ع‍ن‍و‌ان‌ ب‍زرگ‍ت‍ری‍ن‌ ت‍پ‍ه‌ ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی‌ ل‍رس‍ت‍‍ان‌ را تپه «ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان» با خود یدک می کشد که در دش‍ت‌ س‍ب‍ز دل‍ف‍‍ان‌ ق‍د ب‍ر‌اف‍ر‌اش‍ت‍ه‌‌ و ‌ه‍وی‍ت‌ و م‍ی‍ر‌اث‌ ک‍‍ه‍ن‌ ‌ای‍ر‌ان‍‍ی‌ را روایت می کند. تپه ای با شهرت جهانی که معماری و آثار بدست آمده از آن، فصل مهمی در مطالعات تمدن ایران به شمار می رود. ‌ای‍ن‌ م‍ح‍وطه‌ ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی‌ در پ‍ن‍ج‌ ک‍ی‍ل‍وم‍ت‍ر‌ی‌ ‌غ‍رب‌ ن‍ور‌آب‍‍اد م‍رکز شه‍رستان‌ دلفان و‌اق‍‍ع‌ ش‍ده‌ و ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن‌ ب‍‍ار ت‍وس‍ط “گ‍ل‍ر گ‍‍اف‌ م‍ید” ‌از د‌انشگاه ‌ لندن‌ در فاصله س‍‍ال‌ ‌ه‍‍ا‌ی‌ ۱۳۴۴ ت‍‍ا ۱۳۴۷ م‍ورد ک‍‍اوش‌ ق‍ر‌ار گ‍رف‍ت‌ و یک تپه مرکزی و چندین تپه در غرب و شرق آن کشف شد که البته تاکنون تنها تپه مرکزی و شرقی آن مورد برسی باستان شناسان قرار گرفته است. در بررسی های اولیه چهار دوره تاریخی و پیش از تاریخ مربوط به دوره های ماد، هخامنشیان، قرن نهم تا هشتم قبل از میلاد و هزاره سوم قبل از میلاد در تپه شناسایی شد و نشان داد که ساکنان این ناحیه در دو سده نهم و هشتم پیش از میلاد مهاجران آریائی بوده اند که از شمال به لرستان رفته و در ده کوچکی با خانه های کوچک سنگی در دامنه تپه باباجان مستقر شدند. کم کم منطقه باباجان اهمیت سوق الجیشی پیدا کرد و مقری شد برای ساخت بناهایی که عمر آنها تا هزاره قبل از میلاد هم می رسد.

تمدن های لایه ای : در طبقه سوم تپه، باستان شناسان خانه هایی را دیدند که پی آنها از سنگ و دیوارها خشتی بود و سقفها از چوب ساخته می شد. خانه های طبقه دوم نیز به همین صورت بود ولی با ابعاد بسیار بزرگتر که کف اتاقهایشان سنگ فرش بود. معماری طبقه اول باباجان اما همانند طبقه چهار تپه حسنلو است و قطر ۲متری دیوارهایش نشان می دهد که خانه ها دو طبقه بوده اند. در حقیقت طبقه یک باباجان نشان دهنده انتقال سبک معماری حسنلو۴ به سمت فارس است. اولین طبقه تپه اگرچه از نظر ساختمانی شبیه طبقه دوم است اما یک تفاوت مهم دارد و آن این که طبق گواهی اشیای به دست آمده در این قسمت، ساکنان آن از نظر فرهنگ واجتماع متمدن تر بوده اند.

تپه های اشرافی : در تپه شرقی باباجان که شکلی مخروطی با عرض ۸۵ متر دارد، دو ساختمان با پلکان های هم عصر دوره ماد و یک ساختمان دیگر مربوط به قرن نهم وهشتم پیش از میلاد کشف شده است. اما مهم تر از آن، اتاقی منقوش کشف شده است که ستونهای آن چوبی است و پایه های این ستون ها سنگی هستند. دیوارهای رنگی، پایه ستونهای قرمز و پنجره های کاذبی که در بالای دیوارها ساخته بودند، نشان می دهد که این اتاق یکی از مهم ترین و اشرافی ترین بخش های تپه بوده است. در این اتاق حدود دویست آجر منقوش نیز کشف شد که ظاهرا به یک کتیبه تزیینی تعلق داشته اند. این آجرها در تزئین سطوح جانبی اتاق منقوش که گفته می شود ،یا یک تحفه گاه شاهی ویا پرستشگاه بوده بکار رفته اند. در حال حاضر دو نمونه از این آجرها در موزه های اشمولین و بریتانیای انگلستان وتعدادی نیز در موزه ملی ایران نگهداری می شوند. تپه مرکزی اما بیضی شکل است ظاهرا مرکز سکونت افراد در هزاره نخست پیش از میلاد بوده است. حیاط مرکزی در این لایه به یک سرسرای ستون دار مبدل شده و بجای برجهای گوشه حیاط اتاق های پذیرایی بزرگ دیگری ساخته و در غرب بنا امتداد یافته و اضلاع یک شاه نشین کوچک که به گوشواره های سنگی تزئینی مزین شده بوجود آورده اند. استفاده از سرسرای ستون دار و برج های کنجدار با رواق های ستون دار جناحی در کنار ساختمان ها از وبژگی های معماری درباری هخامنشی است که احتمال مراحل اولیه رواق پاسارگاد را مجسم می سازد. در حقیقت نماهای کشف شده از پلان های بناهای مختلف در لایه های تپه مرکزی مانند دژ و بارو، تالار و سرسرا، اتاق پادشاه و اتاقک های که محل مراسم مذهبی یا معبد گونه بوده واتاق های ساده در اطراف حیاط مرکزی همگی نمونه های روشنی از معماری اولیه ایرانی است که بعدها تاثیرات این شیوه معماری را در دوره های تاریخی ودوره های اسلامی می توان مشاهده کرد.

