سینه کوهی به نام “گرمه دره” قرار گرفته و حدود ‪ ۱۰۰متر از کف دره ارتفاع دارد. برای دسترسی به این غارها باید از مسیر شیروان خانلق و از طریق راه آسفالته به سمت شمال و به سوی روستای هنامه طی مسیر کرد و پس از طی حدود ‪ ۱۸کیلومتر در نزدیکی روستا، وارد یک راه فرعی خاکی شد که به سمت غارهای هنامه می رود.پس از عبور از یک مسیل فصلی و یک کوهپیمایی مختصر در شیب تند دامنه، به محل این غارهای دیدنی و شگفت انگیز می رسیم.نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار “خربس” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمین شناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعه ای از اتاقها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان می داده است.غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد. سقف و یا کف اتاقها یک لایه متراکم شنی به ضخامت ‪ ۵۰تا ‪ ۱۰۰سانتیمتر است که بطور طبیعی در کوه وجود داشته و بطور مناسب از آن بهره برداری شده است دسترسی به این اتاقها از بالای کوه غیرممکن است و رودخانه فصلی هنامه که در پای کوه جریان دارد طبیعتا می توانسته در تامین آب ساکنان غارها نقش اساسی ایفا کرده باشد. در سالیان گذشته به دلیل فرسایش جوی و موقعیت قرارگیری غارها در دیواره عمودی کوه، بخشی از آنها فرو ریخته و به دامنه فروغلتیده است.فضاهای این اتاقهای دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است. طبقه اول که در آن دالانهای نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است. در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد. طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد.ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است. پراکندگی قطعات خمره ها و ظروف سفالین، ذخیره سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند. طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است. تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است. اکنون بطور کلی حدود ۲۰  اتاق در این مجموعه دستکند سالم باقی مانده و بخش بزرگی از فضاها نیز در اثر ریزش دیواره کوه منهدم شده و فرو ریخته است