گور، همان فیروزآباد است که تا قبل از حمله اسکندر به ایران، شهر گور نامیده می‌شد. شهری که در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شیراز قرار گرفته و یکی از پرجاذبه‌ترین و گمنام‌ترین شهرهای گردشگری ایران محسوب می شود. فیروز آباد یا همان گور، در روزگار کیانیان شهر بزرگی بود و حصاری عظیم داشت. اما اسکندر مقدونی با حمله غارتگرانه اش این شهر را کاملا ویران کرد. با این حال قرن‌ها بعد از اسکندر، اردشیر موسس سلسله ساسانی دوباره گور را احیا کرد تا آنقدر آباد باشد که کفاف زندگی کردن را بدهد. با این حال این شهر که تاریخ پر حادثه ای را از سر گذرانده، در حمله تازیان به ایران دوباره ویران شد. پروفسور دیتریش هوف در حفاری شهرگور فیروزآباد فارس به سازه‌ای دایره‌ای‌شکل رسید که پس ‌از مطالعه، مشخص شد، قدیمی‌ترین نمونه از رصدخانه‌های به‌دست آمده در ایران و از آن دوران ساسانی است. اگر گذارتان به فیروز آباد امروز افتاد سری هم به قلعه دختر، کاخ ساسانی و برج آتشکده و بقایای شهر گور بزنید. کاوش‌های باستان شناسی که برای اولین ‌بار در یکی دو سال گذشته توسط دیتریش هوف، باستان‌شناسی آلمانی در این شهر ساسانی آغاز شده برگ های تازه ای از تاریخ را رو می کند. شهر ساسانی گور در حقیقت اولین شهر دایره‌ای شکل ایران محسوب می‌شود که به دستور اردشیر بابکان ساخته شده. این شهر چهار دروازه اصلی داشته که این دروازه‌ها عبارتند از باب مهر که از طرف شرق، باب بهرام که از طرف غرب‌، باب هرمز که دروازه شمالی محسوب می‌شده و در آخر نیز باب اردشیر که از طرف جنوب باز می‌شده است. از یافته‌های مهم باستان شناسی در شهر گور، کشف دروازه تخت نشین بوده است که شباهت زیادی به سر درهای تخت جمشید دارد. رنگ‌های به کار رفته در این دروازه همچنان سالم هستند و توجه ساسانیان را به استفاده از رنگ های متنوع در معماری نشان می‌دهد. در وسط شهر گور، مناری ۴ گوش با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ به ارتفاع ۳۰ متر احداث شده است. مناره ای که به عنوان سمبل قدرت پادشاه، یا جهت دایره درآوردن و ساختن شهر ساخته شده است. البته عده ای از باستان شناسان هم این محل را نیایشگاه می دانند و عده ای دیگر محل ارتباط با قلعه دختر جهت اطلاع از حملات دشمن. شهر ساسانی گور در حقیقت اولین شهر دایره‌ای شکل ایران محسوب می‌شود که به دستور اردشیر بابکان ساخته شده است.

آذربایجان زنده ترین گوشه تاریخی ایران است که هنوز هم می توانید در آن بناهای تاریخی سالم و سرپایی پیدا کنید که شناسنامه هویتی این منطقه هستند. استان آذربایجان شرقی در گذشته بخشی از سرزمین تاریخی ماد بود که به «ماد کوچک» شهرت داشت. در دوره ساسانیان هم یکی از مهم‌ترین ایالت‌های ایران بود که به‌ دلیل قرارگرفتن آتشکده‌های بزرگ و مشهور در آن به عنوان یک پایگاه اعتقادی به شمار می رفت. بعد از ورود اسلام به ایران این منطقه باز هم اهمیت خود را حفظ کرد و همچنان محل وقوع حوادث تاریخی زیادی بود. بنابراین اگر از طرفداران تاریخی و فرهنگ ایران هستید، مطمئن باشید که از سفر به آذربایجان شرقی و تبریز دست خالی بر نمی گردید! خانه بهنام در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار، به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، نوسازی تزیین شد. در همین دوره هم بود که نقاشی های دیواری چشمگیری به آن اضافه شد و خانه بهنام تبدیل شد به چیزی که می بینید. اگر گذارتان به تبریز افتاد، پیشنهاد می کنیم بعد از گشت و گذار در شهر و تماشای مقبره الشعرا ، مسجد کبود ،بازار این شهر سری هم به خانه تاریخی بهنام بزنید که یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های این شهر به حساب می آید و البته از زیباترین هایشان! خانه بهنام در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار، به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، نوسازی تزیین شد. در همین دوره هم بود که نقاشی های دیواری چشمگیری به آن اضافه شد و خانه بهنام تبدیل شد به چیزی که می بینید و حالا به عنوان بخشی از مدرسه معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز به حساب می آید. خانه ای اعیانی به وسعت ۳ هزار مترمربع که با گچبری‌های هنرمندانه و رنگی چشم هر بیننده ای را خیره می کند. این خانه که به بهنام گنجه‌ای یا قدکی هم معروف است، یک ساختمان اصلی دارد که به عنوان ساختمان قشلاقی مورد استفاده قرار می گرفته و یک ساختمان کوچک که به عنوان ساختمان ییلاقی شناخته می شد. این خانه هم به سبک معماری قدیم ایرانی، دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد و شامل هشتی ورودی، دالان سردر، ایوان ستون‌دار و… است.